Wikipedia

Poseidon

Greziar mitologian, Poseidon[1] (antzinako grekeraz: Ποσειδῶν​, erromatarrez: Poseidỗn, ahoskera: /poseːdɔ́ː̀n/, koinéz: /po̞siːdˈo̞ːn/, bizantiarrez: /posiðˈon/), itsasoetako eta ozeanoetako jainkoa zen, etruskoek Nethuns eta erromatarrek Neptuno (Neptunus) izenez ezaguna. Lurrikaren eta zaldien jainkoa ere bada. Poseidon Pilos eta Tebasen beneratua izan zen, Brontze Aroko Grezia mizenastarrean; baina, geroago, panteoi olinpikoan integratu zuten Hades eta Zeusen anai gisa. Hainbat hiri heleniarren babesle izan zen, nahiz eta Atenasen norgehiagoka galdu, Atenearen aurka. Ereserki homeriko bat eskaini zitzaion.

Poseidon
Greziar mitologia
Poseidon sculpture Copenhagen 2005.jpg
Ezaugarriak
Sexuagizonezkoa
Ikonografiatrident of Poseidon (en) Itzuli eta hippocamp (en) Itzuli
BaliokideakNeptuno, Ahti (en) Itzuli eta Ægir
Domeinuaitsasoa, lurrikara eta zaldi-hazlea
Familia
AitaKronos
AmaRea
Ezkontidea(k)Arne (en) Itzuli, Anfitrite, Tyro (en) Itzuli, Euryte (en) Itzuli eta Kortzira
Bikotekidea(k)Afrodita, Themisto (en) Itzuli, Aba (en) Itzuli, Aethra (en) Itzuli, Agameda, Alcyone (en) Itzuli, Alope (en) Itzuli, Amimona, Anippe (en) Itzuli, Lysianassa (en) Itzuli, Arene (en) Itzuli, Aretusa, Argiope (en) Itzuli, Astipalea, Beroe (en) Itzuli, Calchinia (en) Itzuli, Hermippe (en) Itzuli, Calyce (en) Itzuli, Canace (en) Itzuli, Celaeno (en) Itzuli, Celaeno (en) Itzuli, Cerebia (en) Itzuli, Zeroesa, Chione (en) Itzuli, Chrysogeneia (en) Itzuli, Cleito (en) Itzuli, Kleodora (en) Itzuli, Demeter, Europa (en) Itzuli, Eurycyda (en) Itzuli, Eurynome (en) Itzuli, Gaia, Halia, Hele, Hippothoe (en) Itzuli, Iphimedeia (en) Itzuli, Libya (en) Itzuli, Medusa, Melantho daughter of Deucalion (en) Itzuli, Melite (en) Itzuli, Molione (en) Itzuli, Mytilene (en) Itzuli, Oenope (en) Itzuli, Periboea (en) Itzuli, Filira, Pirene (en) Itzuli, Salamis (en) Itzuli, Satyrion (en) Itzuli, Syme (en) Itzuli, Theophane (en) Itzuli, Toosa, Q6009377 Itzuli, Midea (en) Itzuli, Ascra (en) Itzuli, Pitane (en) Itzuli, Pronoe (en) Itzuli, Pero (en) Itzuli, Laodice (en) Itzuli, Alistra (en) Itzuli, Alta (en) Itzuli, Anticleia (en) Itzuli, Bithynis (en) Itzuli, Brylle (en) Itzuli, Celusa (en) Itzuli, Diopatra (en) Itzuli, Larissa (en) Itzuli eta Arethusa (en) Itzuli
Seme-alabakBoeotus (en) Itzuli, Aloeus (en) Itzuli, Aeolus (en) Itzuli, Polifemo, Erix, Neleus (en) Itzuli, Triton, Proteo, Rodo, Benthesikyme (en) Itzuli, Halirrhothius (en) Itzuli, Phaeax (en) Itzuli, Nireus (en) Itzuli, Amphimarus (en) Itzuli, Pelias, Belus (en) Itzuli, Prokusto, Antaeus (en) Itzuli, Amycus (en) Itzuli, Evadne (en) Itzuli, Onchestus (en) Itzuli, Nauplius (en) Itzuli, Eolo, Atlas (en) Itzuli, Acesamenus (en) Itzuli, Achaeus (en) Itzuli, Pelasgus (en) Itzuli, Agenor (en) Itzuli, Zimopolea, Ergiscus (en) Itzuli, Teseo, Dictys (en) Itzuli, Actor (en) Itzuli, Belus (en) Itzuli, Aethusa (en) Itzuli, Hyrieus (en) Itzuli, Anthas (en) Itzuli, Hippothoon (en) Itzuli, Busiris (en) Itzuli, Idas (en) Itzuli, Abas (en) Itzuli, Cercyon of Eleusis (en) Itzuli, Eurypylus (en) Itzuli, Anzeo, Erginus (en) Itzuli, Peratos (en) Itzuli, Minyas (en) Itzuli, Cycnus (en) Itzuli, Triopas (en) Itzuli, Epopeus (en) Itzuli, Asopus (en) Itzuli, Nycteus (en) Itzuli, Lycus (en) Itzuli, Eurypylus (en) Itzuli, Celaenus (en) Itzuli, Polydectes (en) Itzuli, Bizas, Eumolpo, Ampheres (en) Itzuli, Elasippus (en) Itzuli, Mestor (en) Itzuli, Azaes (en) Itzuli, Arion (en) Itzuli, Despoina (en) Itzuli, Eufemo, Eleius (en) Itzuli, Belerofon, Karibdis, Almops (en) Itzuli, Paeon (en) Itzuli, Taphius (en) Itzuli, Otus (en) Itzuli, Ephialtes (en) Itzuli, Althepus (en) Itzuli, Lelex (en) Itzuli, Krisaor, Pegaso, Eirene (en) Itzuli, Delfo, Mygdon of Bebryces (en) Itzuli, Eurytus (en) Itzuli, Cteatus (en) Itzuli, Mitilus (en) Itzuli, Megareus of Onchestus (en) Itzuli, Astacus (en) Itzuli, Sithon (en) Itzuli, Nausitoo erregea, Aon (en) Itzuli, Phocus (en) Itzuli, Cychreus (en) Itzuli, Taras (en) Itzuli, Cycnus (en) Itzuli, Chthonius (en) Itzuli, Leukon, Abderus (en) Itzuli, Chios (en) Itzuli, Melas (en) Itzuli, Agelus (en) Itzuli, Alebion (en) Itzuli, Bergion (en) Itzuli, Lamia (en) Itzuli, Lepreus (en) Itzuli, Palaestinus (en) Itzuli, Periphetes (en) Itzuli, Fineo, Poltys (en) Itzuli, Sarpedon (en) Itzuli, Sciron (en) Itzuli, Sinis (en) Itzuli, Syleus (en) Itzuli, Taenarus (en) Itzuli, Butes, Augias, Eumelus (en) Itzuli, Aeolus and Boeotus (en) Itzuli, Chrysomallos (en) Itzuli, Parnassus (en) Itzuli, Periclymenus (en) Itzuli, Amyrus (en) Itzuli, Autochthon (en) Itzuli, Mneseus (en) Itzuli, Lamus (en) Itzuli, Leuconoe (en) Itzuli, Evaemon (en) Itzuli, Phthius (en) Itzuli, Sikanos (en) Itzuli, Siculus (en) Itzuli, Hyperes (en) Itzuli, Anathamus (en) Itzuli, Antheus (en) Itzuli, Arpiátes (en) Itzuli, Anthes (en) Itzuli, Aspledon (en) Itzuli, Alcippe (en) Itzuli, Athos (en) Itzuli, Byzénvs (en) Itzuli, Caanthus (en) Itzuli, Cenchrias (en) Itzuli, Chryses (en) Itzuli, Cromus (en) Itzuli, Dicaevs (en) Itzuli, Dorus (en) Itzuli, Dyrrachius (en) Itzuli, Eusirus (en) Itzuli, Glaucus (en) Itzuli, Oeoclus (en) Itzuli, Peratus (en) Itzuli, Leches (en) Itzuli, Hopleus (en) Itzuli eta Diaprepes (en) Itzuli
Anai-arrebakHestia, Hades, Zeus, Hera eta Demeter

Kondairaren arabera, mundua hirutan banatu zenean, haren anaia Zeusek lurra jaso zuen, Hadesek espirituen mundua, eta Poseidonek, itsasoa. Zaldizko gurdi batean eta hiruhortz batekin irudikatu ohi da.

Poseidon hainbat hiritako udal-jainko garrantzitsua zen: Atenasen, bigarren garrantzitsuena zen Atenearen atzetik, Korinton eta Greziako hiri askotan polisaren jainko nagusia zen bitartean.

Alderdi onari dagokionez, Poseidon uharte berriak sortzen eta lasaitasunean itsasoak eskaintzen hasi zen. Haserretzen zenean edo kasurik egiten ez zitzaionean, lurra bere hiruhortzekin ibiltzen zen eta iturburu kaotikoak, lurrikarak, eta hondoratzeak eragiten zituen. Odisean, Odiseorenganako zuen gorrotoak Itakara itzultzea eragotzi zion. Marinelek Poseidon otoitz egiten zioten bidaia segurua izateko, batzuetan zaldiak sakrifizio gisa eskainita; horrela, papiro zatikatu baten arabera, Alexandro Handia Issosko Gudua baino lehen Greziako kostaldean gelditu zen eta otoitzetara jo zuen, "Poseidon itsasoaren jainkoari eskatuz, eta horretarako lau zaldiko gurdi bat olatuetara jaurtitzea agindu zuen".

Pausaniasen arabera, Gea eta Temisekin batera, Delfosko orakuluaren jainkoetako bat izan zen Poseidon, Apolo olinpikoak ordeztu baino lehen.[2] Apolo eta Poseidon lankidetza estuan aritzen ziren eremu askotan: kolonizazioan, adibidez, Apolo Delfikok baimena ematen zuen abiatu eta finkatzeko; Poseidonek, berriz, kolonizatzaileak zaintzen zituen beren bidaian, eta ur garbitzailea ematen zuen fundazio-sakrifiziorako. Anabasisen, Xenofontek soldadu espartar talde bat deskribatzen du pean bat abesten Poseidoni, normalean Apolori zuzendutako himno mota bat.

Dionisok bezala, Menadeak gaixotu baitzituen, Poseidonek ere asaldura mentalak eragiten zituen. Testu hipokratiko batek dioenez, epilepsia mota batzuen sortzailea izateaz erruduntzat jotzen zen.

EtimologiaAldatu

Izenaren lehen agerpena-edo, B linealez idatzitako Po-se-da-o edo Po-seθda-ωwae-ne dira, mizenaserazko Poseidaon eta Poseidawono direnak; Homeroren grekoz Ποσειδάων (Poseidaōn); eolikoz Ποτειδάων (Poteidaōn); dorikoz οτειδάν (Poteidan), Ποτειδάων (Poteidaōn) eta Ποτειδᾶς (Poteidas).

Poseidonen ohiko epitetoa Γαιήοχος Gaiēochos da, ‘Lurraren astintzailea’, B linealezko tauletan ere identifikatzen den epitetoa da.

Poseidon izenaren jatorria ez dago oso argi. Teoria batek honela banatzen du izena: ‘senarra’ edo ‘jauna’ esan nahi duen elementu bat (πόσις posis, pIE *pótis), eta ‘lurra’ esan nahi duen beste bat (δᾶ da, dorikoz: γῆ gē), guztira ‘Lurraren senarra edo jauna’ edo antzeko zerbait lortuz.

Walter Burkert-en aburuz, «bigarren elementua anbiguoa da etsi-etsian», eta interpretazio hau aurkitzen du: ‘Lurraren ezkontidea’ «frogaezina».[3] Beste teoria batek bigarren elementua dawon hitzarekin lotuta dagoela interpretatzen du, ‘ura’, Europako hizkuntza indoeuropar batzuetan (esate baterako, sanskrito,'nu:dew); horren ondorioz, Posei-dawn hitza ere ‘Uren jauna'.[4] Baliteke izenaren jatorria grezieraren aurrekoa izatea.[5]

Neptuno erromatarraAldatu

Jainko honen aldaera erromatarra, Neptuno, Nethuns jainko etruskoarekin lotzen da[6], eta euriaren eta lainoen erromatar jainkoa izan zen, eta zaldiekin ere lotua zegoen.

Baina Poseidonen gurtza eta mitoa ezaguna egin zen Siziliako greziar kolonietatik Erromarantz hedatzean, eta, orduan, aireko uretako jainkoa zena, ur guztien jainko izatera pasatu zen, baina, nagusiki, itsasoetakoa, bere inguruan Erromatar Inperioa osatuko den horretakoa, Mediterraneo itsasokoa.

MitologiaAldatu

Jaiotza eta haurtzaroaAldatu

 
Herculanoren mosaikoa, Neptuno eta Anfitrite ordezkatuz

Poseidon Kronos eta Rearen semea zen. Bertsiorik zaharrenean, Hesiodok Teogintzaren.[7] edizioan kontatua, Kronosek irentsi zuen Poseidon berau jaiotzean, baina gero Zeusek salbatu zuen, gainerako anaiekin batera.

Hala ere, mitoaren beste bertsio batzuetan, Poseidonek, bere anaia Zeusek bezala, gainerako anai-arreben patua saihestu zuen, Rea amak salbatu baitzuen, eta arkume-talde batean ezkutatu zuen, moxal batez erditu zela simulatuz, eta moxal bat eman zion Kronosi jateko.[8]

Tzetzesen arabera, Poseidonen umezaina Arne izan zen, nahiz eta berak ukatu zuen Kronos haren bila agertu zenean. Diodoro Siculoren arabera, Rodaseko Telkinek hazi zuten Poseidon, Zeus Kretako Koribanteek hazi zuten bezala.

Iliadan egindako erreferentzia bakar baten arabera, mundua hirutan zatitu zenean, Zeusek zerua jaso zuen, Hadesek azpimundua eta Poseidonek itsasoak, eta lurra komuna zen hiru lurraldeentzat .[9] Odisean kontatzen denaren arabera, Poseidonek Jauregi bat jaso zuen Egas-en,. Acaya-n edo Eubean zegoen hirua.

Atenasen fundazioaAldatu

 
Poseidon Teseori (iruditik kanpo) harrera egiten irudikatzen duen eszena baten xehetasuna. K.a. V. mendearen lehen erdia.

Atenea Atenasko jainkosa patroi bihurtu zen Poseidonekin lehiatu ondoren, baina Poseidonek zenbakizko presentzia izaten jarraitu zuen Akropolian bere ordezkoaren, Erekteoaren, formarekin. Urte amaieran Atenasko egutegian zegoen desegite-jaian, Esziroforiak, Atenearen apaizak eta Poseidonekoa prozesioan elkarrekin izaten ziren,

Atenasen gurtza berezia edukitzearen inguruko eztabaida horretan, Poseidonek bere hirualdekoarekin jo zuen lurra, eta ur-iturri bat sortu zuen: Ateneak olibondo bat eskaini zuen bitartean.

Zeusek, edo hamabi jainko olinpikoek, edo Atikako lehen erregeetako batek (Crope, Erisictón edo Crao), erabaki zuten olibondoa lehenik landatu zutela eta, Atenaren patronatuarekin, Ateraren 24. bertsioa lortu zuela. Beste mito bat da Atenastarrek, bozketa bidez, bi diosesetako bat aukeratu zutela. Emakume guztiek bozkatu zuten Atenearen alde eta gizon guztiek Poseidonen alde. Ateneak boto bakar baten truke irabazi zuen eta Poseidonek eskualdea urez bete zuen. Poseidonen haserrea baretzeko, ordutik emakumeek botorako eskubidea izateari utzi zioten, eta seme-alabek ezin zuten amaren izenetik eratorritako izenik izan. 25

Horren ondoren, porrot egiteagatik haserre, Poseidonek uholde izugarri bat bidali zuen lautada atikora, eta Atenasko herritarrak zigortu zituen. Poseidon hiruhortzak egindako depresioa, itsas urez betea, Erekteionaren iparraldeko sarrerak inguratzen zuen eta zerura irekita zegoen. «Gurtzetan, Poseidon Erekteorekin identifikatzen zen», adierazi zuen Burkert.26 «Mitoak hori sekuentzia kausal bihurtzen du: porrotaren ondorioz haserre, Poseidonek Eumolpo semea Atenasen aurka zuzendu eta Erecteo hil zuen».

Atenea eta Poseidonen lehiaketa izan zen Partenoiko mendebaldeko frontoiko erliebeen gaia, bisitariak iristen zenean zuen lehen ikuspegia. Graves eta beste autore batzuek diotenez, mizenastar garaiko biztanleen eta ondorengo immigranteen arteko liskarraren isla da mitoa. Interesgarria da adieraztea Atenas izan zela itsas potentzia handia, eta Salaminako batailan Persiako flota garaitu zuela.

GenealogiaAldatu

Aiton-amonak, guraso eta anai-arebakAldatu

Ezkontideak eta ondorengoakAldatu

Poseidonen emaztea Anfitrite zen, ninfa eta itsasoko jainkosa zaharra, Nereoren eta Dorisen alaba, eta harekin Bentesicime eta Triton izan zituen. Poseidon heroi askoren aita izan zen, horien artean Teseo ospetsua.

Tiro izeneko emakume hilgarri bat Creteorekin ezkonduta zegoen (harekin seme bat zuen, Aesón), baina Enipeo izeneko diosala maite zuen. Tiro Enipeoren atzetik zebilen, eta hark ez zien aurrera egiten. Egun batean, Poseidon, Tirorekin desioz beteta, Enipeo bezala mozorrotu zen, eta Pelias eta Neleo heroiak harekin elkartu ziren. Poseidonek ere abentura bat izan zuen Aloperekin, Cercioren bilobarekin, eta Hipotoonte heroi atikoa jaio zen. Cerciok bizirik lurperatu zuen alaba, baina Poseidonek iturri bihurtu zuen Eleusisetik hurbil.

Poseidonek satiro lizun batetik erreskatatu zuen Amimone, eta orduan seme bat izan zuen harekin, Nauplio. Céneo bortxatu ondoren, Poseidonek gizon bihurtzeko nahia eman zion.

Poseidonen seme-alaba guztiak ez ziren gizakiak izan. Mito arkaiko batean, Poseidon Demeterren atzetik ibili zen behin. Hark ez zituen aurrerapenak onartu, behor bihurtu zen zaldi-talde batean ezkutatu ahal izateko, baina Poseidonek engainua ohartarazi zuen, hazitarako gizon bihurtu zen eta bortxatu egin zuen. Bien semea zaldi bat izan zen, Arión, hitzaren dohaina zuena. Haren ondorengoa Urrezko Beltxinoa ere bada, Poseidonek Teofanerekin duen harremanetik sortua, Teofane ardi bihurtu eta bera ahari bihurtu ondoren. Poseidonek ere Medusa bortxatu zuen Ateneari eskainitako tenplu baten zoruan. Medusa munstro bihurtu zuen. Geroago, Perseok desugertu zuenean, Crisaor eta Pegaso lepotik atera ziren. Poseidonen beste ondorengo batzuk Polifemo ziklopea eta Alokadak izan ziren.[10]


ErreferentziakAldatu

  1. ↑ Euskaltzaindia: 82. araua: Grezia eta Erromako pertsonaia mitologikoak.
  2. ↑ Pausanias. Pausanias X,5,6.. .
  3. ↑ Burkert, Walter. (1985). Burkert 1985 III.2.3.. .
  4. ↑ Nilsson, Martin. Beekes (Carnoy), Sarrera: «Poseidwn».. , 445 or..
  5. ↑ (Ingelesez) «Leiden University Centre for Linguistics (LUCL)» Leiden University (Noiz kontsultatua: 2022-01-01).
  6. ↑ «Mitología - Poseidón» culturageneral.net (Noiz kontsultatua: 2022-05-06).
  7. ↑ Hesíodo. Teogonía v.453ss.. .
  8. ↑ Pausanias. Pausanias viii.8.2.. .
  9. ↑ Homero. Ilíada XV,. , 187,194 or..
  10. ↑ Txantiloi:Cita web
  11. ↑ Áctor: Ἄκτωρ.
  12. ↑ Belo: Βῆλος. Sobre un personaje homónimo, también hijo de Poseidón, véase "Belo (rey de Egipto)".
  13. ↑ Anceo (Ἀγκαῖος / Ankaĩos): rey de Samos.
  14. ↑ Eurípilo (Εὐρύπυλος / Eurúpulos): rey de Cos.
  15. ↑ Cálice (Καλύκη): una ninfa.
  16. ↑ Perato: Πέρατος.
  17. ↑ Aloeo: Ἀλωεύς.
  18. ↑ Hopleo: Ὁπλεύς.
  19. ↑ Nireo: Νιρεύς.
  20. ↑ Tríopas: Τριόπας.
  21. ↑ Anferes: Ἀμφήρης.
  22. ↑ Azaes: Ἀζάης.
  23. ↑ Diaprepés, Diaprepes o Diáprepes: Διαπρέπης.
  24. ↑ Elasipo o Elásipo: Ἐλάσιππος.
  25. ↑ Méstor: Μήστωρ.
  26. ↑ Mneseo o Mneseas: Μνησέας.
  27. ↑ Periclímeno: Περικλύμενος.
  28. ↑ Féax (Φαίαξ / Phaíax): epónimo de los feacios.
  29. ↑ Molíone: Μολιόνη.
  30. ↑ Tarante: Τάρας.

Kanpo estekakAldatu


  Artikulu hau mitologiari buruzko zirriborroa da. Wikipedia lagun dezakezu edukia osatuz.
"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Poseidon&oldid=8930440"(e)tik eskuratuta