Montenegroko Erresuma

Montenegroko Erresuma; Краљевина Црнa Горa ; Kraveljina Crna Gora
	1910 – 1916/1918 ; 1910 – 1922 ;
	Monarkia konstituzionala
	Ereserkia; Ubavoj nam Crnoj Gori, Onamo, 'namo! ; Gure Montenegro Ederrari/Zorte on Montengrori ; Hor, han!; Goiburua; Чојство и јунаштво ; Zaldunkeria eta heroismoa
	Montenegroko Erresuma 1914an Balkanetako Gerren ondoren eta Lehen Mundu Gerra baino lehen
Geografia
Hiriburua	Cetinje
Biztanleria	1910an - 317.856 biz. ; 1914an - 500.000 biz.
Azalera	1912an - 9.875 km² ; 1913an - 14.000 km²
Ordu eremua	UTC+1
Ekonomia
Dirua	Montenegroar perperra
Kultura
Hizkuntza(k)	serbiera eta montenegroera
Erlijioa	Serbiako Eliza Ortodoxoa ; Kristautasun ortodoxoa
Historia
Garai historikoa	Aro Garaikidea ; XX. mendea
Erresumaren aldarrikapena	1910eko abuztuaren 28an
Balkanetako Gerrak Balkanetako Lehen Gerra Balkanetako Bigarren Gerra	1912tik - 1913ra 1912ko urriaren 8a – 1913ko maiatzaren 30a 1913ko ekainaren 16a – 1913ko uztailaren 18a
Lehen Mundu Gerra	1914ko uztailaren 28
Montenegroko gerra-deklarazio Austria-Hungariari	1914ko abuztuaren 6
Nikolas, Gobernua eta Batzarra ihes egiten dute herrialdetik	1916ko urtarrilaren 3
Montenegroko kanpaina	1916ko urtarrilaren 5 - 1916ko urtarrilaren 16
Armada montenegroarraren kapitulazioa	1916ko urtarrilaren 18
Korfuko Deklarazioa Cetinjeren eta Montenegroko gainerakoren askapena ; Podgoricako Batzarra Serbiarekin bateratzea	1917ko uztailaren 17 ; ; 1918ko azaroaren 4 ; 1918ko azaroaren 28 1918ko abenduaren 1
	Montenegroko Printzerria
Serbiako Erresuma
Montenegroko Erresumaren erbesteko gobernua
Montenegroko austrohungariar okupazioa

Montenegroko Erresuma (serbieraz: Краљевина Црнa Горa; Kraljevina Crna Gora) Montenegron erresumaren garaia izan zen 1910etik 1918ra. Erreinuak, Petrović-Njegoš dinastiaren pean jarraitzen zuen Montenegroko Printzerria-Gotzaindegiatik, bere liderra zen Nikolas I.a Montenegrokoa bezala, Balkanetako historia eta herrialde osoko lider monarkikorik luzeena. Bera izan zen herrialdeko buruzagi edo agintari bakarra, eta Cetinje izan zen oraindik herrialdeko errege hiriburua.

Aldarrikapena aldatu

Montenegroko Erresuma 1910eko abuztuaren 28an fundatu zen, Nikolas I.a Printzearen erregealdiaren 50. urteurrenaren ondoren, Montenegroko errege proklamatuz, zeremonia baten ondorioz, Cetinjen. Montenegroko Erresuma, Balkanetako azken herrialde eta hamargarren herrialdea monarkia konstituzional gisa hasi zena.

Balkanetako Gerrak aldatu

Balkanetako Lehen Gerra aldatu

Montenegro, Serbia, Grezia eta Bulgariarekin batera, Balkaniar Ligara batu zen, herrialde balkaniarrek sortutako aliantza militar batera, Balkanetako domeinu otomandarrarekin amaitzeko. Montenegro izan zen Otomandar Inperioari gerra deklaratu zion lehen herrialdea, Balkanetako Lehen Gerra hasiera ematen, Novi Pazar hiria erasoz, otomandarren menpeko kristauak askatzen saiatuz. Montenegro Balkanetako herrialde txikiena izanik, botere militar handia zuen: 44.500 soldadu eta dozenaka kanoi. Montenegrok Scutari edo Shkodër^[10] harrapatzen duet setio baten ondoren.

Balkanetako Bigarren Gerra aldatu

Lehen Balkanetako Gerra amaitu ondoren, Montenegrok Metohia lortu zuen, Serbiak konkistatutako Prizren eremua gorabehera. Bulgariak Serbia akusatu zuen hitzarmenean planifikatu gabeko lurraldeak konkistatzeagatik, eta Bulgariak gerra deklaratu zion Serbiari, Balkanetako Bigarren Gerraren hasieran. Montenegrok Serbiari laguntzen dio 12.800 soldadu bidaliz serbiarrekin batera, non 241 hildako eta 961 zauritu izan ziren.

Montenegroren sarrera Lehen Mundu Gerran aurretik aldatu

1914ko uztailaren 28ra arte ez ziren arazoak hasi, Sarajevon Frantzisko Fernando artxidukea, austrohungariar tronurako oinordekoa, eta haren emazte Sofia Chotek Gavrilo Princip, serbobosniar nazionalista gazteak erail zituen. Austria-Hungariak ultimatum bat deklaratu zion Serbiari, erasoa egin zuela susmatuz, baina ez zuen onartu; orduan, Austria-Hungariak gerra deklaratu zion Serbiari. Errusiak, eslaviar guztien babeslea, bereziki bere aliatuei, Serbia eta Montenegrori, gerra deklaratzen diot Austria-Hungariari. Alemaniak, Austria-Hungariaren aliatuak, gerra deklaratuko lioke Errusiari, eta Frantziak, Errusiaren aliatuak, Alemaniari, Lehen Mundu Gerrari hasiera emanez.

Infanteria serbiarra Ada Ciganlijan poisizionatuta

Montenegro Lehen Mundu Gerran aldatu

Montenegrok gerra deklaratuko zion Austria-Hungariari 1914ko abuztuaren 6an, Kotor^[11] inguruan, oraindik austrohungariako itsas basea zelarik. Montenegrok Serbiari laguntzen dio 45-50.000^[12] gizon mobilizatuz (biztanleria osoaren 1/10) 62 bateria-artilleria, 14 eremuko pistola eta 62 metrailadoreekin.

Montenegro 1914ko Serbiako kanpainan aldatu

1914ko Serbiako kanpainan, Montenegroko 50.000 soldaduek 420.597 soldadu serbiarrekin batera, hau da, 470.597 soldadu serbo-montenegroarrek, 500.000 soldadu austrohungariarren aurka borrokatuko zuten, garaituak izanez, erdi hildako armada izanez.

Montenegro Serbiako erorketan aldatu

1914ko Serbiako kanpainan austrohungariarren aurkako serbo-montenegroar garaipen arrakastatsuaren ondoren, austrohungariarrak ez ziren gehiago mugitu Serbiako mugatik. 1915eko lehen hilabetetan, Montenegrok 48.300 gizonekin jarraitzen zuen, hau da, armada osoaren %1^[13] zaurituta edo hil zen, bere aliatu Serbiarekin 260.000 gizonekin, 300.000 gizon baino gutxiagorekin erabat ahuldutako austrohungariar armada batekin. Galtzaile balkaniarren batasunaren ondoren, Bulgaria, eta bere aliatua, Alemania, lagunduko zion Errusiaren aurkako garaipenaren ondoren. Bulgaria mobilizatuko zuen 300.000 soldadu bere Serbia mugan, Austria-Hungaria egingo luke 200.000 soldadurekin eta Alemania 100.000 soldadurekin, guztira 600.000, Montenegroko 48.300 eta Serbiako 260.000 gizonen aurka, hau da, 308.300 serbo-montenegroar gizon, Serbia erortzen hilabete baino lehen. Montenegro izango zen Serbiako inbasio germaniar-bulgariar-austrohungariarraren aurkako aliatu balkaniko bakarra, baina ez zen oso efimeroa izan, bere lurraldeetako batzuk Bulgariak edo Austria-Hungariak erantsi baitzituzten.

Estrategia militar austrohungariarrak Montenegroko kanpainan

Montenegroko austrohungariar inbasioa; Montenegroko kanpaina aldatu

Austria-Hungaria Montenegrorako inbasioa planifikatzen ari zen, 1916ko urtarrilaren 5ean hasita, Montenegroko kanpainari hasiera emanez, 100.000 soldadu austrohungariarrekin 50.000 soldadu montenegroarren aurka, hau da, austrohungariarrek montenegroarren bikoizten zuten. Austrohugariarrak, ezkerreko oinarekin, 20.000 soldadurekin Mojkovac herria hartzen saiatzen hasi ziren, Mojkovac-eko guduari hasiera emanez, non Montenegroko 6.500 soldaduk garaitu zituzten, hau da, austrohungariarrek montenegroarrak ia laukoiztu zituzten, Montenegroko lehen garaipena izan zelarik Lehen Mundu Gerran. Montenegroko armada ez zen nahikoa izan austrohungariarrak gelditzeko, eta 1916ko urtarrilaren 18an iritsi ziren Cetinjera. Cetinje hartu ondoren, Montenegroko Goi Agintearen Kabineteburu, Janko Vukotić-ek, Montenegroko kapitulazioa sinatu zuen, Montenegro gerratik aterarazten.

Gobernu erbestean aldatu

Montenegroko Erresuma erbestean sortu zen, non Nikolas I.aren familia Montenegroko gobernuaren eta batzarraren ondoan zegoen, lehenik Bordelen eta gero Neuilly-sur-Seinen. Erbestean urtebete eman ondoren, Grezian, greziar, serbiar, frantses, albaniar, italiar eta britainiar tropak Greziatik abiatu ziren Serbia eta Montenegro askatu nahian, Korfuko Deklarazioa onartu ondoren, Montenegro Serbiara batuz. 1918ko azaroaren 4an, 24 egun geroago, Cetinje aliatua harrapatu ondoren, azaroaren 28an, Montenegroko Serbiar Herriaren Batzar Nazional Handia eman zen, Podgoricako Batzarra bezala ezaguna, non serbiar eta montenegroar etnikoek egarri independenteak nahi zituzten ala Serbiako Erresumarekin bat egin. Montenegroko eta Serbiako bateratzea gertatu zen, Serbiarren, Kroaziarren eta Esloveniarren Erresuma osatuz.

Montenegroko Erresumaren disoluzioa aldatu

Montenegroko Erresuma Jugoslaviako probintzia bihurtu zen 1922ko uztailaren 13an Zetako Banovina bihurtu zen arte, Montenegroko Erresumaren azken prestigioarekin amaituz eta erbesteko gobernua deseginez, errege familia bertan bizi zelarik orain arte.

Montenegroko Erresumaren zatiketa administratiboa aldatu

Herrialdearen banaketa administratiboari buruzko lege berriaren arabera (1910), Montenegro 10 eskualdetan eta 56 kapitaintzatan banatu zen. Barrutien kopurua bikoiztu egin zen eta kapitainen kopurua mantendu.

1910ean, Montenegro 10 eskualdetan banatu zen: Katunska, Rijeka-lješanska, Primorsko-crmnička, Zetska, Brdska, Nikšićka, Vučedolska, Durmitorska, Moračko-rovačka, Vasojevićka

Balkanetako gerretako eskualde berriak lau eremu administratibotan banatu ziren: Peć, Beranska, Bjelopoljska eta Pljevaljska.

Montenegroko Erresumaren nazioarteko harremanak aldatu

Montenegroko Erresumaren nazioarteko harremanak Montenegroko Erresumaren kanpo-harremanak izan ziren, batez ere Europan eta Japonian^[14].

Austria-Hungaria aldatu

Austria-Hungariako Inperioaren eta Montenegroko Erresumaren arteko kanpo-harremanak nahiko txarrak ziren. Lehenik, garai hartan austriar enperadore eta hungariar errege zen Frantzisko Josefek harreman txarrak zituen garai hartan Montenegroko errege zen Nikolas I.arekin, bere inperioak serbiar eta montenegroar gutxiengoak baitzituen eta independentzia lortzeko protestak egiteagatik. Bigarren eta azken aldia Kotor inguruan izan zen, Austrohungariako itsas basea, eta oso garrantzitsua izan zen Montenegrorentzat bere kokapen estrategikoagatik.

Nolatan da Kotor Austria-Hungariakoa dela, eta ez Montenegrokoa? aldatu

Kotor Austria-Hungariako Inperioaren zati izan zen, XIX. mendean Austria-Hungariak eskualdearen eragina eta kontrola eragin zuten gertaera historiko eta akordio diplomatiko batzuen ondorioz. Hein handi batean, garai hartako Europako potentzien eta eskualde balkanikoko dinamika geopolitikoen arteko lehia eta konpetentziek eragin zuten hori. Montenegrok, bestalde, bere testuinguru historikoa eta harremanak izan zituen beste potentzia batzuekin.

Nola lortu zuen Austria Kotor? aldatu

Austriak, itun eta akordio diplomatiko batzuen bidez eskuratu zuen Kotor XIX. mendean. 1814an, Napoleondar Gerren ondoren, Vienako Kongresuak Europako mugak birmarraztu zituen. Kotor, aurretik Veneziako Errepublikaren kontrolpean egon zena, Austriar Inperioaren parte izatera pasa zen.

Geroago, 1867an, Austria-Hungariako Inperioa eratu ondoren, hiriak eta bere eskualdeak entitate honen kontrolpean jarraitu zuten. Hori Austria-Hungariak Balkanetako eskualdean zuen eragina eta presentzia indartzeko estrategiaren parte izan zen. Izan ere, eskualde horretan, Europako beste potentzia batzuekin lehian ari zen, lurraldeak kontrolatzeko eta haietan eragiteko.

Serbia aldatu

Serbiako Erresumaren eta Montenegroko Erresumaren arteko kanpo-harremanak nahiko onak dira nazioartean. Lehenik eta behin, bere erlijioari eusteagatik otomandarrak, eta bere babeslea den Errusiar Inperioaren babesa izateagatik. Serbiak eta Montenegrok serbiera dute hizkuntza ofizialtzat, kristautasun ortodoxoa erlijio ofizialtzat eta Errusiaren babesa une oro.

Balkanetako Gerren ondoren, Serbia eta Montenegro alde berean egon ziren, Errusiaren laguntzarekin, Otomandar Inperioari eta Bulgariari aurre egiteko. Montenegrok Metohia eta Serbiaren zati bat hartuko zuen Kosovon eta egungo Ipar Mazedonian. Bi herrialdeek harreman txarrak zituzten euren aurkari nagusia zen Austria-Hungariako Inperioarekin. Serbiarekin hegoaldeko eslaviarrekin elkartzeagatik, Austria-Hungaria baina anexatu egiten du Bosnia-Herzegovina 1908an, Serbiari haserretuz, eta Montenegro Kotorreko badiatik erantsiz galarazi zuen, Austria-Hungariako Itsas Armadarentzako itsas basea.

Montenegrok Serbiaren alde egin zuen Austria-Hungariaren aurka Lehen Mundu Gerran, 1914ko eta 1915eko Serbiako kanpainetan, Bulgaria Erdialdeko Potentzietan sartu ondoren garaitua izango zen azken Serbian. Montenegro 1916ko urtarrilean okupatu zuen Austria-Hungariak, kanpaina militar baten ondoren. Bi herrialdeek gobernua erbestean dute, baina Serbiak lurralde txikia izango luke Grezian, eta Montenegrok erbestean, Frantzian, Bordelen.

Montenegroko Erresumako buruzagiak aldatu

Erregea aldatu

Nikolas I.a Montenegrokoa (1910-1921)
Danilo Montenegrokoa (1921eko martxoaren 1 - martxoaren 7)
Mikel Montenegrokoa (1921-1922)

Lehen ministroak aldatu

Montenegroko Erresumako lehen ministroa (1910-1916) aldatu

Lehen ministroak erbestean (1916-1922) aldatu

Lazar Mijušković (1916)
Andrija Radović (1916-1917)
Milo Matanović (1917)
Evgenije Popović (1917-1919)
Anto Gvozdenović(1919-1921)
Jovan Plamenac (1921-1922)
Milutin Vucinić (1922)
Anto Gvozdenović (1922)

Erreferentziak aldatu

↑ de facto Austria-Hungariaren okupazioa eta gero
↑ de facto.
↑ de iure.
↑ Gobernua erbestean (1916-1922)
↑ Monarkia konstituzionala diktadura militar batean (1913-1916)
↑ Monarkia konstituzionala gobernu erbeste batean (1916-1922)
↑ de iure. Hiriburu erbestean Neuilly-sur-Seine
↑ Hiriburu erbestean 1916tik
↑ Montenegroko Erresumako aldarrikapen-eguneko bideoa
↑ Montenegrorentzat garrantzitsua zen Balkanetako Lehen Gerran, kokapen estrategikoa eta gune ekonomiko eta kultural gisa zuen balioa zirela eta. Hiria, Montenegro eta Otomandar Inperioaren arteko mugatik gertu zegoen, eskualdea kontrolatzeko eta merkataritza ibilbide garrantzitsuetarako sarbidea bermatzeko funtsezko puntu bihurtzen zuena. Gainera, Skhodërrek esanahi kultural eta sinbolikoa zuen Montenegrorentzat, bere historiaren eta tradizioen zati bat baitzen. Skhodër gerra garaian harrapatu zuen Montenegrok, eta, horri esker, bere lurraldea hedatu eta eskualdean zuen eragina areagotu zuen.
↑ Cattaro (italieraz) edo Kotor garrantzitsua zen Montenegroko Erresumarentzat, Adriatiko itsasoko kostaldean zuen kokapen estrategikoagatik. Portu-hiri hori gune komertzial eta militar erabakigarria zen, itsasorako sarbidea ahalbidetuz eta itsas merkataritza erraztuz. Gainera, bere kokapen geografikoak defentsarako abantailak ematen zituen, mendiz inguratuta baitzegoen eta gotorleku ondo gotortua baitzuen. Beraz, Cattaro funtsezko puntua zen Montenegroko Erresumak eskualdean zuen botere proiekziorako eta hedapen ekonomikorako.
↑ Montenegroko Erresuma izan zen Lehen Mundu Gerran militar gisa biztanleriaren ehuneko handiena izan zuen 10. herrialdea, biztanleriaren %10arekin, hau da, 500.000 biztanletik 50.000
↑ 1.700 gizon hil edo zauritu ziren
↑ Montenegrok lehen kanpo harremanak izan zituen Japoniarekin 1905eko Errusia-Japoniar Gerran, bere inperial garaian, non boluntario montenegroar batzuk Errusiar Armada Inperialean zerbitzatu zuten. Montenegro eta Japonia etsaiak izan ez ziren arren, ez zuten itunik sinatu 2006ra arte, Montenegro jada Serbia eta Montenegroren zain ez zegoenean.

Kanpo estekak aldatu

Datuak: Q386496
Multimedia: Kingdom of Montenegro / Q386496

[1] to Austria-Hungariaren okupazioa eta gero

[2] to.

[3] ure.

[4] Gobernua erbestean (1916-1922)

[5] Monarkia konstituzionala diktadura militar batean (1913-1916)

[6] Monarkia konstituzionala gobernu erbeste batean (1916-1922)

[7] ure. Hiriburu erbestean Neuilly-sur-Seine

[8] Hiriburu erbestean 1916tik

[9] Montenegroko Erresumako aldarrikapen-eguneko bideoa

[10] Montenegrorentzat garrantzitsua zen Balkanetako Lehen Gerran, kokapen estrategikoa eta gune ekonomiko eta kultural gisa zuen balioa zirela eta. Hiria, Montenegro eta Otomandar Inperioaren arteko mugatik gertu zegoen, eskualdea kontrolatzeko eta merkataritza ibilbide garrantzitsuetarako sarbidea bermatzeko funtsezko puntu bihurtzen zuena. Gainera, Skhodërrek esanahi kultural eta sinbolikoa zuen Montenegrorentzat, bere historiaren eta tradizioen zati bat baitzen. Skhodër gerra garaian harrapatu zuen Montenegrok, eta, horri esker, bere lurraldea hedatu eta eskualdean zuen eragina areagotu zuen.

[11] Cattaro (italieraz) edo Kotor garrantzitsua zen Montenegroko Erresumarentzat, Adriatiko itsasoko kostaldean zuen kokapen estrategikoagatik. Portu-hiri hori gune komertzial eta militar erabakigarria zen, itsasorako sarbidea ahalbidetuz eta itsas merkataritza erraztuz. Gainera, bere kokapen geografikoak defentsarako abantailak ematen zituen, mendiz inguratuta baitzegoen eta gotorleku ondo gotortua baitzuen. Beraz, Cattaro funtsezko puntua zen Montenegroko Erresumak eskualdean zuen botere proiekziorako eta hedapen ekonomikorako.

[12] Montenegroko Erresuma izan zen Lehen Mundu Gerran militar gisa biztanleriaren ehuneko handiena izan zuen 10. herrialdea, biztanleriaren %10arekin, hau da, 500.000 biztanletik 50.000

[13] 1.700 gizon hil edo zauritu ziren

[14] Montenegrok lehen kanpo harremanak izan zituen Japoniarekin 1905eko Errusia-Japoniar Gerran, bere inperial garaian, non boluntario montenegroar batzuk Errusiar Armada Inperialean zerbitzatu zuten. Montenegro eta Japonia etsaiak izan ez ziren arren, ez zuten itunik sinatu 2006ra arte, Montenegro jada Serbia eta Montenegroren zain ez zegoenean.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[8]

[7]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]