Leioako hizkera

Leioako hizkera (Leyoáko berbeté) Leioan hitz egiten den bizkaieraren ipar-sartaldeko (Uribe Kosta, Txorierri eta Mungialdea) azpieuskalkiaren aldaera da. Leioako hizkera Uribe Kostako eta Txorierri sartaldeko aldaeren tarteko berbeta da, Getxo eta Berangokoenen oso antzekoa.

Leioako Sarriena auzoa

Zuhatzu edo Sutxus auzoko baserriak

Hizkeraren erabilera

Herria

Sakontzeko, irakurri: «Leioa»

Santsoena auzoa

Leioa Bizkaiko udalerri bat da, Bilboko itsasadarraren eskoialdean kokatua. 2016. urtean 30.793 biztanle zeuzkan, % 21,8 euskaldunak, baina bertako jatorrizko hizkera erabiltzen dutenak askoz gutxiago dira, belaunaldien arteko hizkuntzaren transmisioak etendura handia eduki baitu.

Izan ere, XX. gizaldian izandako kultura-aldaketek eta Espainiako erdaldunen etorrera gehiegizkoak Leioako hizkera agoniara eroan dute. Edozelan ere, hizkerari baserri-giroan bizirik eutsi zaio, XX. gizaldian gertatutako ekonomia-aldaketen eraginez baserriko jarduerak baztertuta geratu badira ere. Horrez gain, Leioako jatorrizko biztanleen ondorengo batzuk ere jakin dakite herriko berbeta.

Leioako udalak zenbait neurri hartu izan ditu hizkera biltzeko eta zabaltzeko, hari buruzko idaztiak argitaratzen lagunduz.

Fonologia

Bokalak

-a bokalean amaitzen diren berbak artikuluarekin batzen direnean -a + a > -é egiten da (e. b. neska > neské; alaba > alabé). Osterantzean, artikulua guztiz asimilatzen da, esate baterako etze 'etxe' horrela jokatzen da: absolutiboan etze 'etxea'; ergatiboan etzek 'etxeak'; datiboan etzeri 'etxeari'; genitiboan etzen 'etxearen'; destinatiboan etzéntzako 'etxearentzako'; soziatiboan etzéas 'etxeagaz' etab. Berebat, iturri 'iturria'; baso 'basoa' eta buru 'burua' absolutibo singularreko moldeak dira -i, -o eta -u amaieradun berbetan. Arau horrek, edozelan ere, salbuespen bi dauzka. Alde batetik, artikuluaren asimiliazioa ez da silaba bakarreko berbetan ematez: bea 'behea'; kea 'kea'; loa 'loa'; edo mea 'mehea' esaten da (sube 'sua' [halandaze, subete 'suete']; txube 'txua' silaba bakarreko berbetan -b- sartzen zaie artikuluaren aurretik). Beste aldetik, -ai, -ei eta -oi diptongoetan amaitutako berbetan ere ez da asimilaziorik ematen (e. b. gaztaie 'gaztaia'; burneie 'burnia'; sasoia 'sasoia').

-oa > -o egiten da jon 'joan' (e. b. no 'noa'; o 'hoa'; do 'doa'; gos 'goaz') eta eron 'eroan' (e. b. dárot 'daroat'; dárosu 'daroazu'; dáres 'daroatzate') aditzen orainaldiko adizkietan.

-i galtzeko joera dago partizipioetan, gehienbat silaba bitik gorakoak direnean eta i bokalaren aurrean l, n, r eta s kontsonanteak daudenean ibil san 'ibili zen'; ímingo 'ipiniko'; iger dosu 'igartzen duzu' eta ukus dona 'ikusi dun'.

i eta u bokalen ostean a > e bihurtzea orokortua dago (e. b. bátzuten 'batzuetan'; níes 'nigaz'; nórtzuntzeko 'nortzuentzako'; karidede 'karitate'; ostikeda 'ostikada'; apur bet 'apur bat'; kendúte 'kenduta'). i - a/e > i - i egiteko joerak indar handirik eduki ez arrik, ikisi 'ikasi'; iribitu 'irabiatu'; irikin 'irakin' eta irigi 'ireki' moldeak agertzen dira.

u- dago ondorengo hamaika berbon hasieran: uger 'igeri'; ukutu 'ikutu'; ukusi 'ikusi'; ulle 'ile'; untze 'iltze'; uri 'hiri'; urten 'irten'; urun 'irin'; usen 'izen'; úsen 'izain' eta ugelario 'igel' berbaren aldaera. r dardarkari azkarraren aurrean e > a ematen da honako berbotan: bardin 'berdin'; barri 'berri'; txarri 'txerri'; akar 'aker'; garri 'gerri'; garnu 'gernu'; asarre 'haserre' eta bastar 'bazter'. Berba amaieran -ain diptongoa -an egiten da (e. b. erran 'errain'; espan 'ezpain'; gan 'gain'; laban 'labain'; san 'zain'). Berba amaieran -un -uin eta -in amaikiei nagusitzen zaie (mun 'muin'; lurrun 'lurrin').

Leioan ez daukate ia indarrik -eu- > -au- (e. b. auli 'euli'; áuskera 'euskera'; sauk 'zeuk'; daust (< deust) 'dit') eta -ei- > -ai- (e. b. baye 'behia'; gáyena 'gehiena'; ogai 'hogei'; Layoá 'Leioa') egiteko joerek, baina, Getxon eta Berangon orokorrak dira.

Kontsonanteak

[j] ahoskera dago berba euskaldunen hasieran (e. b. yai 'jai'; yainko 'jainko'; yakin 'jakin'; yarámon 'jaramon'; yaube 'jabe'; yáyo 'jaio'; yosi 'josi'), bai eta erdal jatorriko berba batzuetan ere (e. b. yaboi 'xaboi'; yántza 'dantza'; yárre 'pitxer'; yoko 'joko'). Erdaratik hartutako maileguetan [x] ahoskatzen da gehienetan: jénero, jénte, jubilasino. NOR-NORI saileko iraganaldiko eta hitanoko adizkietan ere y- esaten da: yákiten 'zitzaidan'; yákion 'zitzaion'; yákiun 'zitzaigun'; yok 'dik'; yotena 'dinat'.

Lau txistukariak bitara ekarriak daude: s eta z > s (e. b. gaste 'gazte'; asa 'aza') eta ts eta tz > tz (e. b. utz 'huts') egiten dira. Halandaze, asi 'hasi/hazi' eta atzo 'atzo/atso' esaten dira.

Leioan t ez da bustitzen; l eta n bustitzea ez dago orokortua, baina adibide franko topa litezke: bagílle 'bagila'; eskilléra 'eskailera'; ollo 'oilo'; salle 'saila'; arrañe 'arraina'; giñar 'txilar'; giñárrabe 'aitaginarreba'; iños 'inoiz'; iñurri 'inurri'; señe 'seina'; uñe 'oina'.

i + z > x eta i + tz > tx egiten da, esaterako, axe 'haize'; bixer 'bizar'; bixi 'bizi'; dakixu 'dakizu'; elexe (< eleiza) 'eliza'; gixon 'gizon'; gox 'goiz'; ixen 'izan'; ixeko 'izeko'; keríxa (< kereiza) 'gerezi'; aretx (< hareitz) 'haritz'; atx 'haitz'; atxine 'antzina'; eretxi (< ereitzi) 'iritzi'; gatx 'gaitz'; urretx (< urreitz) 'hurritz'. Berba hasierako tx- agertzen den bustidura adierazkorra bakarra izan da (e. b. txérpa 'erpe'; tximeldu 'zimeldu'; tximur 'zimur'; txipristin 'zipristin').

Antzina sudurkaria zen i bokalaren ostean n/ñ kontsonantea garatu da: erdal «-(c)ión» > -zino (e. b. aksino 'akzio'; ilusino 'ilusio'; osesino 'obsesio'; pensino 'pentsio'); *io-ren adizkietan (e. b. dinot 'diot'; dinok 'diok'; dinu 'diogu'; dinosue 'diozue'; dineude 'diote'; dinostesu 'diostazu').

Bere 'ere'; busterri 'uztarri' eta girrintzi 'irrintzi' berbei hasieran herskaria erantsita daukate. Abasuse 'babazuza'; amotz 'kamuts'; odolgi 'goroldio'; okotz 'kokots' eta iko 'piku' berbek ez daroate herskaririk hasieran. Hasieran herskari ahoskabea daukate ondorengo berbok: keríxe 'gerezi'; korotz 'gorotz'; kurtze 'gurutze'; parkatu 'barkatu'; pekatu 'bekatu' eta tórre 'dorre'; hasieran, ostera, herkari ahostuna dago bitz 'bits'; górta 'korta' eta girten 'kirten' berbetan. l eta n ostean t eta p gorde dira erdaratik hartutako hiru mailegu hauetan: altara 'aldare'; dénpora 'denbora' eta jénte 'jende'. Herskarien arteko txandakatzeak ematen dira berba batzuetan (e. b. aista 'ahizpa'; kunpúlle 'tipula'; lebatz 'legatz'; gei 'dei'; dusti 'guzti'). Berebat, berba batzuen hasieran b- eta m- txandakatzen dira, esaterako, makállo 'bakailao' eta berinde 'askari'. -k- ondorengo berbetan galtzen da: sélau 'zelako'; edosélau 'edozelako'; esélau 'ezelako'; ólau 'holako'; álau 'halako'; lau 'lako' (honakoak dira neurria adierazteko berbon kideak: sélaseko 'zelaseko'; edosélaseko 'edozelaseko'; esélaseko 'ezelaseko'; ólaseko 'holaseko'; álaseko 'halaseko'; laseko).

l, n eta r kontsonanteetan amaitzen diren berben ostean z- daukaten adizkiak agertzen direnean, txistukari frikaria (s) ahoskatzen da, ez afrikatua (tz) il siren 'hil ziren' (ez il tziren). Ez partikula hasieran z- daukan adizki batekin elkartzen denean ere frikaria (s) ahoskatzeko joera dago esan 'ez zen' (ez etzan).

l > r egiteko joera dago kontsonante baten aurrean (e. b. aurki 'aulki'; orío 'olio'). -r- -d- eginda agertzen da bedar 'belar'; edur 'elur'; ider 'ilar' eta sider 'zilar' berbetan. n- > l- bihurtzea ematen da narru 'larru' berban.

Azentua

Leioan azentua talde fonologikoaren azken silaban egon ohi da (e. b. laguné 'laguna'; lagunerí 'lagunari'; lagun ederrá; gure lagun ederrarí). Ipar Uribeko herrien izenetan azken silaban azentua agertzen da: Barriké 'Barrika'; Berangó; Fiké 'Fika'; Getxó; Larrabetzú; Leioá; Lesamá 'Lezama'; Plentzí 'Plentzia'. Edozelan ere, azentu berezia daukaten berba nahia dago, hiru multzotan bereiz litezkeenak. Lehenik, erdaratik hartutako maileguak: ábi 'habia'; ántzar; dénpora; íngiru 'inguru'; kánpo; kollára 'koilara'; lándare; léku; sékule 'sekula'; sapátu; doméka... Bigarrenik, berba elkartu eta eratorriak: áitite/ámoma 'aitite/amama'; árenegun 'herenegun'; éuskera/érdera 'euskara/erdara'; egústen/éguen 'asteazken/ostegun'; bákarrik; báserri; bátzuk; bérbeta/ólgeta 'hizkuntza/jolas'; béskari; édari/yánari 'edari/janari'; bíllusik/óñutzik 'biluzik/oinutsik'; étzondo/étzalde/étzoste 'etxondo/etxalde/etxoste'; gíau/lélau 'gehiago/lehenago'; índaba 'indaba'; lárregi 'gehiegi'; nónor/nónok/nónon/nónora/nónos 'nor edo nor/nork edo nork/ non edo non/nora edo nora/noiz edo noiz'; okéran 'okaran'; óllar 'oilar'; úñetako 'oinetako'; sálgai; sábalik; sútunik; sélau 'zelako'... Azkenik, azalpen garbirik bako eredu batzuk ere badaude: árruntze 'arrautza'; árte/árteko/ártera/ártetik; ásau 'asago'; átze/áurre; béste; Bílbo; Bískaya 'Bizkaia'; égi 'egia'; egúski 'eguzki'; ínglaterra 'Ingalaterra'; iñúrri 'inurri'; múskerra; órrotz 'orratz'; kókolo; papau 'mozolo'; txístu...

Azentu bereizgarria

Azentua singularra eta plurala bereizteko balio du:

etze 'etxe' berbaren jokabidea

	Singularra	Plurala
Absolutiboa (NOR) Ergatiboa (NORK) Datiboa (NORI) Genitiboa (NOREN) Destinatiboa (NORENTZAKO) Soziatiboa (NOREGAZ)	etze etzek etzeri etzen etzéntzako etzéas	étzek étzek étzeri étzen étzentzako étzekaz

Erakusleetan ere azentua da bereizgarri (e. b. onek 'honek'; orrek 'horrek'; arek 'hark' ergatibo singularrean; eta ónek 'hauek'; órrek 'horiek'; áik 'haiek' pluralean).

Azentuak esangura banako berbak ere bereizten ditu:

arra 'emea ez dena' aste 'zapi egun' onena 'honena' usena 'izena'

vs vs vs vs

árra 'neurri unitatea' áste 'hastea' ónena 'onena / hauena' úsena 'izain'

Era berean, azentuak bereizten du ba- baiezkoa eta baldintzazkoa: badatór esnedune (baiezkoa) eta esnedune bádator (baldintzazkoa); eadabíl menditi (baiezkoa) eta menditi bádabil (baldintzazkoa); badao/bádao 'badago'; badaki/bádaki 'badaki'; badeko/bádeko 'badauka'... Salbuespen bakarra jon 'joan'-en adizkiak dira: bádo/bádo 'badoa'; básos/básos 'bazoaz'... Aginterako adizkiek ere azentua daukate: elexéti datórrela ukus dot 'elizatik datorrela ikusi dut' (denborazkoa) eta dátorrela bier goxen! 'datorrela bihar goizean!' (aginterakoa). Iraganaldiko eta erlatiboko adizkien artean aurkakotasun bat ere gertatzen da: atzo ukus gendun geure lagune 'atzo ikusi genuen geure laguna' (iraganaldikoa) eta ukus géndun lagune etzera ekar du 'ikusi genuen laguna etxera ekarri dugu' (erlatibokoa).

Morfologia

Izenaren morfologia

-gaz (> -az) da soziatiboko morfema da singularrean (e. b. gixonáas 'gizonarekin'; lagunéas 'lagunarekin') eta pluraleaz -kaz (e. b. gixónakas 'gizonekin'; lagúnekas 'lagunekin'). Hurbiltze adlatiboan -rantza morfema erabiltzen da: Galearántza 'Galearantz'; itxosorántza 'itsasorantz'; basorántza 'basorantz'.

Ablatiboan bost gertakari aita litezke: lehenik, Leioako aldaera -ti da (e. b. etzéti 'etxetik'; étzetati 'etxeetatik'); bigarrenik, -rik morfema denbora balioa edukitzen du (e. b. atzórik dao euri bóta ta bóta 'atzorik dago euria bota eta bota'; goxérik dabil bearren 'goizerik dabil beharrean'; nósik ona sabiltzes ólan? 'noizik hona zabiltza horrela?'), denbora baliorik bakoak ez dira horren ohikoak (e. b. etzérik urten barik daos 'etxerik irten barik daude'); hirugarrenik, -rik hara esapidean ('eta segituan, berehala') ere morfema horixe dago (e. b. básu bete ur edaten deu oirik ara 'baso bete ur edaten du oherik hara'; béste itxure bat yekok orrek garbirik ara 'beste itxura bat zaukak horrek garbirik hara'); laugarrenik, -rik morfema mendirik mendi, bastarrik bastar, etzerik etze tankerako espideetan ere erabiltzen da; eta azkenik, -ganik (> -anik) aldaera dago bizidunen ablatiboan (e. b. nóaini[k] tákixu estáola eskondúte? 'norenganik dakizu ez dagoela ezkonduta?').

'Aldi bat barru, aldi baten buruan' adierazteko -garren erabiltzen da: urtégarrenan agertu san 'urte bat barru agertu zen'; iru egúngarrenan átzera etor san 'hiru egun barru atzera etorri zen'.

'-ren bat > -ran bat' egiteko joera dago (e. b. Aberri Egunéran bat 'Aberri Egunen bat'; bátaran bat 'baten bat'; étzalderan bat 'etxalderen bat').

Bizidunen deklinabidea

	Bokalez amaituta			Kontsonantez amaituta
	Mugagabea	Singularra	Plurala	Mugagabea	Singularra	Plurala
Nor	idí	idí	ídik	gixón	gixoná	gixónak
Nork	idík	idík	ídik	gixonák	gixonák	gixónak
Nori	idíri	idíri	ídiri	gixonári	gixonári	gixónari
Noren	idín	idín	ídin	gixonán	gixonán	gixónan
Nogaz	idíes	idíes	ídikes	gixonáas	gixonáas	gixónakas
Norentzat	idíntzet	idíntzet	ídintzet	gixonántzat	gixonántzat	gixónatzat
Norengatik	idíaitarrik	idíatarrik	ídikaitarrik	gixonáatiarrik	gixonáaitarrik	gixónakatarrik
Norengana	idíana	idíana	ídikana	gixonáana	gixonáana	gixónakana

Bizigabeen deklinabidea

	Bokalez amaituta			Kontsonantez amaituta
	Mugagabea	Singularra	Plurala	Mugagabea	Singularra	Plurala
Non	etzétan	etzén	étzetan	sugátxetan	sugátxan	súgatxetan
Nora	etzétara	etzéra	étzetara	sugátxetara	sugátxera	súgatxetara
Nondik	etzétati	etzéti	étzetati	sugátxetati	sugátxeti	súgatxetati
Nongo	etzétako	etzéko	étzetako	sugátxetako	sugátxeko	súgatxetako
Norantz	etzétarantza	etzérantza	étzetarantza	sugátxetarantza	sugátxerantza	súgatxetarantza
Noraino	etzétaraño	etzeraño	étzetaraño	sugátxetaraño	sugátxeraño	súgatxetaraño

Artikulua

-ok artikulu hurbilak bizirik dirau (e. b. bíok/irúrok/láurok/dánok 'biok/hirurok/laurok/denok'; gúokas 'guokin'; berton bixi 'berton bizi'; ónek ándrok beti bardin 'andre hauek beti berdin'). Silaba bakarreko berbak artikuluarekin esateko joera handia dago: estao kearik 'ez dago kerik'; bea dusti 'behe guzti'; máye bat 'mahai bat'; oya bat 'ohe bat'; ure asko 'ur asko'; matza ugeri 'mahats ugari'; satza naye 'satz nahia'.

Erakusleak

a da 3. graduko erakuslea (e. b. itzela ixen san a solon íbilteko 'itzela izan zen hura soroan aritzeko'; se ukusi, a ikisi 'zer ikusi, hura ikasi'). Erro bera daukate singular eta pluraleko erakusleek: onek 'honek' / ónek 'hauek'; orrek 'horrek' / órrek 'horiek'; arek 'hark' / áik 'haiek'.

Izenordainak

-i- dago NI-ri dagozkion izenordainetan, ez -e-: niri, nire, níes 'nirekin'; nítzet 'niretzat'; níana 'niregana'; nígaitarrik 'niregatik'. Neu saileko izenordain indartuak daude: neuk (eta néues 'neurekin'; neuana 'neuregana'; néuaitarrik 'neugatik'), euk, geuk, zeuk, zéuek. Pluraleko 3. pertsona indartuan éurek 'berak'; éuren 'beren'; éurekana 'beregana'; éurekas 'berekin'; éurentzat 'berentzat'; éureri 'berei'...

Pluraleko nortzuk, zeintzuk, zertzuk izenordain zehaztugabe galdetzaileak sortu dira (e. b. estáit nórtzukeitarrik esan deun ori 'ez dakit nortzuengatik esan duen hori'; sapátak badekosus naye, baye séintzukes yóngo sara? 'zapatak badauzkazu ugari, baina zeintzuekin joango zara'; sértzuk sosan órrek gixasémek, jitánok ala mórok? 'zertzuk zituan gizaseme horiek, ijitoak ala mairuak?'). 'Edo + izenordain galdetzailea' sailekoak erabiltzen dira: edonóaitarrik 'edonorengatik'; edonoana 'edonorengana'; edonóas 'edonorekin'; edonok 'edonork'; edonona 'edonorena'; edonóntzat 'edonorentzat'; edonor; edonori; edosélan 'edozelan'. 'Izenordain gaildetzailea + edo + izenordain galdetzailea' saileko izenordainak ere badira: nónoaitarrik 'nor edo norengatik'; nónoana 'nor edo noregana'; nónok 'nork edo nork'; nónon 'non edo non'; nónondi 'non edo nondik'; nónongo 'non edo nongo'; nónontzat 'nor edo norentzat'; nónor 'nor edo nor'; nónora 'nora edo nora'; nónorako 'nora edo norako'; nónorantza 'nora edo norantz'; nónoraño 'nora edo noraino'; nónori 'nor edo nori'; nónoas 'nor edo norekin'. 'Izenordain galdetzailea + gura' egiturako izenordainak erabiltzen dira: nongure 'nonahi'; nosgure 'noiznahi'; sergure 'zernahi'; selangure 'nolanahi'; semekure 'zenbat nahi, ugari'.

Aditzaren morfologia

Edun laguntzaile zereginetara (ukus dot 'ikusi dut') baztertzeko joera egon da, haren ordez eduki erabilita (esteko pasentzirik 'ez dauka [du] pazientziarik'). Ez da ari izan erabiltzen; haren ordez ibili, mugimenduzkoetan, (e. b. sulo in ta in dabiltzes, aparkaméntuk íteko sótanuten 'zuloa egin eta egin dabiltza, aparkalekuak egiteko sotoetan') eta egon, mugimendurik bakoetan, (e. b. lo íten gáosela gólpe bateas ixartuten gaitus 'lo egiten gaudela kolpe batekin itzartzen gaitu') erabiltzen dira. NOR-NORK erara jokatzen dira ien 'igo' eta urten 'irten' aditzak: bixirik urten yéunen posik! 'bizirik irten zuenean pozik!'; uñes íetan gendun Ereagáti gora 'oinez igotzen genuen Ereagatik gora'.

Adizki jokatuak

NOR kasua

	Indikatiboa				Ahalera	Subjuntiboa	Agintera
	Orainaldia	Lehenaldia	Alegiazkoa			Orainaldia
			Baldintza	Ondorioa
Ni	nas - nok - nona	nintzen - nintzon - nintzena	banentike	nentike - nentikek - nentikena	nentike - nentikek - nentikena	naiten
Hi	as	intzen	baentike	entike	entike	aiten	ai aine
Hura	da - dok - dona	san - son - sona	baletike	letike - letikek - letikena	letike - letikek - letikena	daiten	daitela
Gu	gares - gosak - gosena	gintze(se)n - gintzosen - gintzesena	bagintikes	gentikes - gentikesak - gentikesena	gentikes - gentikesak - gentikesena	gaitesen
Zu	sara	sintzen	basintikes	sentikes	sentikes	saitesen	saites
Zuek	sare	sintzesen	basintikese	sentikese	sentikese	saitesen	saitese
Haiek	dires - dosak - dosena	siren - sosan - sosena	baletikes	letikes - letikesak - letikesana	letikes - letikesak - letikesana	daitesen	daitesela

NOR-NORI kasua

Orainaldiko indikatiboa

	Ni	Hi	Hura	Gu	Zu	Zuek	Haiek
Niri		at	dat - yatek - yatena		sates	satese	dasteas - yatesak - yatesana
Hiri	nak nana		dak dana	gasak gasana			dasak dasena
Hari	nako - nakok - nakona	ako	dako - yakok - yakona	gakos - gakosak - gakosana	sakos	sakose	dakos - yakosak - yakosana
Guri		aku	daku - yakuk - yakune		sakus	sakuse	dakus - yakusek - yakusena
Zuri	natzu		datzu	gatzus			datzus
Zuei	natzue		datzue	gatzues			datzues
Haiei	nake - nakek - nakena	ake	dake - yakek - yakena	gakes - gakesak - gakesana	sakes	sakese	dakes - yakesak - yakesana

Lehenaldiko indikatiboa

	Ni	Hi	Hura	Gu	Zu	Zuek	Haiek
Niri		akiten	yakiten - yakiten - yakitena		sakitesen	sakitesen	yakitesen - yakitesen - yakitesena
Hiri	nakian nakinan		yakian yakinen	gakiasen gakisenan			yakiasen yakisenan
Hari	nakion - nakion - nakiona	akion	yakion - yakion - yakiona	gakiosen - gakiosen - gakiosena	sakiosen	sakiosen	yakiosen - yakiosen - yakiosena
Guri		akiun	yakiun - yakiun - yakiune		sakiusen	sakiusen	yakiusen - yakiusen - yakiusena
Zuri	nakisun		yakisun	gakisusen			yakisusen
Zuei	nakisuen		yakisuen	gakisuesen			yakisuesen
Haiei	nakien - nakien - nakiena	akien	yakien - yakien - yakiena	gakiesen - gakiesen - gakiesena	sakiesen	sakiesen	yakiesen - yakiesen - yakiesena

Alegiazkoa

	Ondorioa
	Hura	Haiek
Niri	lekit - lekitek - lekitena	lekites - lekitesak - lekitesena
Hiri	lekik lekine	lekisek lekisena
Hari	lekio - lekiok - lekiona	lekios - lekiosak - lekiosena
Guri	lekiu - lekiuk - lekiune	lekius - lekiusek - lekiusena
Zuri	lekisu	lekisus
Zuei	lekisues	lekisues
Haiei	lekie - lekiek - lekiena	lekies - lekiesek - lekiesena

Orainaldiko subjuntiboa

	Hura	Haiek
Niri	dakiten	dakitesan
Hiri	dakian dakinan	dakiasan dakisenan
Hari	dakion	dakiosen
Guri	dakiun	dakiusen
Zuri	dakisun	dakisusen
Zuei	dakisuen	dakisuesen
Haiei	dakien	dakiesen

NOR-NORK kasua

Orainaldiko indikatiboa

	Ni	Hi	Hura	Gu	Zu	Zuek	Haiek
Nik		aut	dot - yotek - yotena		saitudes	saitudese	dodas - yotesek - yotesena
Hik	nok nona		dok dona	gosak gosena			dosak dosena
Hark	neu - nayok - nayona	au	deu - yok - yona	gaitus - gayosak - gayosana	saitus	saitues	deitus - yosak - yosena
Guk		augu	du - yuk - yune		saitugus	saituegus	dus - yusek - yusena
Zuk	nosu		dosu	gosus			dosus
Zuek	nosue		dosue	gosues			dosues
Haiek	neude - nayek - nayena	aude	deude - yedek - yedena	gaitues - gayesak - gayesena	saituse	saituese	deituse - yedesak - yedesana

Lehenaldiko indikatiboa

	Ni	Hi	Hura	Gu	Zu	Zuek	Haiek
Nik		engiden	nendun - neon - neona		sengidesen	sengidesen	nendusen - neyosan - neyosena
Hik	nengian nenginan		endun	gengiasan gengisanan			endusen
Hark	nengin - nengin - nengine	engin	yen - yon - yona	gengisen - gengisen - gengisena	sengisen	sengisen	yesen - yosen - yosena
Guk		engigun	gendun - geyon - geyona		sengigusen	sengigusen	gendusen - geyosen - geyosena
Zuk	nengisun		sendun	gengisusen			sendusen
Zuek	nengisuen		senduen	gengisuesen			senduesen
Haiek	nengien - nengien - nengiena	engien	yeden - yeden - yedena	gengiesen - gengiesen - gengiesena	sengiesen	sengiesen	yedesan - yedesan - yedesena

Alegiazkoa

	Baldintza		Ondorioa
	Hura	Haiek	Hura	Haiek
Nik	baneko	banekos	neko - nekok - nekona	nekos - nekosak - nekosena
Hik	baeko	baekos	eko	ekos
Hark	baleko	balekos	leko - lekok - lekona	lekos - lekosak - lekosena
Guk	bagenko	bagenkos	genko - gengok - gengona	genkos - gengosak - gengosena
Zuk	basenko	basenkos	senko	senkos
Zuek	baseunke	baseunkes	seunke	seunkes
Haiek	baleuke	baleukes	leuke - leukek - leukena	leukes - leukesak - leukesena

Ahalera

	Hura	Haiek
Nik	nengi - nengik - nengine	nengis - nengisek - nengisena
Hik	engi	engis
Hark	lei - leik - leine	leis - leisek - leisena
Guk	gengi - gengik - gengine	gengis - gengisek - gengisena
Zuk	sengi	sengis
Zuek	sengie	sengies
Haiek	leye - leyek - leyena	leyes - leyesak - leyesana

Subjuntiboa

	Orainaldia
	Hura	Haiek
Nik	deiden	deidesen
Hik	deiyan deinan	deyasan deisanan
Hark	dein	deixen
Guk	deiyun	deiyusen
Zuk	deisun	deisusen
Zuek	deisuen	deisuesen
Haiek	deyen	deyesen

Agintera

	Ni	Hura	Gu	Haiek
Hik	neik neine	ik ine	geixek geixena	ixen ixena
Zuk	neixu	ixu	geixus	ixus
Zuek	neixue	ixue	geixues	ixues

NOR-NORI-NORK kasua

Orainaldiko indikatiboa

	Niri	Hiri	Hari	Guri	Zuri	Zuei	Haiei
Nik		deuet / deudes deunet / deunedas	dotzet / dotzeas - yotzetek / yotzetesak - yotzetena / yotzetesana		dotzut / dotzutes	dotzuet / dotzuetes	dotzet / dotzeas - yotzetek / yotzetesak - yotzetena / yotzetesana
Hik	dostek / dostesak dostena / dostesena		dotzek / dotzesak dotzena / dotzesena	doskuk / doskusek doskune / doskusena			dotzek / dotzesak dotzena / dotzesena
Hark	deust / deustes - yostek / yostesak - yostena / yostesena	deuk / deusek deune / deusena	dotzo / dotzos - yotzok / yotzesak - yotzona / yotzesana	dosku / doskus - yoskuk / yoskusek - yoskune / yoskusena	dotzu / dotzus	dotzue / dotzues	dotze / dotzes - yotzek / yotzesak - yotzena / yotzesana
Guk		deuegu / deuegus deunegu / deunegus	dotzu / dotzus - yotzuk / yotzusek - yotzune / yotzusena		dotzugu / dotzugus	dotzuegu / dotzuegus	dotzu / dotzus - yotzuk / yotzusek - yotzune / yotzusena
Zuk	dostesu / dostesus		dotzesu / dotzesus	doskusu / doskusus			dotzesu / dotzesus
Zuek	dostesue / dostesues		dotzesue / dotzesues	doskusue / doskusues			dotzesue / dotzesues
Haiek	deuste / deustes - yostek / yostesak - yostena / yostesena	deuek / deuesak deuena / deuesana	deutze / deutzes - yotzek / yotzesak - yotzena / yotzesana	doskue / doskues - yoskuek / yoskuesak - yoskuena / yoskuesena	dotzue / dotzues	dotzue / dotzues	dotze / dotzes - yotzek / yotzesak - yotzena / yotzesana

Lehenaldiko indikatiboa

	Niri	Hiri	Hari	Guri	Zuri	Zuei	Haiei
Nik		neuen / neusean neunen / neusenan	neuntzen / neuntzesen - neuntzen / neuntzesen - neuntzena / neuntzesena		neuntzun / neuntzusen	neuntzuen / neuntzuesen	neuntzen / neuntzesen - neuntzen / neuntzeean - neuntzena / neuntzesena
Hik	eusten / eustesen		eutzen / eutzesen	euskun / euskusen			eutzen / eutzesen
Hark	yeusten / yeustesen - yosten / yostesen - yostena / yostesena	yeuen / yeusean yeunen / yeusenan	yeutzen / yeutzesen - yotzen / yotzesen - yotzena / yotzesena	yeuskun / yeuskusen - yoskun / yoskusen - yoskune / yoskusena	yotzun / yotzusen	yotzuen / yotzuesen	yeutzen / yeutzesen - yotzen / yotzesen - yotzena / yotzesena
Guk		geuen / geusean geunen / geusean	geuntzen / geuntzesen - geuntzen / geuntzesen - geuntzena / geuntzesena		geuntzun / geuntzusen	geuntzun / geuntzusen	geuntzen / geuntzesen - geuntzen / geuntzesen - geuntzena / geuntzesena
Zuk	seusten / seustesen		seuntzen / seuntzesen	seuskun / seuskusen			seuntzen / seuntzesen
Zuek	seusten / seustesen		seuntzen / seuntzesen	seuskun / seuskusen			seuntzen / seuntzesen
Haiek	yeusten / yeustesen - yosten / yostesen - yostena / yostesena	yeuen / yeusean yeunen / yeusenan	yeutzen / yeutzesen - yotzen / yotzesen - yotzena / yotzesena	yeuskun / yeuskusen - yoskun / yoskusen - yoskune / yoskusena	yotzun / yotzusen	yotzuen / yotzuesen	yeutzen / yeutzesen - yotzen / yotzesen - yotzena / yotzesena

Alegiazkoa

	Ondorioa
	Hari
Nik	neskio / neskios
Hik	eskio / eskios
Hark	leskio / leskios
Guk	geskio / geskios
Zuk	seskio / seskios
Zuek	seskie / seskies
Haiek	leskie / leskies

Ahalera

	Hari
Nik	neyo / neyos
Hik	eyo / eyos
Hark	leyo / leyos
Guk	gengio / gengios
Zuk	sengio / sengios
Zuek	sengie / sengies
Haiek	leye / leyes

Aditz trinkoak

Iraganaldiko trinkoak oso galduta daude: esan égoten 'ez zen egoten [vs ez zegoen]'; éukiten gendun 'edukitzen genuen [vs geneukan]'; baina, egon aditzaren egon 'zegoen' eta egosen 'zeuden' hirugarren pertsonako moldeek zelan edo zelan bizirik iraun dute. Ostera, orainaldiak bizi-bizi daude NOR-NORI (daoske 'dagozkie'; dóko 'doakio'; dabilk 'dabilkik'; datortzu 'datorkizu'; ) eta NOR-NORI-NORK (dékotzut 'daukakizut'; dakisku; darotzegu 'daroatsegu'; dakartze 'dakarkie'; dabiltzude 'darabilkizute'; dinotzot 'diotsot') saileko trinkoak.

EGON

Ni	nao - nayok - nayona
Hi	ao
Hura	dao - yaok - yaona
Gu	gaos - gayosak - gayosena
Zu	saos
Zuek	saose
Haiek	daos - yaosak - yaosena

JOAN

Ni	no - noyok - noyona
Hi	o
Hura	do - yok - yona
Gu	gos - goyesak - goyesena
Zu	sos
Zuek	sose
Haiek	dos - yosak - yosena

ETORRI

Ni	nator - natorrek - natorrena
Hi	ator atorrena
Hura	dator - yatorrek - yatorrena
Gu	gatos - gatosak - gatosena
Zu	satos
Zuek	satose
Haiek	datos - yatosak - yatosena

IBILI

Ni	nabil - nabilek - nabilena
Hi	abil
Hura	dabil - yabilek - yabilena
Gu	gabiltzes - gabiltzesak - gabiltzesena
Zu	sabiltzes
Zuek	sabiltzese
Haiek	dabiltzes - yabiltzesak - yabiltzesena

EDUKI

	Hura	Haiek
Nik	dekot - yekotek - yekotena	dekoas - yekoasek   yekoasena
Hik	dekok dekona	dekosak dekosena
Hark	deko - yekok - yekona	dekos - yekosak - yekosena
Guk	deku - yekuk - yekune	dekus - yekusek - yekusena
Zuk	dekosu	dekosus
Zuek	dekosue	dekosues
Haiek	deke - yekek - yekena	dekes - yekesak - yekesena

JAKIN

	Hura	Haiek
Nik	dakit - yakitek - yakitena	dakiteas - yakies - yakiesena
Hik	dakik dakine	dakixek dakixena
Hark	daki - yakik - yakine	dakix - yakixek - yakixena
Guk	dakiu - yakiuk - yakiune	dakius - yakiusek - yakiusena
Zuk	dakixu	dakixus
Zuek	dakixue	dakixues
Haiek	dakie - yakiek - yakiena	dakies - yakiesak - yakisena

EROAN

	Hura	Haiek
Nik	darot - yarot - yarotena	daroas - yaroas - yaroasena
Hik	darok darona	darosak darosena
Hark	daro - yarok - yarona	daros - yarosak - yarosena
Guk	daru - yaruk - yarune	darus - yarusek - yarusena
Zuk	darosu	darosus
Zuek	darosue	darosues
Haiek	dare - yarek - yarena	dares - yaresek - yaresena

EKARRI

	Hura	Haiek
Nik	dakart - yakart - yakartena	dakardeas - yakardeas - yakardesena
Hik	dakarrek dakarrena	dakasak dakasena
Hark	dakar - yakarrek - yakarrena	dakas - yakasek - yakasena
Guk	dakargu - yakarduk - yakardune	dakargus - yakardusek - yakardusena
Zuk	dakasu	dakasus
Zuek	dakasue	dakasues
Haiek	dakarde - yakarrek - yakarrena	dakardes - yakardesek - yakardesena

ERABILI

	Hura	Haiek
Nik	dabilt - yabilt - yabiltena	dabildeas - yabildeas - yabildeasena
Hik	dabilek dabilena	dabiltzesak dabiltzesena
Hark	dabil - yabilek - yabilena	dabiltzes - yabiltzesak - yabiltzesena
Guk	dabildu - yabilduk - yabildune	dabildus - yabildusek - yabildusena
Zuk	dabiltzu	dabiltzus
Zuek	dabiltzue	dabiltzues
Haiek	dabilde - yabildek - yabildena	dabildes - yabildesak - yabildesena

ESAN

	Hura
Nik	dinot - yinot - yinotena
Hik	dinok dinona
Hark	dino - yinok - yinona
Guk	dinu - yinuk - yinune
Zuk	dinosu
Zuek	dinosue
Haiek	dinede - yinedek - yinedena

IRITZI

	Hari
Nik	deretxet - yeretxetek - yeretxetena
Hik	deretxok deretxona
Hark	deretxo - yeretxek - yeretxena
Guk	deretxu - yeretxuk - yeretxune
Zuk	deretxesu
Zuek	deretxesue
Haiek	deretxe - yeretxek - yeretxena

Partizipioa

-atu > -au > -a bilakaera gertatzen da partizipioetan: allega 'ailegatu'; altza 'altxatu'; amata 'amatatu'; asma 'asmatu'; buelta 'bueltatu'; dibórsia 'dibortziatu'; erresa 'errezatu'; falta 'faltatu'; gasta 'gastatu'; kosta 'kostatu'; para 'paratu'; topa 'topatu'. Dena dela, ez da bilakaera guztiz orokorra: askatu, bedeinketu, beratu, betatu 'bete'; emendatu, erratu, kotxatu 'kokoteraino egon'; parkatu 'barkatu'; senbatu, siketu, tiretu, uxetu, yorratu 'jorratu'; yokatu 'jokatu'. Gainera, -itu > -idu (> -u, Getxon) gertatzen da erdaratik mailegatutako partizipioetan (halandaze, ez da aitu 'aditu'; argitu lako aditzetan ematen): eskribidu (> eskribu) 'eskribitu, idatzi'; mobidu (> mobu) 'mugitu'; segidu (> segu) 'segitu, jarraitu'; legidu (> legu) 'eskribitu, idatzi'; koxu (eremu zabalekoa) 'koiu, hartu'.

'Partizipioa + -ta' egitura nagusitu da: itota esan ohi da; ez itorik edo itoa (e. b. amátata 'amatatuta'; arroñata 'arruinatuta'; ínte 'eginda'; sartúte 'sartuta'). Aditz jakin batzuekin -(r)ik zaharrak ere bizirik dirau: alperrik, bedeinketurik, bixirik 'bizirik'; gaixorik, ilik 'hilik'; ixarrik 'itzarrik'; ixilik, osorik, posik 'pozik'; sábalik 'zabalik'; sútunik 'zutunik'; utzik 'hutsik'. Partizipioa -l eta -n amaierakoa denean ere -ta esaten da; ez -da (e. b. ílte 'hilda'; emónta 'emanda'; ínte 'eginda'; yánta 'janda'; yónta 'joanda'). Euki 'eduki' alde batera utzita, -gi dago gainerako partizipioetan: ebagi edo ebai 'ebaki'; eralgi 'eralki'; eskegi edo eskei 'eseki'; iribagi 'erabaki'; irigi 'ireki'; yagi 'jaiki'; usigi 'ausiki'. Ohikoak dira partizipioan 'txistukari afrikatua + i' duten hiru aditz: baltzitu 'belztu'; otzitu 'hoztu' eta utzitu 'hustu'. Bete partizipioari -tu gehitzen zaio betatu emanez.

Aditz izena

Partizipioa -a, -l, -n, -o, -{g, k, l, n, r}i, -atu > -a, -tu, atu, -itu, -idu eta -u denean, aditz izenean -ten erabiltzen da: atáraten 'ateratzen'; ílten 'hiltzen'; íten 'egiten'; yóten 'joaten'; yó(i)ten 'jotzen'; ebágiten 'ebakitzen'; éukiten 'edukitzen'; íbilten 'ibiltzen'; íminten 'ipintzen'; ékarten 'ekartzen'; amátaten 'amatatzen'; atértuten 'atertzen'; askátuten 'askatzen'; garbítuten 'garbitzen'; mobiduten 'mugitzen'; koxuten 'koitzen'. Partizipioaren azken bokala -e denean aditz izena -tan egiten da: errétan 'erretzen'; gordétan 'gordetzen'; iétan 'igotzen'; igértan 'igartzen'; ixétan 'izaten'; urtétan 'irteten'. Partizipioa -tu/-du daukaten silaba biko aditzen -tzen egiten dute aditz izena (e. b. áitzen 'aditzen'; artzen 'hartzen'; bátzen, lótzen, gáltzen, géitzen 'deitzen'; kéntzen, sártzen).

Aditz izena mugimenduzko aditzen osagarri denean, inesiboan erabili ohi da, adlatiboa erabili beharrean: sólon bear íten yóten nintzen alogéren 'soroan behar egiten (behar egitera) joaten nintzen alogeran'; jénero naye érote gendun plasara sáltzen 'jenero [gauza, gai] ugari eroaten genuen merkatura saltzen (saltzera)'.

Eratorpena

Aditzondoak sortzeko -to atzizkia erabilzen da (e. b. ederto 'ederki'; polito 'poliki'; txarto 'gaizki'; ondo 'ongi'; obeto 'hobeki'; satarto 'zatarki'), baina ez da daborduko emankorra. -do/-to atzizkiak balio handigarri eta iraingarria ere dauka: bixerdo 'bizardo'; koipésto 'gizen'; pekásto 'orintsu'; sapásto 'tximatsu'; saskéldo 'zikin'; sorrísto 'zorritsu'; ugérdo 'zikin'. Andrazkoekin -tona aldaera erabiltzen da: anditóna/andratóna 'andre handia'; loditóna 'andre lodia'; moskotóna 'andre mozkotea'; saskeldóna 'andre zikina'.

-ginen '-gintzan' atzizkia ere topa daiteke: Pedro ta Jose argiñek, ormaiñen bardinek 'Pedro eta Jose harginak, hormagintzan berdinak'; frákatara txixeiñen on arrik, llébarik es 'praketara piseginen egon arren, garrantzirik ez'; surfiñen daos egunen-egunen 'surfginen daude egunero'. -tzuk atzizkiak indar handia dauka, batzuk, ez eze, bitzuk, hirutzuk eta lautzuk ere agertzen dira (e. b. áonek láutzuk neuk dáros eta áorrek bítzuk seuk éroixus 'lautzuk haauek neuk daroatzat eta bitzuk haoriek zeuk eroan itzazu'; béste irútzu[k] pe yángo nekos 'beste hirutzuk ere jango nituzke'). -lan aldaera erabiltzen da, -la orokorraren ordez: álan 'hala'; ólan 'horrela'; sélan 'zelan, nola' (eta edosélan 'edonola'; esélan 'ezelan, inola'; séoselan 'zelan edo zelan, nola edo hala'). -txu da atzizki txikigarria da (e. b. itxóroixu apútxu beten 'itxaron ezazu apurtxo batean'; mákinetxu bet tálo yáten géndun atxine 'makinatxo bat talo jaten genuen antzina'). -tar atzizki orokorrarekin batera, -ztar ere erabiltzen da: barrikóstar, berangóstar, bílbostar, deríostar, getxóstar, kánpostar, katikóstar 'gatikar'; leioástar, mungíostar, sopélostar. -mendu atzizkiaren ordez -mintu esateko joera dago (e. b. abrosimintu 'abrozimendu, gogaitze'; meresimintu 'merezimendu'; mobimintu 'mugimendu').

Sintaxia

zein eta nahi hautakariak erabili egiten dira (e. b. gúre sein gúre es 'gura zein gura ez' eta ekásu bat nai béste 'ekar ezazu bat nahi bestea'). Gainera, ala eta edo bereizten dira: gúrau dosue emen lotu ala yon? 'gurago duzue hemen geratu ala joan?'; oiñ yákingo du arra ala eme dan 'orain jakingo dugu arra ala emea den'; áuton sos ala uñes? 'autoan zoaz ala oinez?'... Galde perpausen amaieran, bigarren aukera isilik dela agertzen da ala (e. b. gaur ésose bearren ala? 'gaur ez zoazte beharrean ala?'; esta égi ala? 'ez da egia ala?'; ámomaas itxi dosus úmek ala? 'amamarekin utzi dituzu umeak ala?').

Berehalakotasunezko denborazko perpausetan -keran erabilia da: makurtúkeran yáusi datzus gíltzek 'makurtzean jausi zaizkizu giltzak'; sútunik párakeran igertan dot miñe, gero, ibílkeran gitxíau 'zutik jartzean igartzen dut mina, gero, ibiltzean gutxiago'. Perpaus osagarrietan esaten dena guztiz ziurra denean eta galdegaia ez denean -(e)na morfema erabiltzen da: óbun estéitusena úmek éron ónekas éurikes! 'eskerrak ez dituena umeak eroan euri hauekin!'; igértan dake séoser pasa dakena 'igartzen zaie zer edo zer pasatu zaiena'; esta égi bearren egon dana oiñ árten 'ez da egia beharrean egon dena orain artean'. Leioan -(e)lakoan morfemaren -lakon aldaera dago: larri daos, amak sokorru íngo dótzelakon 'larri daude, amak garrasi egingo dielakoan'. Perpaus kontzesiboetan arren baino arrik erabiltzen da (e. b. gíau irebási arrik, fábriketi étzaldera buelta san 'gehiago irabazi arrik, fabriketatik etxaldera bueltatu zen'); era berean, -tarrik kausazko eta helburuzko perpausetan erabiltzen da (e. b. amak eskátzeitarrik, etzeri garbikusi in yotzetek 'amak eskatzearrik, etxeari garbi-ikuzia egin zioat'; sure ama ukústeitarrik etor natzu 'zure ama ikustearrik etorri natzaizu'). Nabarmentzekoak dira alderdi horietako erakusle eta izenordainak ere: oneitarrik 'honegatik'; orreitarrik 'horregatik'; aitarrik 'hargatik'; áiketarrik 'haiengatik'; sugaitarrik 'zugatik'; séitarrik 'zergatik'; séoseitarrik 'zer edo zergatik'.

Nominalizazioetan ezeztapena aditz lexikoaren ostean doa eta nominalizazio-atzizkia ezeztapenari lotzen zaio, hau da: sélau lástime lélau etor éste! 'zelako tamala lehenago etorri eztea (ez etortzea)!'; sélan ixen letike goserik éuki éste, yan dúnik eta ona! 'zelan izan daiteke goserik eduki eztea (ez edukitzea), jan dugunetik eta hona!'; sáke bótaixu bean gánera, labandu ésteko górtara gosénen 'saka bota ezazu behearen gainera, labaindu ezteko (ez labaintzeko) kortara goazenean'. 'Ze + sunjuntiboko adizkia' egitura ezaguna da: amorrurik koyu sedeiñ, gordekosu Gauon gaueko ogi sati urten sear 'amorrurik hartu ez dezan, gordeko duzu Gabon gaueko ogi zatia urtean zehar'; gorro belarritaraño sartute daro, axek éron sedeion 'gorroa belarrietaraino sartuta daroa, haizeak eroan ez diezaion'; eskutxutik oratute daro, eskapa sedakion 'eskutxotik oratuta daroa, eskapatu ez dakion'; gáneska in sedeitzun, jagon ixu esne 'gainezka egin ez diezazun, jagon ezazu esnea'; yagi saites, mutille, béskari bere oira éron sedeitzuten 'jaiki zaitez, mutila, bazkaria ere ohera eroan ez diezazudan'.

Zehar galderazko perpausak baldintzazkoekin nahastatzeko joera dago, 'bai/ez' erakoak direnean (e. b. estait utz ein bádeu 'ez dakit huts egin badu'; pregúnta dost ia eméti ondo bádo Sopelarántza 'galdetu dit ia hemendik ondo badoa Sopelarantz'; estait egúno bere etor báda 'ez dakit egundo ere etorri bada').

Bi zenbatzailea izen sintagmaren eskoian jartzen da (e. b. urte bi, anaje bíek, txakur bíekaz); bi bider eta bri mile 'bi mila' salbuespenak dira. Erakusleak, ostera, izen sintagmaren ezkerrean jartzen dira (e. b. ori edoi 'hodei hori'; áorrek gautxórik ''gautxori haoriek'; orrek txakurrek 'txakur horrek'). Hala ere, erkusleaz lagundutako izena indartu nahi izanez gero, ezker eta eskoian ipin liteke: ori etzori 'hori etxe hori'; oneri ardauoneri 'honi ardo honi'

'partizipioa + adizki jokatua' egitura baliatzen da aditza indartzeko: euki dekola eser emon éstek emoten dost amorrurik andiena 'eduki daukala ezer ez emateak ematen dit amorrurik handiena'; txikitxu ixen arrik, iñúrrik éron daro bera baño astunau dan karge 'txikitxoa izan arrik, inurriak eroan daroa bera baino astunagoa den karga'; kostaten dana kostaten dala, ekarri dakargu te kitu! 'kostatzen dena kostatzen dela, ekarri dakargu eta kito!'; yon sos ala etorri satos? 'joan zoaz ala etorri zatoz'; erresa bere yakin dakitzu orrek faltzok 'otoitz egiten ere jakin dakitsu faltsu horrek!'.

Hiztegia

abade: apaiz abarkéta: espartin abazuze: txingor xehea abrozidu: gogaitu adíkune: begirada adore: kemen adur: lerde afo: arol afróntu: haize eta euria aldi berean aharito: ahari áhausi: zaunka áies: nonbait, dirudienez (Getxon eta Berangon) áiko!: hara! (Getxon) aitabítxi: aita besoetakoa áitite: aitona aitu: begiratu albo: aldamen albo agin: letagina aldats: aldapa alderri: alderdi alkóndara: alkandora alogéra: alokairu, lansari altakurre: muino altzagarri: legamia amabítxi: ama besoetakoa amáitu: bukatu amáta: itzali amiátu: lizundu ámoma: amona anaje: anaia angéru: aingeru anpullu: malko antoju: nazka antojagarri: nazkagarri antza: nonbait , dirudienez apára: bete-betean jo ápatx: abereen azazkala apurtu: hautsi árdau: ardo ardi: ardi / arkakuso ardure: erantzukizun arério: etsai arin: laster arraba: arreba arrakáda: belarritako arrakála: arraildura arran: zintzarri arrankari: amuarrain arrásti: arratsalde árruntze: arrautz artatxóri: txolarre artega: urduri artez: zuzen artézi: guraize ártxo: bildots ásau: urrun, asago aska: sehaska astiro: poliki astrapála: zalaparta atáñoko: handi, itzel atáza: zeregin aterri: ateri áton: berehala, atoan atzamar: eskuko hatza aube: amaginarreba aume: antxume áurbera / áurgora: aldapabehera / aldapagora autónu: irail (Getxon) azkordín: ospela azpel: zohi, lur zatia aztráka: aztarrika / aztarrikatu aztul: eztul azun: arazi bagil: ekain baie: baina baino: baino / besterik, baizik baltz: beltz baltzitu: belztu baragarri: ganoragabe barakil: bare bárausi: gosaldu / gosari barik: gabe baríku: ostiral bako: gabeko basa: lohi basárte: lupetza basi: saltsa basi ein: ogia saltsan busti basotxarri: basurde batan: menta begitxíndor: bekatxo behar: lan beharrixen: beharrizan behargin: langile beharléku: lantoki behaztun: behazun beherántzako: beheranzko beilegi: kolore horia bekóki: kopeta belu: berandu bénetan: egiazki berákatz: baratxuri berba: hitz berba ein: hitz egin berbaldun: hitz jaro handikoa berbéta: hizkuntza / hizkera berbots: hitz hots bere: ere bérna: zangosagar betérre: begi narritatutakoa / zirikatzaile bezeri: bezero multzoa bézkari: bazkaria bíenke: bai horixe!, beinke! bihor: bihur bihorkada: bihurkada birrindu: zehatu birríten: bi aldiz bits: apar bixien: minbizi burlezar: txantxetan burnei: burdina buzkentz: odolki mota daborduko: dagoeneko dándarrez: arrastaka

derréon: jarraian doméka: igande edur: elur egósari: txerri jana eguésten: asteazken éguen: ostegun egúno: egundo, inoiz ei: omen élai: enara elgorri: gorrin emon: eman enbeléko: gogaikarri énbra: emakume énda: arraza epelotxo: ahul, odolgabe eperdi: ipurdi epértargi: ipurtargi eperterre: ipurterre epertíkera: buztanikara epérzulo: ipurtzulo épetx: txepetx eratzi: jetzi érdu! / érduse!: zatoz! / zatozte! eretxi: iritzi erkoro: erpuru éron: eraman érontzi: erantzi (Getxon) erósta: kexa, txakur negarra erratoi: arratoi erratu: huts egin errakúntza: hutsegite errazoi: arrazoi erruzio: ihintza eskegi: zintzilikatu eskoa: eskuin eskusudu: komun eskutu: haize babesa (socaire) eskútur: eskumutur ezetúko: ezagun ezpábere: bestela eztok eta badok / eztona eta badona: toka / noka ezúzen: ezizen ete: ote etze: etxe etzilúme: etzidamu fartikera: poltsikoa firu: hari fráka: galtza Gabónzahar: Urtezahar Gabon: Eguberri galápa: galopan, lasterka galazun: galarazi galdaraztu: ur irakitan egosi arina eman, galdarraztatu galtzúerre: ganoragabe gángar: gandor gánorabako: ganoragabe gaña: bezainbeste, gaina gaño: bezain, besteko, gainako garagarril: uztail garandu: aletu garau: alea / pikorta garbikuzi: garbitu gari: gari / garatxo gáriteko: gainerako garnu: gernu garo: euriak sortutako ihintza garriko: gerriko garriko bizkaitar: ostadar garun: burmuin gatx: zail / gaixotasuna gatzatu: mami gaztai: gazta geldo: motel geréxpe: gerizpe gésu beten: laster, oraintxe bertan giñer: txilar / erratz gitxi: gutxi gitxíenes: gutxienez gorpu: hilotz górta: ukuilu goru: iruteko ardatza grokada: korrokada guntzurrun: giltzurrun gure: nahi gurpide: gurdi bidea guzur: gezur hálandaze: beraz hagin: hagina / hortza hagínke: hozka háinen: zorian hamáka: hamaika hámen: hemen orokorraren aldarea indartua hárenegun: herenegun harrapatári: lapurra harrapatxíta: egunez dabiltzan hegazti harraparien izen generikoa harri: harri / harraska harriko ein: ontziak garbitu hazpixer: azazkal ondoetako azaltxoak, hazpizar hazur: hezur hedoi-montor: hodei-kumuluak honda: busti-busti egin horma: pareta hurren: nonbait, dirudienez idun: lepo iduneko: lepoko ien: igo ijordi: igurtzi ilen: astelehen illoba: biloba imini: ipini intxun: etzan iñusi: inausi íngeru: inguru ire: iratze irergi: ilargi iruntzi: irentsi itxulapiko: eltzeitsu itxi: utzi itzel: oso, egundoko, sekulako itzelézko: egundoko ixeko: izeba ixéra: maindire

ixetu: piztu, isiotu ixi: itxi jagon: zaindu jakan: jatun txarra jakitsu: jakitun jántza: dantza jarámon: arreta, kasu jas: itxura, molde ona , ganora ona jaube: jabe jaurti: bota jáusi: erori jesarri: eseri jolas: erromeria, dantza jon: joan joskile: jostun jústuri: tximista kakanárru: txiki kakarráldo: kakalardo kámara: ganbara karra: lasterka egin karradera: lasterketa karraju: korridore kaski: sarraski katamixér: urtxintxa katrineri: jendemodua kázkargar: txingor kíketz: zotin kíñe: hegabera kikírolatza: triku kodáñe: sega kokólo: ergel kópu: mokadu kotxeta ein: ase kotxo: harra koxu: hartu kuzkur: ezkur kunpulle: tipula laban: labain, irristakor lau: bezalako laseko: bezalako (neurria adierazteko) lánda: belardi lántzar: landu gabeko belardia lantzen (bein), lantzen lantzen: noizean behin lapíko: eltze lapíkoko: eltzekari lar: -egi / gehiegi larrosa: arrosa laski: pertsona zikina eta janzkera txarrekoa (iraina) látzin: belar luzea dagoen landa legar: mami / harrixkola léhengusina: lehengusu andrazko lei: izotza lélako: lehenengo lélau: lehenago lepo: sorbalda lez: bezala liki: urtsu lléba: garrantzi lloba: loba lotu: estekatu / geratu lúki: azeri lúki-buzten: azeri-buztan lukurreru: xuhur lupu: arrabio / gaiztoa (iraina) lur-jáusi: luizi mallúki: marrubi makar: txiki mamarru: zizare / umeak ikaratzeko pertsonaia mamurtu: murtxikatu mangurríno: pertsona zikina marigorri: marigorringo marítxu telletáko: umeen haginak eroaten dituen marigorringoa marti: martxo martítzen: astearte mehatz: bakan mehaztu: bakandu menda: mendatu, txertatu mendu: mentu, txerto míko: mizkin milikota: mertxika mingel: mehe, ahul mingotz: mikatz mirri ein: huts egin mixer: urtxintxa / txiki eta argala / mokofina mokil: zokor morroi: zerbitzari / pertsona (lagunartean) motxor: txiki eta argala motz: labur / itsusi mozollo: mozolo / galdakaoztar (ezizena) mun: begirunezko musua munarri: mugarri mune: muino (ribazo) murko: pitxer / pertsona desatsegina murrus: marru, orro muskil: mutxikin mustur: mutur mustur-bior: harroa, izaera txarrekoa, gogaikarria mutik (bere ez): tutik (ere ez) mutil zorri: mutil bihurri múxilo: muskuilu nahi: nahiz nahie: asko, ugari óbun: gaitzerdi, eskerrak odóloste: odolki ogigaztai: erbinude óhidalau: neurri onekoa, egokia óllasko: oilasko okéran: aran okela: haragi ólga: jolas egin ólgeta: jolas óndikarren: oraindik opetsi: eskaini oratu: heldu orbísta: berpiztu ordu bátak: ordu bata orri: hosto

órrotz: orratz orroztu: orraztu ortu: baratze ortuari: barazki ortusántu: hilerri osatu: oso egin / sendatu ostántzen: bestela / gainerakoan ostántzeko: bestelako óste - inesiboan ostáyen: atzeko alde / ondoren / jatorduaren ondorengo nagia ostéra: aldiz, ordea ostábere: berriro ere ostondu: ezkutatu ozála: txerri jana ostu: lapurretan egin ostu-ostuke: ezkutaketa otzára: saski pápao: ergel, mozolo paraje: hurbil para: paratu, jarri patin: ura ateratzeko putzu artifiziala pernil: urdaiazpiko pitinke: gutxinaka pízte: makarra plaza: azoka podazuz: poderioz posture: apostu pospolin: galeper pozárren: pozik puxíke: maskuria sagárdau: sagardo sakadiz: oinetakoak orpoan sartu barik erabiltzea saltamatxíno: matxinsalto sama: eztarri sáno: ozen, sendo / oso, asko sapa: ile luzea sapazto: tximaluze sarraztu: urratu sarri / sarríten: maiz sasi eskola: piper egin saskel: zikin saskelóntzi: pertsona saskela satarreru: txorimalo (Getxon) sats: simaur satsetan ein: larrua jo sein: ume sékule bedar: sekula belar, hirusta serúke: leka, estalki solo: soro sórki: eskutrapu subéte: sukalde sunde: kirats tómaki: txakurrak uxatzeko erabiltzen den hitza troka: amildegi, sakonune tróñu: korapilo txákotan egon: eguzkitan gustura egon txantéla: diru txapiskóla: umeei esaten zaien berba txapiskolína: neskatoei esaten zaie txarto: gaizki txérpa: erpea txerpekáda: atzaparkada txétxe: ume txikiei deitzeko erabiltzen da txibiskéri: litxarreria txíbu: zabu txiker: txiki txikon: sorbaldan, bizkarrean txíndor: txantxangorri txiréne: txantxazale txirlora: txirbila txirpilota: tximeleta txirpilotera: pinpirin txix: pixa txónbo: uretan murgildu txorijagóle: txorimalo txóto: txano txube: tu txurkáda: zurrutada txutxu: gutizia udégoien: udazkena ugélario: igel uger: herdoil / zikin / gorrina / igeri ulle: ile untze: iltze / aje, biharamun uriko ume: ume adoptatu uriola: uholde urriéta: urri urrumeda: erremuskada, marmar urúbio: liztor usigi: haginka egin, ausiki úzaba: jabe, nagusi úzandre: ugazaba andrazkoa zal: zail, pertsona nahi haragi gogorra adierazteko erabiltzen da záldar: erlakizten zántzo: algara zapabúru: txalburu zapátu: larunbata zaran: saski handia zarata: hots, oihu zéan: zenbatean zeken: xuhur zélan: nola zélaseko: nolako (neurria adierazteko) zemekure: zenbat gura, asko zémet: zenbat zentzun: zentzu zezail: otsail zil: zilbor zilbot: tripa handia ziri-ziri: euri xehea baina atertu barik denean zizini: gutizia zoldu: zornatu / zoritu, heldu zoli: zalu zozpel: zuhaitz azala zuhur: argi, erne zuhur egon/ibili: Erne egon/ibili

Bibliografia

• Iñaki Gaminde Terraza. Leioako Udala: Leioa berbarik berba. 2001. ISBN 84-606-3136-2
• Iñaki Gaminde Terraza: Leioako azentuaz. 2002, ISBN 0046-435X https://dialnet.unirioja.es/servlet/articulo?codigo=263568
• Iñaki Gaminde Terraza. Leioako Udala: Leioako euskararen gramatikaz. 1989.
• Koldo Zuazo eta Urtzi Goiti. Euskal Herriko Unibertsitatea: Uribe Kosta, Txorierri eta Mungialdeko euskara. 2016. ISBN 9788490824122
• Pedro Irizar. Morfología del verbo auxiliar vasco, Variedad de Plencia. http://www.euskaltzaindia.eus/dok/iker_jagon_tegiak/irizar/1926_04.pdf
• Euskaltzaindia: Euskararen Herri Hizkeren Atlasa (EHHA). 2008-2018. http://www.euskaltzaindia.eus/index.php?option=com_content&view=article&id=565&Itemid=466&lang=eu

Kanpo estekak

• Ahotsak.eus - Leioa

• Datuak: Q12262089