Hazparne

Hazparne
	Lapurdi, Euskal Herria
	Hazparneko eliza.
	; Armarria
	; Armarria
Kokapena
Herrialdea	Euskal Herria
Lurraldea	Lapurdi
Administrazioa
Estatua	Frantzia
Eskualdea	Akitania Berria
Departamendua	Pirinio Atlantikoak
Elkargoa	Euskal Hirigune Elkargoa
Barrutia	Baiona
Kantonamendua	Baigura eta Mondarrain
Izen ofiziala	Hasparren
Auzapeza	Isabelle Pargade (independente)
Posta kodea	64240
INSEE kodea	64256
Herritarra	hazpandar
Geografia
Azalera	77,01 km²
Garaiera	7-610 metro
Distantzia	25 km (Baionatik)
Demografia
Biztanleria	7.173 (2018: 39)
Dentsitatea	80,9 biztanle/km²
Zahartzea	% 24,83
Ugalkortasuna	‰ 56,49
Ekonomia
Jarduera	% 73,8 (2011)
Desberdintasuna	% 4,27 (2011)
Langabezia	% 5,65 (2013)
Euskara
Euskaldunak	% 20,62 (2010)
Erabilera	% 2,56 (2011)
Datu gehigarriak
Webgunea	http://www.ville-hasparren.fr

Ez nahasi Nafarroako Azparren kontzejuarekin.

Hazparne (goi-nafarreraz: Azparren) Lapurdi Ekialdeko udalerri bat da, azalerari dagokionez Lapurdi osoko zabalena. Hazparneko kantonamenduko herri nagusia da.

Izena

Izenak bilakaera hau izan du, historian: *Ahaitz-barren(a) > *Ahaizparren(a) (Ahezbarrene 1247, Ayzparrena 1264, Ahezparren 1265).

Geografia

Ingurune naturala

Hazketako erreka igarotzen da udalerriaren hegoaldetik.

Udalerri mugakideak

Beskoitze eta Ahurti iparraldean
Kanbo, Haltsu, Jatsu eta Mugerre mendebaldean
Makea, Lekorne eta Lekuine hegoaldean
Aiherra eta Bastida ekialdean

Etxeak eta auzoak

Ahotzia
Aldabidia
Altzieta
Agerrea
Côte
Elizaberri
Ermindegi
Ganboia
Harriagako San Martin

Hazketa
Labiri
Labiri Behere
Larrartia
Minhotz
Peña
Sohano
Urkodoi
Xapitalia

Historia

Historiaurretik ezagutzen dira jende aztarnak Hazparneko aldean. Hazparneko elizako aldare nagusian III. mendeko estela erromatarra dago, Novenpopulania Akitania erromatar probintziaren sorrera markatzen duena, Verus delako batek eskerrak ematen dizkiolarik bertako jainko bati lurraldea Galiatik bereizi zelako. Bertako idazkunak honela dio latinez:

Flamen item dumuir quaestor pagiq. magister

Verus ad Augustum legato munere functus

pro novem optinuit populis seiungere Gallos

Urbe redux genio pagi hanc dedicat aram

Azken urteotan erromatar kanpamendu baten aztarnak aurkitu dira Hazparnen.

Herriaren lehen aipamena Erdi Arokoa da, 1247koa hain zuzen, Ahaizparrena Donejakue bideko geraleku gisa aipatzen duena, Zalduzahar (1125) eta Zalduberri (1310) gazteluek babestua. XIII. mendetik aurrera garrantzi handia izan zuen larrugintzak Hazparnen. XVIII. mendean 100.000 idi, behi eta ahari larruki inportatzen ziren bertara Ipar Amerikatik eta Ingalaterratik, eta ondu ostean Herbehereetara, Espainiara eta Europako iparraldeko herrietara esportatzen ziren. 1718. urtean 4.200 biztanle zituen Hazparneko herriak, eta egun baino askoz ere herri garrantzitsuagoa zen. XVIII. mendearen erdialdean hasi ziren hazpandarrak zapatagintza. Laurehun langiletik gora aritzen ziren garai hartan larrua ontzeko lanetan. 1784. urtean, Baionako portua eta Errobi ibaiaren ezkerraldea eremu franko egin zuten eta zerga bereziak ezarri zizkioten Hazparneko industriari, eremu hartatik kanpo baitzegoen. Hazparneko emakumeak neurri horien aurka matxinatu ziren, baina zapalkuntza latza izan zuten. Zapatagintzari loturiko industriak gaur arte iraun du, nahiz eta 1965-1967 urteetan desagertzear izan zen.

Demografia

Hazparneren biztanleriak ez du gora-behera handirik izan XIX. mendearen hasieratik. Mende horren hasieran 4.000 biztanle zituen, eta XX. mendearen hasierarako 5.700 biztanlera iritsi zen, baina gero, mende osoan zehar, 5.500 biztanleren bueltan egon zen. XXI. mendearen lehen hamarkadan, berriz, igoera txiki bat izan eta 6.000 biztanleen maila gainditu zuen lehen aldiz.

Hazparneko biztanleria

Datuen iturburua: INSEE

Ekonomia

Herriko ekonomia jarduera nagusiak industria (zapatagintza, ehungintza, eraikuntza) eta laborantza (bazkarako landareak, artzaintza) dira. Dena den zerbitzuek ere badute garrantzia, Nekazaritza Ikerketarako Zentroa eta udatiarrentzako azpiegitura izanik hirugarren sektoreko osagai nabarmenenak.

Kultura

Euskara

Piarres Xarriton^[2], sorterriaz. Euskal Herriko Ahotsak^[3] proiekturako egindako elkarrizketa, ahozko ondarea jaso eta zabaltzeko.

Mendebaldeko nafar-lapurtarra^[4]^[5] herriko berezko hizkuntza da, Beskoitzeko euskara^[6]^[7]. Euskara nafarra eta erdialdekoa bezala, nafar-lapurtarra ere bereizgarri gutxikoa da. Egiturari dagokionez, egun batasun eta berdintasun handiko ageri da, baina hori, gehienbat, azken hamarkadotako bilakaeraren ondorioa da. Lapurdiko eta Nafarroa Behereko euskararen arteko aldea txikia denez, horregatik multzo berean bildu ditu Zuazok. Multzo horren azpian bi azpieuskalki bereiz daitezke: Sartaldekoa (itsasbazterrean hasi eta Ahetze, Senpere eta Ainhoa bitartekoa hartzen duena) eta Sortaldekoa (Nafarroa Behere osoa eta Lapurdiko ekialdea hartzen duena, zehatzago, Aturrialdeko eta Hazparneko eskualdeak). Azpieuskalki horien artean bada, dena den, tarteko eremu bat, Uztaritze inguruko hizkerek osatua. Halakoetan gertatu ohi denez, bateko eta besteko berrikuntzak jaso ditu alderdi horrek, baina ez du bertan sortutako bereizgarri askorik. Bi azpieuskalki horietaz gainera, nortasun beteko bi hizkera egon dira, eta egun ere oraindik nola edo hala badira: amikuztarra (Nafarroa Behereko gainerako hizkeretatik zerbait bereizita eta Zuberoakotik gertu dena) eta kostatarra (Lapurdiko itsasbazterrean mintzatu da eta eskualde horretako bizilagunek harreman estua izan dute Gipuzkoako eta Nafarroako euskaldunekin. 2010ean, herriko biztanleen % 20,62 euskaldunak ziren.

Musika

Mister Saguak 1990. hamarkadako rock taldea izan zen Ives eta Pantxix Bidart anaiek sortu zutena. Pantxix Bidartek musika munduan jarraitzen du. Best hainbat taldetan ere hartu du parte, Elaudi eta Behi Bideko Andere Xuriak taldetan esate baterako.

Aggressive agricultor hardcore taldea da.