Wikipedia

Istripu zerebrobaskular

gaixotasuna
(«Garuneko isuri» orritik birbideratua)
 Artikulu hau hobetzeko lanean ari da Joxan Garaialde lankidea.
Hori dela eta, beharbada hutsuneren batzuk izango dira edukian edo formatuan.
Mesedez, aldaketa handi bat egin baino lehen, eztabaida ezazu haren lankide orrian edo artikuluaren eztabaida orrian, erredakzioa koordinatzeko.

Istripu zerebrobaskularra (IZB), garun-hodietako istripua (GHI)[1] edo buruko isuria[2] laster garatzen den burmuinaren galera funtzional akutua da, bururako odolaren garraioaren asalduraren ondorioz gertatutakoa, iskemiak eraginda (odolbilduek edo enboloek) edo odoljario bat direla kausa.

Ohar medikoa
Ohar medikoa
Oharra: Wikipediak ez du mediku aholkurik ematen. Tratamendua behar duzula uste baduzu, jo ezazu sendagilearengana.
Istripu zerebrobaskular
Deskribapena
Motagaixotasun zerebrobaskularra
neurological symptom (en) Itzuli
Espezialitateaneurologia
Neurokirurgia
Azterketa medikoaROSIER scale (en) Itzuli
Orpington Prognostic Scale (en) Itzuli
Asoziazio genetikoa
Tratamendua
Erabil daitezkeen botikakPentoxifilina
Identifikatzaileak
OMIM601367
DiseasesDB2247
MedlinePlus000726
eMedicine000726
MeSHD020521

Garai batean, enbolia hitza erabiltzen zen iktus edo istripu zerebrobaskularrari aipamena egiteko. Apoplexia ere sinonimoa da.

Burmuineko neuronek energia asko behar dute; horregatik, burmuinak oxigeno eta glukosa asko behar ditu. Burmuinak gorputzak behar duen energiaren % 25 kontsumitzen duela esan ohi da, organo txikia izan arren[3].

Iskemia dagoenean, odola ez da burmuinetara iristen, eta iktusa sortzen da. Iskemia hodi-uzkurduraren ondorioz edo odolbildu baten ondorioz sortzen da. Istripu zerebrobaskularraren beste kausa bat odoljarioak dira, burmuineko arteria edo zain bat puskatzen denean. Bigarren hori ez da hain ohikoa, istripu zerebrobaskularren eragile nagusia iskemia baita.

Heriotza-tasa handiak eragiten ditu. Munduko Osasun Erakundearen arabera, IZBak dira, arteria koronarioen gaixotasunarekin batera, gaixotasun kardiobaskular nagusiak. Nazioarteko erakundearen arabera, 17,7 milioi pertsona hil ziren 2015ean gaixotasun kardiobaskularren ondorioz. Heriotza horietatik, 6,7 milioi IZBri dagozkio[4].

Definizioa aldatu

1970eko hamarkadan, Munduko Osasun Erakundeak honela definitu zuen garun-hodietako istripua: «Kausa zerebrobaskularra duen defizit neurologikoa, lehenengo 24 orduetatik aurrera irauten duena edo epe hori baino lehen heriotzak eteten dena»[5].​ Definizio horrek ehunetako kaltearen itzulgarritasuna islatzen zuela uste zen, eta, horretarako, 24 orduko muga ezarri zen, arbitrarioki. Muga horrek istripu iskemiko iragankorretik bereizteko balio du, istripu zerebrobaskularraren sintomekin lotutako sindromea, zeina erabat konpontzen den epe hori baino lehen[6].

Terminologia aldatu

Terminologia zientifikoak hainbat izen erabiltzen ditu kontzeptu horretarako. Garun-hodietako istripu edo Istripu zerebrobaskularra 1927an sartu zen «teoria baskularren kontzientzia eta onarpena gero eta handiagoa zela adierazteko, eta [...] burmuinaren hornidura baskularrean bat-bateko etenaldi batek zituen ondorioak ezagutzeko»[7]. XXI. mendean, neurologia anglosaxoiko zenbait tratatuk ez erabiltzea gomendatzen dute, zeren eta «istripu» hitzak dakarren kasualitatearen konnotazioak ez baitu behar bezala nabarmentzen azpiko arrisku-faktoreen aldagarritasuna[8][9][10]. Horren ordez, mediku ingelesdunek stroke erabiltzen dute, garai batean konbultsio apoplejikoaren sinonimo gisa erabiltzen zena[11]. Nazio Batuen Erakundeko Gaixotasunen Nazioarteko Sailkapenean, hasiera batean ingelesez argitaratua, stroke (8B20) erabiltzen du etiketa diagnostiko gisa[12]; bestalde, gaztelaniazko bertsioak garun-infartu (I63.9) gisa itzuli zuen CIE-10ean[13] eta garun-hodietako istripua (8B20) CIE-11n[14]. Bestalde, iktusa[15] (kolpe esanahia duen ahots latindarra), Errenazimentu garaiko mediku-tratatu latindarren edizioetan sartu zen, latin klasikoan «bat-bateko eraso» gisa hartzen zena, nahiz oso espezifikoa ez izan. Garun-infartuaren sinonimotzat hartzen da, istripu zerebrobaskularrarekin batera[16].

Garun-atake terminoa garun-hodietako istripuaren izaera akutua azpimarratzeko sartu zen, American Stroke Association-en arabera (American Heart Association-en atala)[17], zeinak 1990ez geroz erabili duen terminoa[18].​ Istripu zerebrobaskular iskemikoari zein hemorragikoari buruz hitz egiteko erabiltzen da[19].

Koadroaren larritasuna txikitu dezaketen tratamenduak garaiz emanez gero, gaur egun, espezialista askok nahiago dute beste terminologia bat erabili, hala nola garun-atakea eta garun-hodietako sindrome iskemiko akutua (bihotzeko eta sindrome koronario akututik eratorriak, hurrenez hurren), lehen sintomen aurrean azkar jokatu behar dela adierazteko[20].​ Bestalde, Espainiako Medikuntzako Erret Akademia Nazionaleko termino medikoen hiztegiak (2011) eremu semantiko berean biltzen ditu honako izen hauek: iktusa, garun-hodietako istripua, garun-hodietako istripu akutua, garuneko hodi istripua, istripu entzefalikoa, apoplexia, garun-apoplexia, garun-hodietako gaixotasun akutua eta garuneko gaixotasun akutua; gainera, hizkuntza-erregistro gisa barne hartzen ditu: garun-atakea, garun-kongestioa eta garuneko isuria adierazten du; azkenik, eta dagoeneko erabiltzen ez dena, iktus apopletikoa[21].

Eragileak aldatu

Tabakoa, diabetesa, hipertentsioa, obesitatea eta hiperkolesterolemia ditugu eragile nagusien artean, adinarekin batera.

Sintomak aldatu

Ohikoa da mugimenduaren arazoak edo paresiak eragitea, hitz egitearenak barne (afasia).

Diagnostikoa aldatu

 
Burmuin infartua eskuineko erdialdean (eremu beltzagoa), OTAren bidez ikusita.

Gaixotasun hori diagnostikatzeko, OTA edo eskanerra da proba osagarririk hoberena.

Tratamendua aldatu

Aspirina eta haren moduko antiagregatzaileak erabiltzen dira tratatzeko. Kasu batzuetan, antikoagulatzaileak ere tratamendu egokia da. Errehabilitazioa, bestela, osaketaren bide osagarria da.

Erreferentziak aldatu

  1. ↑ Istripu kardiobaskular, euskalterm, euskara.euskadi.eus
  2. ↑ «buruko isuri - Elhuyar hiztegiak» hiztegiak.elhuyar.eus (Noiz kontsultatua: 2021-05-31).
  3. ↑ Ictus cerebral (Gaztelaniaz)
  4. ↑ [1], MOEko webguneko artikulua https://www.who.int/es/ 2020-05-23an begiratua
  5. ↑ World Health Organisation (1978). Cerebrovascular Disorders (Offset Publications) (en inglés). Geneva: Organización Mundial de la Salud. ISBN 978-92-4-170043-6. OCLC 4757533
  6. ↑ Donnan, Geoffrey A; Fisher, Marc; Macleod, Malcolm; Davis, Stephen M. (2008-05). «Stroke» The Lancet 371 (9624): 1612–1623.  doi:10.1016/s0140-6736(08)60694-7. ISSN 0140-6736. (Noiz kontsultatua: 2024-05-01).
  7. ↑ «Handbook of Clinical Neurology - Stanley Finger, François Boller, Kenneth L. Tyler - Google 圖書» web.archive.org 2013-10-12 (Noiz kontsultatua: 2024-05-01).
  8. ↑ «Clinical Neurology, 4th Edition - John W Scadding, Nick Losseff - Google 圖書» web.archive.org 2013-10-12 (Noiz kontsultatua: 2024-05-01).
  9. ↑ «Clinical Neurology of the Older Adult - Google 圖書» web.archive.org 2013-10-12 (Noiz kontsultatua: 2024-05-01).
  10. ↑ «Kaufman's Clinical Neurology for Psychiatrists - David Myland Kaufman, Mark J Milstein - Google 圖書» web.archive.org 2013-10-12 (Noiz kontsultatua: 2024-05-01).
  11. ↑ The Barnhart concise dictionary of etymology. New York : HarperCollins Publishers 1995 ISBN 978-0-06-270084-1. (Noiz kontsultatua: 2024-05-01).
  12. ↑ «ICD-11 for Mortality and Morbidity Statistics» icd.who.int (Noiz kontsultatua: 2024-05-01).
  13. ↑ «CIE-10-ES Diagnósticos» (Cuarta edición). Madrid: Ministerio de Sanidad de España/Organización Mundial de la Salud. 2022. Consultado el 7 de julio de 2022.
  14. ↑ «CIE-11 para estadísticas de mortalidad y morbilidad» icd.who.int (Noiz kontsultatua: 2024-05-01).
  15. ↑ Euskaltzaindiaren Hiztegia, Iktus, Euskaltzaindia
  16. ↑ «Trastornos cerebrovasculares». Manual de codificación. CIE-10-ES Diagnósticos. 4a Edición. 2022. Madrid: Ministerio de Sanidad de España. 2021. p. 186. Consultado el 7 de julio de 2022. «El término ictus y ACV son usados a menudo de manera indistinta para referirse al infarto cerebral. Están indexados en el código I63.9 Infarto cerebral, no especificado.»
  17. ↑ Mosby's Medical Dictionary, 8th edition (ingelesez). Elsevier. 2009
  18. ↑ «What is a Stroke/Brain Attack?». National Stroke Association (en inglés). Archivado desde el original el 19 de octubre de 2013. Consultado el 27 de febrero de 2014.
  19. ↑ Segen's Medical Dictionary. (en inglés). Farlex, Inc. 2010.
  20. ↑ (Ingelesez) Kidwell, Chelsea S.; Warach, Steven. (2003-12). «Acute Ischemic Cerebrovascular Syndrome: Diagnostic Criteria» Stroke 34 (12): 2995–2998.  doi:10.1161/01.STR.0000098902.69855.A9. ISSN 0039-2499. (Noiz kontsultatua: 2024-05-01).
  21. ↑ Diccionario de términos médicos. Madrid: Editorial Médica Panamericana. 2011. ISBN 9788498351835

Kanpo-estekak aldatu

"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Istripu_zerebrobaskular&oldid=9781431"(e)tik eskuratuta