Bidasoa

Bidasoa (Baztanen Baztan ibaia deitua) Euskal Herriko ibaia da, Nafarroa Garaia, Gipuzkoa eta Lapurdi zeharkatzen dituena. Auza mendiaren magalean du iturburua, Erratzun, eta Kantauri itsasora isurtzen da Txingudiko badian. 68 kilometro luze da, eta 710 kilometro koadroko arroa dauka.

Bidasoa
Datu orokorrak
Mota	ibai eta Ibai nagusi
Luzera	68,4 km
Geografia
Koordenatuak	43°22′22″N 1°47′31″W
Herrialdea	Euskal Herria
Probintzia	Gipuzkoa
Hidrografia
Ibaiadarrak	ikusi Ezkurra (ibaia) Tximista Erreka Onin Beartzungo Erreka Artesiagako Erreka Latsako erreka
Arroaren azalera	710 km²
Arro hidrografikoa	Bidasoa basin (en)
Ur-emaria	25,6 m³/s
Iturburua	Erratzu
Bokalea ()	Bizkaiko golkoa (Hondarribia Hendaia)

Ibilbidea

Bidasoa ibaiaren ahoa, Hondarribiaaren eta Hendaiaren artean

Bidasoa Erratzun (Baztan) jaiotzen da, han elkartzen baitira Izpegi aldetik datorren Araneko erreka eta Auza mendiaren ekialdean sortutako Iñarbegi erreka. Azken horretan dago bere iturburu ezagunena: Xorroxin ur-jauzia. Hortik aurrera Baztan udalerria zeharkatzen du ipar-ekialde - hego-mendebalde norabidean, Oronoz-Mugairiraino.

Behin Baztan eskualdetik kanpora dagoela, Mugairiko zubian, Bidasoa izena hartzen du eta Bertizaranan (Oieregi, Narbarte, Legasa) sartzen da. Malerrekako Doneztebe udalerrian, Ezkurra ibaiko urak batu ondoren, iparralderantz biratu eta Sunbilla zeharkatzen du.

Handik Bortziriak eskualdean barneratu eta Beratik igarotzen da. Endarlatsan Nafarroa utzi ondoren, Gipuzkoa eta Lapurdi arteko muga egiten du. Gero Irun zeharkatu eta azkenik Hondarribia eta Hendaia artean itsasoratzen da, Txingudiko badian.

Laiak eskultura Bidasoaren ondoan (Gabriel Narzabal, 1984)

Ibaiadarrak

Bidasoak bi ibaiadar nagusi ditu: Baztan eta Ezkurra. Zehazki hitz eginez, ibaiadar bakarra Ezkurra da, Baztan ibaia Bidasoa ibaia bera baita. Ibaia Baztan bailarako lurretatik pasatzen den bitartean, Baztan izena ere hartzen du.

Hona hemen ibaiadarren zerrenda osoa:

• Baztan
  • Araneko erreka
  • Iñarbegiko erreka, Xorroxingo erreka edo Uraundia
  • Beartzun
  • Artesiaga edo Mizpirako erreka
    • Arbuz
  • Aiantsoro
  • Zeberiko erreka
    • Ezkurra
• Ezkurra
  • Basakaitz
  • Urtzuriko erreka
  • Ezpelura
    • Anizpe
    • Ameztiko erreka
  • Araneko erreka (Elgorriagatik)
• Meorbeburuko erreka (Iruribieta)
• Latsa (ez da Aturriko Latsa, izen bereko bi ibai desberdin dira. Oka eta Deba ibaietan ere daude "Latsa" izeneko errekak)
• Tximista
• Onin
• Zia
• Endaraerreka

Hidrometria

Bidasoaren emaria 1969-2018 bitartean neurtu da Endarlatsan, itsasoratu baino 10 kilometro lehenago. Ibaiak 681 kilometro koadroko eremua drainatua du gune horretan, arro osoaren % 95. Urteko batez besteko emaria 25,6 m³ segundoko da. Emari handiena otsailean du (46,5 m³/s), eta txikiena, irailean (6,8 m³/s).

Bidasoaren batez besteko emariak (m³/s), Endarlatsan neurtuak
Datuak: 1969 eta 2018 artean

Zubiak

Irun eta Hendaia artean, Nazioarteko zubiak eta Santiago zubiak zeharkatzen dute ibaia, Ipar eta Hego Euskal Herria elkarlotuz.

Bestela, ibaiaren bidean aipatzekoak dira Erreparatzeako zubi erromanikoa (Oieregi), Zubizaharra (Sunbilla) eta San Miguel zubia (Bera).

Bidasoa ibaia Beran

Sunbillako Zubizaharra

Erreparatzeko zubi erromanikoa (Oieregi)

Portuak eta ontziak Bidasoan

Aitzina, Bidasoa itsasora heltzen zeneko gunea zingiradi eta hondartzaz osatua zen. Baziren portuak, Hondarribikoa, adibidez ontziak hartzen zituztenak, baina ziur aski itsasaldien arabera lan egin behar bide zuten. Irunen gaur egun galdu diren portuak baziren, antza, eta ibaian gora ere bazen gehiagorik. IV. mendean Chronographus anni 354 idazlanak azaltzen duenez, Bidasoa Montoia porturaino zen nabigagarria ibaian gora, Beran (10 kilometro inguru).

XVII. mendeko agirien arabera, Bidasoan zehar ontzi eta gabarrak zebiltzan gutxienez Bera udalerrira arte. Ibaiak emari gutxi zuen garaieretan Ondozka ibiltzen ziren ontziak, hau da, idiek ibaian zehar tiratzen zuten eta beharrezkoa zenean ontzira bertara igotzen ziren, gune sakonagoetan aurrera egiteko. Beste idazki batzuetan ikus daiteke merkataritzako produktuak Lesakaraino ere igotzen zirela XIII. mendean.

Arrainak

Bidasoan arrain espezie hauek bizi dira : izokina (Salmo salar), itsas amuarraina (Salmo trutta morfo trutta), kolaka (Alosa alosa), itsas lanproia (Petromyzon marinus), aingira (Anguilla anguilla), korrokoia (Chelon labrosus), platuxa latza (Platicthys flesus), ibai-amuarraina (Salmo trutta morfo fario), zarboa (Gobio lozanoi), lotrea (Barbatula quignardi), txipa (Phoxinus bigerri) eta burtaina (Cottus aturi). Haiez gain, orain dela 30-40 urte loina (Parachondrostoma miegii) ibaiaren behealdean sartua izan zen eta gorantz hedatzen ari da.

Txingudiko paduretan arrain hiruarantza (Gasterosteus aculeatus) ugaltzen da.

Arrantzari dagokionez amuarraina eta izokina dira espezierik estimatuenak

Amuarraina

Amuarraina, Bidasoa ibaian ugaria eta estimatua zena, egoera latzean dago orain, industriaren eta gehiegizko arrantzaren ondorioz. Hori dela eta, arrantza mugatu eta populazioa igotzeko mekanismoak ezarri ziren martxan, arrakasta mugatuarekin.

Izokina

Sakontzeko, irakurri: «Lehenbiziko (izokina)»

Izokinaren arrantzak garrantzi handia izan du Bidaso behereko herrien historian. Itsasotik zetozen izokinen igoera oztopatzeko nasak jartzen ziren ibaian: lurrean zutoin lodi batzuk sartu eta zutoinen artean, zeharka, zume abarrak paratzen ziren. Nazak zirela eta, herrien arteko istilu ugari izaten zen, dokumentu zaharrek erakusten dutenez.

XX. mendean izokinaren populazioa asko gutxitu zen. Mendearen erdialdean, urte hoberenetan, 200 edo 300 izokin harrapatzen ziren; eta mende amaieran, dozena batzuk besterik ez. Hori dela eta, arrain haztegietako izokinez populazioa indartzeko proiektuak martxan dira. Bidasoa ibaian urteko lehenbiziko izokin arrantzatuari lehenbiziko deritzo.

Izokin arrantzaren bilakaera Bidasoan
Datuak: 1980 eta 2021 artean

Ikus, gainera

• Euskal Herriko ibaiak
• Bidasoaldea
• Txingudiko badia
• Bidasoan gora liburua

Kanpo estekak

• Bidasoa arroko uraren foroa. Crana.org
• Mikel ESTONBA: Bidasoa ibaia Elhuyar aldizkaria. Zientzia.net.
• Bidasoan gora, mundu bat: "Ikusi eta pentsatu" Blogak.eus/Begizolia

• Datuak: Q14352
• Multimedia: Bidasoa / Q14352