Azido azetilsaliziliko
- Oharra: Wikipediak ez du mediku aholkurik ematen. Tratamendua behar duzula uste baduzu, jo ezazu sendagilearengana.
Azido azetilsalizilikoa (aspirina izen komertzialagatik ezagunagoa) konposatu organiko aromatikoa da, CH3COOC6H4COOH formula duena. Substantzia kristalino zuri eta usaingabea da, eta zapore mingotsa du. Munduko sendagai analgesikorik erabilien eta zaharrenetakoa da[1].
SintesiaAldatu
Azido azetilsalizilikoa azido salizilikoaren azetilazioaz lortzen anhidrido azetikoa usatuz, azido sulfurikoa katalizatzailea delarik. Kimikazko laborategi-praktiketan ohikoa da sintesi hau egitea[2].
ErabileraAldatu
Mina, sukarra edo hantura tratatzeko erabiltzen da. Kawasaki gaixotasuna, perikarditisa eta sukar erreumatikoaren aurka erabiltzen da. Bihotzeko baten ostean ematen bada, heriotza arriskua gutxitzen du. Aspirina erabiltzen da ere bihotzekoak errepikatzeko arriskua gutxitzeko, istripu zerebrobaskularren aurka eta odol koaguloen aurka[3]. Minbizi mota batzuen agerpen arriskua gutxitzeko eraginkorra da, bereziki kolon eta ondesteko minbizian[4]. Mina eta sukarraren aurkako efektuak hartu eta 30 minutura nabaritu ohi dira. Historian lehendabiziko antiinflamatorio ez esteroideoa izan zen, eta antzeko beste sendagai batzuek bezala plaketen funtzionamendu normala hausten du[3].
Albo-ondorioakAldatu
Kontrako efektu ohiko bat urdaileko mina da. Ultzera peptikoa eta beste ultzera batzuk sor ditzake, eta asma okertzen du[3]. Odolgaltze arriskua garrantzitsuagoa da pertsona zaharragoengan, alkohola kontsumitzen dutenengan, familia bereko beste sendagai batzuk hartzen dutenengan edo antikoagulatzaileak hartzen dituztenengan. Aspirina ez da gomendatzen haurdunaldian. Reyeren sindromea ekiditeko infekzioak dituzten umeek hartzea ez da gomendatzen[3]. Dosi altuek tinnitusa sor dezake belarrian[3].
HistoriaAldatu
Sahatsa aberatsa da azido salizilikoan, eta aspalditik erabili izan da eriak tratatzeko. Hipocratesen testuetan ageri da lehenbizikoz sahatsaren hosto eta azala erabiliz eginiko sendagaia. Egiptiarrek, sumertarrek eta txinarrek lehenagotik ere erabiltzen zutela uste da.
Azido salizilikotik abiatuz, Charles Frederic Gerhardt kimikari frantziarrak 1853an azido azetilsalizilikoa prestatu zuen lehen aldiz, eta Bayer enpresa alemaniarrak sendagaiaren patentea bereganatu ondoren 1899an "aspirina" izena hartu zuen.
ErreferentziakAldatu
- ↑ Azido azetilsaliziliko. https://zthiztegia.elhuyar.eus/terminoa/eu/azido%20azetilsaliziliko.
- ↑ Palleros, Daniel R.. (2000). Experimental organic chemistry. Wiley ISBN 0-471-28250-2. PMC 41504268. (Noiz kontsultatua: 2022-12-19).
- ↑ a b c d e (Ingelesez) «Aspirin Monograph for Professionals» Drugs.com (Noiz kontsultatua: 2019-03-06).
- ↑ «ScienceDirect» www.sciencedirect.com doi: . (Noiz kontsultatua: 2019-03-06).