Konposatu kimiko

Konposatu kimiko bat lotura kimikoen bitartez lotutako bi elementu kimiko edo gehiagoz osatutako substantzia kimikoa da. Konposatuaren elementu kimikoen arteko masa-erlazioa proportzio finkokoa da.

Konposatu kimikoen izaera

Loturak

Molekula batean atomoak elkarren alboan manten daitezke loturarik gabe, lotura kobalenteen bitartez edo lotura ionikoen bitartez. Esaterako, H₂O molekula lotuta mantentzen dutenak lotura kobalente polarrak dira. Sodio kloruroa, berriz, konposatu ionikoa da.

Xehetasunak

Goian emaniko definizioak zenbait salbuespen dauzka. Konposatu kristalino batzuk konposatu kimikotzat har daitezke, kristal-egituran txertatutako beste elementu batzuk agertzen badira. Bestalde, kimikoki berdintzat hartzen diren zenbait konposatutan, berauek osatzen dituzten elementuen isotopo-kantitateak eta haien masa kontuan hartzen badira, ez da masa-erlazioaren baldintza betetzen.

Molekula guztiak ez dira konposatuak. Esaterako, hidrogeno-molekula diatomiko bat (H₂) homonuklearra da, hau da, elementu bakarreko atomoz osaturik dago, eta beraz, ez da konposatutzat hartzen.

Konposatuak eta nahasteak

Konposatuen propietate fisiko eta kimikoak eta beren osagaienak ezberdinak dira. Irizpide hau kKonposatu bat eta elementuen edo substantzien nahaste bat bereizteko irizpide nagusia da. Nahaste baten propietateak, gehienetan, osagaitzat dauzkan elementuen propietateen antzekoak dira. Bestalde, nahaste baten osagaiak bide mekaniko sinpleak erabiliz bana daitezke, hala nola iragazketa bidez, baina konposatuen kasuan zailagoa da bere osagaiak banatzea. Are gehiago, konposatu bat osatzen denean aldaketa kimikoak gertatzen dira erreakzio kimikoen bitartez. Nahasteak modu mekanikoak erabiliz sortzen dira.

Formula

Kimikariek formulak erabiltzen dituzte konposatuak adierazteko. Material polimerikoetan, hala nola mineraletan eta metalen oxido askotan, formula enpirikoa ematen da, esaterako NaCl gatz arrunta adierazteko. Elementuen ordena aldatu egin daiteke, baina normalean lehenengo C idazten da, gero H eta gero gainerako elementuak ordena alfabetikoan. Azido trifluoroazetikoa, adibidez, C₂HF₃O₂ idatz daiteke. Hala ere, badaude formula deskriptiboagoak, molekularen egiturari buruzko informazioa ematen dutenak. Esaterako, aurreko adibidean CF₃CO₂H ere idatz daiteke. Bestalde, konposatu inorganikoen formulek gehienetan ez dute egituraren informaziorik ematen: H₂SO₄ molekulan, adibidez, ez dago loturarik H eta S artean.

Elementuek konposatuak osatzen badituzte, egonkorragoak izateko izan ohi da. Atomo batek egonkortasuna erdiesten du bere kanpo-geruzan zortzi elektroi dituenean. Gas nobleek ez dute normalean konposatuak osatzen, berez baitauzkate zortzi elektroi kanpo-geruzan.

Faseak eta propietate termikoak

Tenperatura aski baxua bada, konposatu guztiak existi daitezke solido egoeran. Konposatu molekularrak likido eran ere egon daitezke, baita gas egoeran ere, eta zenbait kasutan plasma gisa ere. Nahiko bero aplikatzen bazaie, konposatu guztiak deskonposatzen dira. Zatikatzea gertatzeko behar den tenperaturari deskonposizio-tenperatura deritzo. Tenperatura hau ez da finkoa, beroketa-abiaduraren araberakoa baita. Tenperatura aski altuetan, konposatu guztiak zatikatzen dira konposatu txikiagoak edo atomoak sortuz.

Sailkapena

Mota	Konposizioa	Adibidea	Adibidearen izena
Oxido basikoak	Metala + oxigenoa	Na₂O	Sodio oxidoa
Oxido azidoak	Ez-metala + oxigenoa	Cl₂O₇	Dikloro heptaoxidoa
Hidruroak	Metala/ez-metala + hidrogenoa	AlH₃	Aluminio hidruroa
Azido hidrazidoak	Ez-metala + oxigenoa	HCl	Hidrogeno kloruroa
Hidroxidoak	Oxido basikoa + ura	Ca(OH)₂	Kaltzio hidroxidoa
Azido oxoazidoak	Oxido azidoa + ura	H₂SO₄	Sulfuriko azidoa
Gatzak	Hidrazidoa + hidroxidoa	NaCl	Sodio kloruroa
Oxigatzak	Oxoazidoa + hidroxidoa	CoSiO₃	Kobalto silikatoa

CAS zenbakia

Literaturan deskribatua izan den konposatu kimiko bakoitzari CAS erregistro zenbaki bat esleitzen zaio.

Ikus, gainera

Kanpo estekak

Datuak: Q11173
Multimedia: Chemical compounds / Q11173