Belarri
Belarria hotsak atzematen dituen organo anatomikoa da. Ornodunen belarriek biologia erkidea daukate, arrainetatik hasi eta gizakietaraino, ordenen eta espezieen arabera aldaketak dauden arren. Bere eginkizuna ez da soilik hotsa jasotzea, orekan eta gorputzaren kokapenean ere zeregin nagusia betetzen baitu. Belarria entzumen-sistemaren ataletako bat da.
| Belarri | |
|---|---|
 | |
| Xehetasunak | |
| Honen parte | burua |
| Konponenteak | Kanpo belarria Erdi belarria Barne belarria belarri-hegala |
| Identifikadoreak | |
| MeSH | eta A09.246 A01.456.313 eta A09.246 |
| TA | A01.1.00.005 eta A15.3.00.001 |
| FMA | 52780 |
| Terminologia anatomikoa | |
- Artikulu hau entzumenaren organoari buruzkoa da; beste esanahietarako, ikus «Belarri (argipena)».
Belarri hitza bi modutara ulertzen da, organo osoa adierazteko edo soilik zati ikusgarriari deitzeko. Animalia askotan, belarri ikusgarria belarri-hegal deritzon ehun tolestua besterik ez da. Entzumenaren prozesuan parte hartzen duen lehen atala da, eta ez du eginkizunik betetzen orekaren zentzumenean. Gizakietan atal honi aurikula ere deitzen zaio. Ornodunek belarri-parea daukate, buruaren bi aldeetan simetrikoki kokaturik. Kokapen honek soinu-sorburuak aurkitzen laguntzen du.
Egitura
aldatuGiza belarriak hiru zati ditu: kanpoko belarria, erdiko belarria eta barneko belarria. Kanpo-belarriko entzumen-kanala airez betetako tinpanoaren barrunbetik tinpanoak bereizita dago. Erdiko belarriak soinuaren transmisioan parte hartzen duten hiru hezurtxoak (belarriko hezurtxoak) ditu, eta eztarrira konektatuta dago nasofaringean, Eustakioren tronparen faringeko irekiduraren bidez. Barruko belarriak organo otolitoak -utrikulua eta sakulua- eta bestibulu-aparatuko hodi erdizirkularrak ditu, baita entzumen-sistemaren koklea ere[1].
Kanpo-belarria
aldatu
Kanpo-belarria belarriaren kanpoaldea da, eta belarri-hegala, entzunbidea eta tinpanoaren kanpoko geruza (mintz tinpanikoa ere esaten zaio) ditu[1][2].
Belarri-pabiloia kanpoko ertz kurbatuak (helix izenekoa) eta barruko ertz okertuak (antihelix izenekoa) osatzen dute, eta entzumen hodira irekitzen da. Tragoak, orientatuta dagoen antitragoak bezala, entzumen-hodia gainditu eta partzialki estaltzen du. Entzumen-kanalaren aurreko alde hutsari maskorra deitzen zaio. Entzumen-hodia 2,5 cm inguru zabaltzen da. Kanalaren lehen zatia kartilagoz inguratuta dago, eta bigarren zatia, tinpanotik gertu, hezurrez inguratuta dago. Hezur horri entzumen-burbuila esaten zaio, eta hezur tenporalren zati tinpanikoak osatzen du. Entzumen-hodia inguratzen duen azalak guruin zeruminosoak eta sebazeoak ditu, eta belarrirako zerumen babeslea sortzen dute. Entzunbidea tinpanoaren kanpoaldean amaitzen da[2].
Kanpoko belarriari lotutako bi muskulu-talde daude: muskulu intrintsekoak eta estrintsekoak. Ugaztun batzuetan, muskulu horiek belarri-pabiloiaren norabidea doitu dezakete. Gizakiengan, muskulu horiek eragin txikia edo bat ere ez dute[3]. Belarriko muskuluak aurpegiko nerbioak inerbatzen ditu, eta horrek ere sentikortasuna ematen dio belarriaren larruazalari, bai eta kanpoko belarriaren barrunbeari ere. Nerbio aurikular handiak, belarri-nerbioak, nerbio aurikulotenporalak eta zerbikaletako plexuaren nerbio okzipital txikiak eta handiak sentikortasuna ematen diote kanpoko belarriaren atalei eta inguruko larruazalari[2].
Belarri hegala kartilago elastikoko pieza bakarrez osatuta dago. Pieza horrek erliebe korapilatsua du barne-azaleran, eta nahiko konfigurazio laua du atzeko azaleran. Batzuetan, Darwinen tuberkulua bezala ezagutzen den tuberkulu bat egoten da, helizearen beheranzko aldean dagoena eta ugaztunen belarri puntari dagokiona. Belarri-gingila areolak eta gantz-ehunak osatzen dute[4]. Bi belarrien antolaketa simetrikoak soinua aurkitzeko aukera ematen du. Garunak ezaugarri hau lortzeko, belarri bakoitzaren iritsiera-denborak eta intentsitateak alderatzen ditu goiko olibadi konplexuan dauden zirkuituetan eta bi belarrietara bideetatik konektatuta dauden gorputz trapezoidaletan[5].
Erdiko belarria
aldatu
Erdiko belarria kanpoko belarriaren eta barruko belarriaren artean dago. Barrunbe tinpanikoa izeneko airez betetako barrunbea da, eta hiru hezurtxoak eta horiek lotzen dituzten lotailuak, Eustakioren tronpa eta leiho biribil eta leiho obala barne hartzen ditu. Hezurtxoak hiru hezur txiki dira, eta elkarrekin funtzionatzen dute soinua tinpanotik barne-belarrira jaso, anplifikatu eta transmititzeko. Hezurtxoak mailua, ingudea eta estribua dira. Estribua gorputzean izena duen hezurrik txikiena da. Erdiko belarria eztarriaren goialdearekin ere konektatzen da nasofaringean, Eustakioren tronparen irekidura faringeoaren bidez[2].
Hiru hezurtxoek kanpoko belarriaren soinua barrukoari transmititzen diote. Mailuak soinu-presioaren bibrazioak jasotzen ditu tinpanoan, non lotailu baten bidez konektatuta dagoen zatirik luzeenean (manubrioa). Bibrazioak ingudeari transmititzen dizkio, eta horrek estribu txikira transmititzen ditu. Estribuaren oinarri zabala leiho obalean lotuta dago. Estribuak dardara egiten duenean, bibrazioak leiho obaletik transmititzen dira, eta horrek likidoaren mugimendua eragiten du koklearen barruan[2].
Leiho biribilak likidoa barneko belarrian mugitzea ahalbidetzen du. Estribuak tinpanoaren mintz sekundarioa bultzatzen duenean, barruko belarriko likidoa mugitu egiten da eta leiho biribileko mintza kanporantz bultzatzen du, erdiko belarriari dagokion kantitatean. Hezurtxoek soinu-uhinak 15 eta 20 aldiz anplifikatzen laguntzen dute[1].
Barne belarria
aldatu
Barne belarria hezur tenporalaren barruan dago, hezurrezko labirinto izeneko barrunbe konplexu batean. Erdiko gune batean, belarriko bestibulu esaten zaionean, likidoz betetako bi bao txiki daude: utrikulua eta sakulua. Horiek hodi erdizirkularrekin eta koklearekin konektatzen dute. Elkarren artean angelu zuzena duten hiru hodi erdizirkular daude, oreka dinamikoaren erantzule direnak. Koklea maskor espiral formako organoa da, eta entzumenaren zentzua eragiten du. Egitura horiek guztiek mintz labirintoa osatzen dute[6].
Hezurrezko-labirintoa mintz-labirintoak duen hezur-konpartimentuari esaten zaio, hezur tenporalean dagoena. Barneko belarria, estrukturalki, erdiko belarriko ingudearen bibrazioak jasotzen dituen leiho obalean hasten da. Bibrazioak barneko belarrira transmititzen dira endolinfa izeneko likido batean, mintza labirintoa betetzen duenean. Endolinfa bi atondotan kokatzen da, utrikuluan eta sakuluan, eta, azkenik, kokleara transmititzen da, espiral formako egitura batera. Kokleak likidoz betetako hiru espazio ditu: hodi bestibularra, kokleako hodia eta tinpanikoko hodia. Kokleako Corti organoan transdukzioa eragiten duten zelula ziliatuak daude, aldaketa mekanikoak estimulu elektriko bihurtzen dituztenak[6].
Funtzioak
aldatuEntzumena
aldatuSoinu-uhinak kanpo-belarrian zehar mugitzen dira, erdiko belarriak modulatzen ditu eta barneko belarriko nerbio bestibulo-kokloearrera transmititzen dira. Nerbio horrek garuneko lobulu tenporalera transmititzen du informazioa, eta han soinu gisa erregistratzen da.
Kanpoko belarrian dabilen soinuak tinpanoan eragiten du eta bibrarazi egiten du. Hiru hezurtxoek soinu hori bigarren leiho batera transmititzen dute (leiho obala), barneko belarria likidoz beteta babesten duena. Xehetasunez, kanpoko belarriko pabiloiak soinua fokatzen laguntzen du, tinpanoan eragiten baitu. Mailua mintzean bermatzen da eta bibrazioa jasotzen du. Bibrazio hori ingudean zehar transmititzen da, eta estribua leiho obaleraino. Bi muskulu txikik ere, tinpanoaren muskulu tentsoreak eta muskulu estapedioak, zarata modulatzen laguntzen dute. Bi muskulu horiek erreflexuz uzkurtzen dira gehiegizko bibrazioak arintzeko. Leiho obalaren bibrazioak endolinfaren bibrazioa eragiten du bestibuluan eta koklean[7].
Barruko belarrian, kanpoko mundutik transmititutako bibrazioak erdiko belarriaren bidez nerbio bestibulokoklearrak garunera transmititutako seinale bihurtzeko behar den aparatua dago. Barneko belarriko kanal hutsak likidoz beteta daude eta zelula ziliatuz betetako epitelio sentsorial bat dute. Zelula horien "ile" mikroskopikoak likidoan proiektatzen diren egiturazko harizpi proteikoak dira. Zelula ziliatuak hartzaile mekanikoak dira, eta neurotransmisore kimiko bat askatzen dute estimulatzen dituztenean. Fluidoan zehar mugitzen diren soinu-uhinak Cortiren organoaren zelula hartzaileen aurka isurtzen dira. Fluidoak zelula indibidualen harizpiak bultzatzen ditu; harizpien mugimenduak zelula hartzaileak irekitzea eragiten du, potasio ugariko endolinfa jasotzeko. Horren ondorioz, zelula despolarizatu egiten da, eta ganglio espiralean zehar transmititzen den ekintza-potentzial bat sortzen du, nerbio bestibulokoklearrean entzumen-zatiaren bidez garuneko lobulu tenporalera informazioa bidaltzen duena[7].
Oro har, giza belarriak 20 Hz eta 20 kHz arteko frekuentziak dituzten soinuak entzun ditzake (audio-gama). Gama horretatik kanpoko soinuak infrasoinutzat (20 Hz-tik behera) edo ultrasoinutzat (20 kHz-tik gora) hartzen dira. Entzumenak nerbio-sistema zentralaren entzumen-zatia ukitu gabe egotea eta funtzionatzea eskatzen badu ere, baita entzumenak funtzionatzea ere, giza gorreria (soinuaren muturreko sentiberatasunik eza) barne-belarriko anomalien ondorioz gertatzen da, entzumen-sistema zentraleko nerbio edo traktuetan baino gehiago.
Oreka
aldatuOreka ematea, mugimenduan edo egonean, belarriaren funtzio zentrala ere bada. Entzumenak bi oreka mota ematen ditu: oreka estatikoa, pertsona bati grabitatearen ondorioak sentitzeko aukera ematen diona, eta oreka dinamikoa, pertsona bati azelerazioa sentitzeko aukera ematen diona.
Oreka estatikoa bi bentrikuluk ematen dute: utrikuluak eta sakuluak. Bentrikulu horien paretak estaltzen dituzten zelulek harizpi finak dituzte, eta zelulak gelatina-geruza fin batez estalita daude. Zelula bakoitzak 50-70 harizpi txiki ditu, eta harizpi handi bat, kinozilioa. Gelatina-geruzaren barruan otolitoak daude, kaltzio karbonatozko formazio txikiak. Pertsona bat mugitzen denean, otolito horiek posizioz aldatzen dira. Aldaketa horrek harizpien posizioa aldatzen du, eta horrek zelula-mintzen barruko ioi-kanalak irekitzen ditu, nerbio bestibulokoklearraren bidez garunera transmititzen den despolarizazioa eta ekintza-potentziala sortuz.
Oreka dinamikoa hiru kanal erdizirkularren bidez lortzen da. Hiru kanal horiek ortogonalak dira (angelu zuzenean). Kanal bakoitzaren amaieran zabalgune txiki bat dago, anpoila esaten zaiona, eta harizpiak dituzten zelula ugari ditu kupula izeneko erdialdean. Kanal horien likidoa buruaren bulkadaren arabera biratzen da. Pertsona batek azelerazioa aldatzen duenean, fluidoaren inertzia aldatu egiten da. Horrek kupulako presioari eragiten dio eta kanal ionikoak irekitzea eragiten du. Horrek despolarizazioa eragiten du, eta garunera transmititzen da seinale gisa nerbio bestibulokoklearraren bidez. Oreka dinamikoak ere laguntzen du begien mugimenduan, erreflexu bestibulu-okularraren bidez.
Erreferentziak
aldatu- ↑ a b c Gray's anatomy : the anatomical basis of clinical practice. (40th ed., anniversary ed. argitaraldia) Churchill Livingstone/Elsevier 2008 ISBN 978-0-443-06684-9. PMC 213447727. (Noiz kontsultatua: 2022-09-26).
- ↑ a b c d e Drake, Richard L.. (2005). Gray's anatomy for students. Elsevier/Churchill Livingstone ISBN 0-443-06612-4. PMC 55139039. (Noiz kontsultatua: 2022-09-26).
- ↑ Moore, Keith L.. (2014). Clinically oriented anatomy. (Seventh edition. argitaraldia) ISBN 1-4511-1945-3. PMC 813301028. (Noiz kontsultatua: 2022-09-26).
- ↑ Grabb, William C.. (1979). Plastic surgery. (3rd ed. argitaraldia) Little, Brown ISBN 0-316-32268-7. PMC 6033188. (Noiz kontsultatua: 2022-09-26).
- ↑ Neuroscience. (4th ed. argitaraldia) Sinauer 2008 ISBN 978-0-87893-697-7. PMC 144771764. (Noiz kontsultatua: 2022-09-26).
- ↑ a b Gray's anatomy : the anatomical basis of clinical practice. (40th ed., anniversary ed. argitaraldia) Churchill Livingstone/Elsevier 2008 ISBN 978-0-443-06684-9. PMC 213447727. (Noiz kontsultatua: 2022-09-26).
- ↑ a b Guyton, Arthur C.. (2006). Textbook of medical physiology. (11th ed. argitaraldia) Elsevier Saunders ISBN 0-7216-0240-1. PMC 56661571. (Noiz kontsultatua: 2022-09-28).
