Leitza
Leitza[2] ([leits̻a]) Nafarroa Garaiko ipar-mendebaldeko udalerri bat da. Iruñeko merindadean dago kokatuta, Leitzaldea izeneko eskualdean.
Leitza | |||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
![]() | |||||||||
![]() Leitza udalerriaren ikuspegi orokorra Plazaolako bide berdetik ikusita. | |||||||||
| |||||||||
Administrazioa | |||||||||
Estatua | Espainia | ||||||||
Lurraldea | Nafarroa Garaia | ||||||||
Merindadea | Iruñeko merindadea | ||||||||
Eskualdea | Leitzaldea | ||||||||
Izen ofiziala |
![]() | ||||||||
Alkatea | Mikel Zabaleta Aramendia (EH Bildu) | ||||||||
Posta kodea |
31.880 | ||||||||
INE kodea |
31149 | ||||||||
Herritarra | leitzar | ||||||||
Kokapena | |||||||||
Koordenatuak | 43° 04′ 44″ N, 1° 54′ 53″ W / 43.078888888889°N,1.9147222222222°WKoordenatuak: 43° 04′ 44″ N, 1° 54′ 53″ W / 43.078888888889°N,1.9147222222222°W | ||||||||
![]() | |||||||||
Azalera | 58 km2 | ||||||||
Garaiera | 490 metro | ||||||||
Distantzia | 50,5 km Iruñera | ||||||||
Demografia | |||||||||
Biztanleria |
2.965 (2020)![]() | ||||||||
| |||||||||
Dentsitatea | 50,1 biztanle/km² | ||||||||
Hazkundea (2003-2013)[1] |
![]() | ||||||||
Zahartze tasa[1] | % 32,65 | ||||||||
Ugalkortasun tasa[1] | ‰ 70,15 | ||||||||
Ekonomia | |||||||||
Jarduera tasa[1] | % 73,58 (2011) | ||||||||
Genero desoreka[1] | % 0 (2011) | ||||||||
Langabezia erregistratua[1] | % 8,04 (2013) | ||||||||
Kultura | |||||||||
Euskaldunak | % 91,16 (2010) | ||||||||
Euskararen erabilera | % 78,5 (2011) | ||||||||
Datu gehigarriak | |||||||||
Webgunea | http://www.leitza.eus/ |
GeografiaAldatu
Inguru naturala eta kokapenaAldatu
Leitza Iruñeko merindadearen iparraldeko muturrean dago, Gipuzkoako mugatik gertu, eta Nafarroako hiriburutik 50 bat kilometrora. Mendirik altuenak hegoaldean daude, Guratz (955m) eta Korneta (1.054m).
Iparraldean, Goizueta; hegoaldean, Larraun; ekialdean, Ezkurra; hego-ekialdean, Basaburua; eta mendebaldean, Areso eta Berastegi (Gipuzkoa) mugakide ditu.
Leitzako ikuspegia Baztarla menditik. 2016ko uztailaren 10a.
Klima eta landarediaAldatu
Klimaren ezaugarrietako bat euri ugari eta erregularrak dira. Horrez gain, aldaketa termiko txikia dela eta, urteko batez besteko tenperatura 12-13 gradukoa da. Prezipitazioak 1.600 eta 2.000mm bitartekoak dira, hegoaldeko mendietan 2.000mm baino gehiago jausten dira. Urteroko egun euritsuak 180 baino gehiago dira.
Udalerrian hosto erorkorreko zuhaitzak nabarmentzen dira, pagadiak udalerriaren gunerik altuenetan, hariztiak beheko haranetan, eta gaztainondoak erdialdeko lurretan. Birlandaturiko pinu lariziarrek (Pinus nigra), insignisek eta alertzeek 650 hektarea hartzen dituzte.
Estazio meteorologikoaAldatu
Herrigunetik kanpo, Leitza inguruko mendi batean, itsasoaren mailatik 668 metrora, Nafarroako Gobernuak 1986an jarritako estazio meteorologikoa dago.[3]
AuzoakAldatu
Leitzako udalerria ondoko auzoek osatzen dute:
- Leitza, udalerriaren izena daramana, bertan daude udaletxea eta zerbitzu gehienak.
- Gorriztaran
- Arkiskil
- Erreka
- Sakulu
- Erasote
Leitza eta inguruko lursailak Ezkurrako mendatetik ikusita.
HistoriaAldatu
Leitza udalerriaren mugetan Aritz-Ireberko Bioztain I eta Bioztain II trikuharriak daude, gizakiak inguruetan utzitako aztarnarik antzinakoena.
1847an herrian 4.000 errealeko zuzkidura zeukan eskola, hiru onuradun zeuzkan eliza, hiru burdinola, kupre lantegia, paper lantegia, zortzi sutegi, eta irina ekoizten zuten hiru errota zeuden.
Ondasun nabarmenakAldatu
- San Migel eliza: Herrigunearen gainean dago.
- Ibero dorretxea: XIV. mendean eraikia, Leitzako lursailetan egon arren, herrigunetik oso urrun dago, eta Goizuetatik 2 kilometro eskasera.
- Leitzako udaletxea: 1915ean eraikia, Plaza Nagusian eta pilotalekuaren alboan dago.
- Peru Harri museoa: Iñaki Perurena leitzar harrijasotzaileak sortutako Harriari buruzko museoa da.
- Santa Krutz baseliza: Jatorrizko eraikina XVI. mendean eraikia.
EkonomiaAldatu
Industria (manufaktura-industria, papergintza), eraikuntza, zerbitzuak, abeltzaintza (behiak, ardiak, behorrak, txerri eta hegazti-haztegiak) eta basogintza (pagoa, haritza, pinua).
DemografiaAldatu
XX. mendean, 1960ko hamarkadara arte biztanle kopuru aski egonkorra mantendu ondoren, 1960tik 1980ra hazkunde handia izan zuen Leitzak, eta populazioa bikoiztu egin zen. Ordutik, beheranzko joera txikia izan du biztanleriak.
Leitzako biztanleria |
---|
![]() |
2008ko erroldaren arabera, Espainiaz kanpoko 104 etorkin bizi ziren herrian, biztanleriaren % 3,60 (Nafarroako batezbestekoaren azpitik).
PolitikaAldatu
Udal hauteskundeakAldatu
1999an EHk (6 zinegotzi) hartu zuen alkatetza. EAk (3) eta UPNk (2) osatu zuten udalbatza; 2001ean ETAk José Javier Mujika Astibia UPNko zinegotzia hil zuen.
2003an ezker abertzalearen inguruko Larrain zerrenda legez kanpo utzi zuten; hori dela eta, UPNk (5 zinegotzi) irabazi zuen. Aldiz, Aralarrek (4) eskuratu zuen alkate kargua EAko bi zinegotzien laguntzaz.
Leitzako alkatea Eusko Abertzale Ekintza alderdi politikoko Javier Zabalo Betelu izan zen 2007-2011 legealdian. Udaleko hamaika zinegotzietatik sei lortu zituen, gehiengo osoa. Baliogabeko botoak 41 izan ziren (emandako guztien % 2,24) eta boto zuriak 37 (% 2,07). Abstentzioa % 26,72koa izan zen.
2011ko hauteskundeetan, Bilduk hamaika zinegotzietatik 9 lortu zituen 1.283 bozkarekin (% 76,14). Derecha Navarra y Española alderdiak zinegotzi 1 lortu zuen 188 bozkarekin (% 11,16). Azkenik, UPNek 130 bozka lortu zituen (% 7,72), eta beraz, zinegotzi bakarra. Bilduk gehiengo osoa zuenez, Oier Eizmendi alkate izendatu zuten.
Alderdi politikoa | 2015 | 2011 | 2007 | 2003 | ||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Botoak | Zinegotziak | Botoak | Zinegotziak | Botoak | Zinegotziak | Botoak | Zinegotziak | |
EH Bildu/Bildu | % 78,08 | 9 | %76,14 | 9 | - | - | - | - |
Unión del Pueblo Navarro (UPN) | % 16,49 | 2 | % 7,72 | 1 | %19,52 | 2 | %38,35 | 5 |
Naparra ta Españico Escuñe (DNE) | - | - | %11,16 | 1 | - | - | - | - |
Eusko Abertzale Ekintza (EAE) | - | - | - | - | %47,32 | 6 | - | - |
Eusko Alkartasuna (EA) | - | - | - | - | %23,38 | 3 | %21,91 | 2 |
Aralar | - | - | - | - | %7,72 | 0 | %37,42 | 4 |
Alkateen zerrendaAldatu
2015 | Mikel Zabaleta Aramendia (EH Bildu) |
2011 | Oier Eizmendi Astibia (Bildu) |
2007 | Javier Zabalo Betelu (EAE) |
2003 | Patxi Saenz Lazkano (Aralar) |
1999 | Tomas Azpirotz Alkotz (EH) |
UdaletxeaAldatu
- HELBIDEA: Elbarren kalea, 1
Azpiegitura eta garraioakAldatu
Ceferino Apezetxea eta semeak autobus konpainiak Goizueta eta Leitza bitarteko linea ustiatzen du. Geltokia Leitzako Banco Santanderren bulegoaren aurrean dago.
Horrez gain, Leizaran Mariezcurrena autobus konpainiaren Doneztebe eta Iruñea bitarteko lineak geltokia dauka herrian. Autobus lineak honako ibilbidea egiten du:
- Doneztebe - Elgorriaga - Ituren - Saldias - Eratsun - Ezkurra - Areso - Leitza - Lekunberri - Larraun - Irurtzun - Berriobeiti eta Iruñea
KulturaAldatu
HedabideakAldatu
- Karrape irratia
- Tolosaldeko eta Leitzaldeko HITZA
- TTipi-TTapa
EuskaraAldatu
Nafarroako Foru Erkidegoko Gobernuak onartutako Euskararen Foru Legeari jarraituz, Leitza eremu euskalduneko udalerria da. 2001eko erroldan, herritarren % 91,16k zekien euskaraz.
Leitzan mintzatzen den euskara gaur egun gipuzkera da gehienbat;[9] XX. mendera arte, ordea, iparraldeko goi nafarrera egiten zen. Hiztuna zenbat eta gazteago, gipuzkeraren ezaugarri gehiago izaten ditu haren euskarak; zenbat eta zaharrago, nafarreraren ezaugarri gehiago.
Jaiak eta ospakizunakAldatu
Leitzako festak abuztuaren 10etik 15era ospatzen dira; egun nagusia abuztuaren 11 da, San Tiburtzio.
Inauteriak urtarrileko laugarren igandearen arabera hasten dira. Larunbata, igandea, astelehena eta asteartea hartzen dituzte.
EkonomiaAldatu
Udalerriko enpresa nagusia Sarrio paper-fabrika da, Gipuzkoatik datorren errepidean etorriz gero udalerriaren sarreran dago.
Leitzar ospetsuakAldatu
|
|
ErreferentziakAldatu
- ↑ a b c d e f Euskal Herriari Begira. Udalbiltza.
- ↑ Euskaltzaindia. 155. araua: Nafarroako udal izendegia. .
- ↑ Nafarroako Meteorologi Agentziaren webgunea.
- ↑ «Amadoz Azpiroz, Andoni - Ahotsak.eus» ahotsak.eus Noiz kontsultatua: 2018-11-07.
- ↑ «Mateorena Zozaia, Saioa - Ahotsak.eus» ahotsak.eus Noiz kontsultatua: 2018-11-07.
- ↑ «Ahotsak.eus, Euskal Herriko hizkerak eta ahozko ondarea» www.ahotsak.eus Noiz kontsultatua: 2018-11-07.
- ↑ «Kanpotik jendea etortzen dela nabari - Ahotsak.eus» ahotsak.eus Noiz kontsultatua: 2018-11-07.
- ↑ «Gazte gara gazte» gazteak.ahotsak.eus Noiz kontsultatua: 2018-11-07.
- ↑ Koldo Zuazo: Euskalkiak.com.
Ikus, gaineraAldatu
Kanpo estekakAldatu
Euskarazko Wikipedian bada atari bat, gai hau duena: Nafarroa |
- Leitzako webgunea
- (Gaztelaniaz) Leitzari buruzko informazioa Nafarroako gobernuaren webgunean.
- Lekunberri kalearen ikuspegia Google Street View-n.
- Leitzako lau emakumeri XX. mendean euskararen alde egindako lana aitortu diete. (Erran.eus, 2019)