Cabanillas
Cabanillas[3] Nafarroako hegoaldeko udalerri bat da. Tuterako merindadeko udalerri honek 1.429 biztanle zituen
2014. urtean. Nafarroako hiriburutik 101 kilometrora dago.
| Cabanillas | |||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Nafarroa Garaia, Euskal Herria | |||||||||||
 | |||||||||||
| |||||||||||
 | |||||||||||
| Kokapena | |||||||||||
| Herrialdea |  Euskal Herria | ||||||||||
| Lurraldea | Nafarroa Garaia | ||||||||||
| Merindadea |  Tutera | ||||||||||
| Eskualdea | Nafarroako Erribera | ||||||||||
| Administrazioa | |||||||||||
| Estatua |  Espainia | ||||||||||
| Erkidegoa | Nafarroa | ||||||||||
| Izen ofiziala |  Cabanillas | ||||||||||
| Alkatea | Alberto Santos Alegría (PSN) | ||||||||||
| Posta kodea | 31511 | ||||||||||
| INE kodea | 31062 | ||||||||||
| Herritarra | cabanillastar | ||||||||||
| Geografia | |||||||||||
| Koordenatuak | 42°01′53″N 1°31′37″W / 42.031388888889°N 1.5269444444444°W | ||||||||||
| Azalera | 35,66 km² | ||||||||||
| Garaiera | 262 metro | ||||||||||
| Distantzia | 101 km (Iruñetik) | ||||||||||
| Demografia | |||||||||||
| Biztanleria | 1.379 (2023:  9) | ||||||||||
| |||||||||||
| Dentsitatea | 37,81 biztanle/km² | ||||||||||
| Zahartzea[1] | % 20,06 | ||||||||||
| Ugalkortasuna[1] | ‰ 34,7 | ||||||||||
| Ekonomia | |||||||||||
| Jarduera[1] | % 73,58 (2011) | ||||||||||
| Desberdintasuna[1] | % 0 (2011) | ||||||||||
| Langabezia[1] | % 9,99 (2013) | ||||||||||
| Euskara | |||||||||||
| Euskaldunak[1][2] | % 0,00 (2018:  %-0,25) | ||||||||||
| Datu gehigarriak | |||||||||||
| Webgunea | http://www.cabanillas.es | ||||||||||
Izena aldatu
Euskaltzaindiak 1979an argitaratutako herri izendegian, Kabanillas eta Kapanaga proposatu ziren herriaren euskal izentzat. Euskaltzaindiak 1990ean argitara emandako izendegian, berriz, izen horiek alde batera utziz, «Ez du euskal ordain ezagunik» oharra paratu zioten. 2007an, azkenik, toponimia sakonago aztertuta Euskaltzaindiak Nafarroako udalerrien izenak arautu zituenean, Cabanillas izan zen euskara baturako onartutako forma bakarra, ez baitago euskaraz tradizioa duen beste izenik.[4][5]
Geografia aldatu
Inguru naturala eta kokapena aldatu
Herria, Nafarroa hegoaldean dan, NA-126 errepidea Tutera-Zaragoza norabidean jarraituta. Ebro ibaia udalerriaren hegoaldeko muga naturala da, iparraldean Olivete mendia (459 metro) eta La Plana de la Bandera hedatzen dira, aldi berean Bardearekin muga eginez. Ebro ibaia itsasoaren mailatik 255 metrora zeharkatzen du udalerria. Azaleraren heren bat, hegoaldean, Ebro ibaiaren uholde-lautada eta alubioizko terrazak osatzen du.
Cabanillasek Bardearekin eta Tuterarekin egiten du muga iparraldean, Fustiñanarekin ekialdean, Tuterarekin mendebaldean, eta Fontellas eta Ribaforadarekin hegoaldean.
Klima eta landaredia aldatu
Euriak oso urriak dira urte osoan zehar (urtero 400-425mm batez beste 50-60 egunetan jausitakoak). Urtarorik euritsuenak udaberri eta udazkena dira. Aldaketa termikoa handia da eta udan maiz gainditzen dira 35 graduak. Batez-besteko tenperatura 14 eta 15 gradu artekoa da. Ebro ibaiko sakonuneko kliman ohikoa den bezala, iparreko ziertzo haizeak askotan jotzen du Cabanillasen.
Jatorrizko landaredia erabat aldatu da gizakiaren eraginez eta gaur egun ez da ia ezer geratzen. Zuhaitzen ordez, zuhaixka eta sastrakak nagusi dira.
Estazio meteorologikoa aldatu
Cabanillasen, itsasoaren mailatik 259 metrora, Nafarroako gobernuak 1982an jarritako estazio meteorologikoa dago:[6] eguneroko datuak eskaintzen ditu Nafarroako gobernuaren meteorologi sailaren webgunean.
Aukeratu beheko zatian urte-tarte bat, urte horiek goian xehetasun handiagoz ikusteko.
Ikusi edo aldatu datu gordinak.
Historia aldatu
Herria Alfontso I.a Borrokalaria erregeak birkonkistatu eta kristautu zuen, XII. mendearen hasieran. 1127. urtean bertako biztanleei Cornagoko forua eskaini zien 1127an. Gartzia Ramirez erregeak, herria Jerusalengo San Joanen Ospitalearen ordenari eman zion dohaintza moduan, 1142. urtean. Cabanillasez gain, ordena horrek Erriberako hainbat jaurerri kontrolatu zituen XIII. mendetik aurrera.
Erdi Aroan, Cabanillasek, Fustiñana, Tutera, Cortes, Buñuel, Zarrakaztelu, Melida, Kaparroso, Alesbes, Cadreita, Valtierra, Arguedas, Santakara, Martzilla, Faltzes, Azkoien, Funes, Milagro, Corella, Olibako monasterioa, eta Erronkariko ibarra eta Zaraitzuko ibarrekin batera, Nafarroako Bardeako elkartea osatu zuen. Bardearen aprobetxamenduaz gain, Cabanillasko udalerriko nekazaritzaren ardatza Deustiako ubidearen eraikuntza izan zen. Ubidea Erdi Aroan eraiki zen arren, ondorengo berrikuntzek eta edukiera handitzeak, ezinbestekoak izan ziren Cabanillasko nekazaritzaren hedapenean.
XIX. mendearen erdialdean, herriko aurrekontua 6.740 errealetakoa zen, eta herriko denda eta merkatariei ordaindutako alokairuari esker finantzatu zen. Garai hartan, jangaien denda, okindegia eta taberna bat ziren herriko denda bakarrak. Horrez gain, mendiko belarrak prozesatzen zituen enpresak emaniko dirua eta barazki eta gariaren landaketatik ateratakorekin ordaintzen zuten herriko nekazariek.
Ekonomia aldatu
Cabanillasko ekonomiaren ardatza nekazaritza da oraindik ere. Deustiako ubidearen eraikuntzari esker, ehunka hektarea ureztagarri ureztatzen dira, gutxi gorabehera, herriko azaleraren laurden bat suposatuz. Herrian, artoa, tomatea, alkatxofa edo orburuak, ilar berdea, albahaka, eta azalorea landatzen dira besteak beste.
Herri lurrek 2.355 hektarea hartzen dituzte (landu daitezkeen lur guztien %68,9). Cabanillasek nekazaritza kooperatiba bakarra du, 1951eko irailaren 19an sortua. Bardearen aprobetxamenduaz gozatzeko eskubidea izanik, bertako biztanleek Bardean 2.000 hektarea baino gehiago lantzeko eskubidea dute.
Industria aldatu
Nafarroako gobernuak industrialdeak sustatzeko sortutako Nasuinsa elkartearen ekimenez,industrialdea eraiki zen XXI. mendearen hasieran. Eraikuntza lanak 2002an hasi eta urtebete beranduago hiritartzea amaitzean enpresen pabiloiak eraikitzen hasi ziren. Industrialdea Cabanillasko herrigunearen ondoan dago.
Azalera guztira: 47.720 m2
Lursailen azalera: 241.915 m2
Parke eolikoak aldatu
Cabanillas udalerriaren mugen barruan, Nafarroako gobernuak eraikitako "Serralta" eta "San Gregorio" izeneko parke eolikoak daude. Lehenak 16,50 megawatteko potentzia dauka, eta bigarrenak 15,00 megawatteko potentzia. Bi parkeen jabea Nafarroako gobernua da gaur egun.
Demografia aldatu
XX. mendearen lehen erdialdean hazkunde esanguratsua izan zuen Cabanillasek, eta 1950erako ia hirukoiztu egin zuen populazioa. Ordutik aurrera, 1.500 biztanle inguruan egonkortu zen populazioa.
| Cabanillaseko biztanleria |
|---|
 |
2008ko erroldaren arabera, Espainiaz kanpoko 158 etorkin bizi ziren herrian, biztanleen %10,57 (Nafarroako batezbestekoaren antzekoa).
Politika aldatu
Udal hauteskundeak aldatu
2003 eta 2007ko hauteskundeetan PSN alderdiko Ana María Rodríguez Eneritz aukeratu zuten alkate. 2007an Udaleko bederatzi zinegotzietatik lau lortu zituen Nafarroako Alderdi Sozialistak. Udalbatza Agrupación Progresista de Cabanillas (APC, PSNtik aldendutakoak[7], 3 hautetsi) eta UPNk (2) osatu zuten. Baliogabeko botoak 13 izan ziren (emandako guztien %1,31a) eta zurizko 9 boto izan ziren (botoen %0,92a). Abstentzioa %13,08koa izan zen.
| Alderdia | Botoak | Zinegotziak |
| PSN | 376 | 4 |
| APC | 318 | 3 |
| UPN | 274 | 2 |
2011n ere hiru izan ziren aurkeztutako zerrendak, kasu honetan PSN (5 zinegotzi), UPN (3) eta PP (1). PSNko Alberto Santos alkate bihurtu zen. Hauteskundeen aurreko hilabeteetan korapilatsuak izan ziren, PSNko herriko taldeak Alberto Zardoia proposatu zuen alkategaia izateko baina herrialdeko zuzendaritza Santos burua zen beste zerrenda bat inposatu zuen[8]. Alberto Santos 2007an alderditik aldendu eta Agrupación Progresista de Cabanillas izenekoaren kidea zen; PSN eta APC elkarrekin joateko ituna egin zuten[9].
| Alderdia | Botoak | Zinegotziak |
| PSN | 455 | 5 |
| UPN | 262 | 3 |
| PP | 125 | 1 |
Udaletxea aldatu
Udaletxea herriko plaza nagusian dago, eta estiloa, inguruko etxeek duten bera da. XX. mendearen hasieran eraiki zen, herriko eskola moduan, baina 1926an eraikina udal bulegoak hartzeko egokitu zen. Hiru solairu dauzka eta kanpoaldera begira dauden lau fatxada. Kanpoaldeko egituran, harri eta harlangaitzezko osagaiak nabarmentzen dira. Udala alkatea eta zortzi zinegotzik osatzen dute.
- HELBIDEA: Udaletxe Plaza, z/g
Alkateen zerrenda aldatu
| 1991-1995 | Jesús Santos Pérez | PSN |
| 1995-1999 | Jesús Santos Pérez | PSN |
| 1999-2003 | Jesús Santos Pérez | PSN |
| 2003-2007 | Ana María Rodríguez Eneritz | PSN |
| 2007-2011 | Ana María Rodríguez Eneritz | PSN |
| 2011- | Alberto Santos Alegría | PSN |
Azpiegitura eta garraioak aldatu
Condaren Tutera eta Zaragoza bitarteko autobus lineak lau zerbitzu dauzka eguneko. Ibilbidea, honakoa da:
Kultura aldatu
Euskara aldatu
Nafarroako gobernuak onartutako Euskararen Foru Legearen arabera Cabanillas eremu ez-euskalduneko udalerria da, eta hori dela eta, hizkuntza ofizial bakarra gaztelania da. 2001eko erroldaren arabera, herritarren % 0,27k zekien euskaraz hitz egiten.
Jaiak eta ospakizunak aldatu
- Aste Santua: Berpizkunde igandean, 11:30ak aldera, aingeru eta Ama Birjinaren arteko topaketa gertatzen da. Ondoren meza, eta azkenik Judasen antzezpena 13:00etan herriko plazan.
- San Isidro eguna: maiatzaren 15ean.
- Udaberriko jaiak: maiatza erdialdean ospatzen dira.
- Herriko jaiak: Cabanillasko jai nagusiak dira, eta San Rokeren omenez ospatzen dira abuztuaren 15etik abuztuaren 21era. Egun garrantzitsuena San Roke da, abuztuaren 16an. Egun horretan, ohitura zen paloteado antzerki-dantza ikuskizuna egiteko, eta 2013. urtean berreskuratu zuten ikuskizuna, 150 urteko eten baten ondoren[10]. Ikuskizun horretan oinarrituta, 2016an euskarazko lehen paloteadoa antzeztu zen Iruñean: Cabanillasko ereduari jarraitu zitzaion, baina dantzariak Cabanillaskoak, Lodosakoak eta Sartagudakoak izan ziren[11].
- San Queremos jaiak: iraileko azken asteburuan.
Ondasun nabarmenak aldatu
San Joan Jerusalengoaren eliza aldatu
San Joan Jerusalengoaren eliza, XII. mendearen amaiera eta XIII. mendearen hasierako eraikin erromanikoa da.
Natibitatearen eliza aldatu
Eliza herriko gunerik altuenean kokatzen da, ubidera eta Cabanillasko ortuari begira. Eliza Jerusalengo San Joanen Ospitaleko ordenaren jabetza izan zen, herria guztia bezalaxe. Jatorri erromanikoko elizatik, zirkuluerdi-formako absidea bakarrik kontserbatzen da gaur egun. XII. mendean eraikitako jatorrizko eliza haren gainean, hainbat zaharberritze eta handitze burutu dira historian zehar, aipagarriena XVI. mendean egindakoa.
Kanpoaldean, Erdi Aro itxurako harlandu sendoak, zutabe estuen gainean altxatzen den abside erromanikoa eta hormetako gurutze, eta bestelako landare ikurrak nabarmentzen dira. Erretaula nagusiak, XVI. mendearen hasierako margo hispaniarrak dauzka. Sakristia barruan, 1600eko sagrario erromanista dago, eta bertan San Pedro eta San Pabloren artean dauden azken afariko margoak, Irunberriko Juanen estiloaren antzekoak dira.
Jasokundearen eliza aldatu
Jasokundearen eliza XX. mendearen hasieran eraikitako eliza modernoa da, elizaren proiektua Martin Zubieta arkitektoak egin zuen. Barruan, gurutzatuaren bi irudi erromanista gordetzen dira, lehena XVI. mendearen amaierakoa da eta parrokia zaharretik dator, eta bigarrena XVII. mendearen hasierakoa da eta Iruñeko Agustindarren komentutik ekarri zuten. Horrez gain, Gregorio Fernandezek egindako Sortzez Garbiaren irudia eta San Rokeren egurrezko beste irudi bat daude eliza barruan. San Rokeren irudia, izen bereko baselizatik ekarri zuten.
Erretaula nagusia, XVI. mendekoa da eta bertan margo hispaniar-flamenkoak ikus daitezke.
San Roke baseliza aldatu
San Roke baseliza XX. mendearen amaieran berriztu zen, eta parrokiaren aurrealdean polikromia berreginda duen aurretxurrigeresko estiloko erretaula nabarmentzen da.
Gertaerak aldatu
2009ko abuztuaren 18an, Alex Malo Arbiol 16 urteko gazte cabanillastarra hil zen herriko jaietako lehenengo entzierroan adardun batek harrapatu eta gero.
Cabanillastar ospetsuak aldatu
- David Lázaro (1985-), futbolaria.
- Néstor Salinas (1993-), futbolaria.
Erreferentziak aldatu
- ↑ a b c d e f Euskal Herriari Begira. Udalbiltza.
- ↑ Nafarroako Gobernua. (2018). Nafarroako Datu Soziolinguistikoak. Euskarabidea, 50-55 or..
- ↑ Euskaltzaindia. 155. araua: Nafarroako udal izendegia. .
- ↑ Euskaltzaindiko Onomastika batzordea: «Nafarroako Udal Izendegia, 155. araua», Plazaberri, 72. zenbakia, 2009.
- ↑ «Cabanillas - Lekuak - EODA» www.euskaltzaindia.eus (Noiz kontsultatua: 2020-05-13).
- ↑ Nafarroako Meteorologi Agentziaren webgunea.
- ↑ La alcaldesa de Cabanillas asegura que el actual PSN "ha perdido el norte", Diario de Noticias, 2011ko otsailaren 2a
- ↑ El PSN veta las candidaturas que aprobaron sus militantes en Zizur, Villava y Alsasua, Diario de Noticias, 2011ko urtarrilaren 25a.
- ↑ El comité local del PSN propone de candidato a Alberto Zardoya Pérez[Betiko hautsitako esteka], Diario de Navarra, 2010eko abenduaren 23a.
- ↑ (Gaztelaniaz) Tresmontes – Ayuntamiento de Cabanillas, Navarra. (Noiz kontsultatua: 2020-05-13).
- ↑ omolinetl. «Paloteadoa, estreinakoz euskaraz» dantzan.eus (Noiz kontsultatua: 2020-05-13).
Ikus, gainera aldatu
Kanpo estekak aldatu
| Euskarazko Wikipedian bada atari bat, gai hau duena: Nafarroa |
- (Gaztelaniaz) Cabanillasko udalaren webgunea.
- Judasen Harrapaldia, Nafarroako turismoa sustatzeko webgunea.
- Ramon y Cajal kalearen ikuspegia Google Street View-n.
- (Gaztelaniaz) Cabanillasi buruzko informazioa Nafarroako Gobernuaren webgunean.
Datuak: Q1648451
Multimedia: Cabanillas / Q1648451
Liburuak: Euskal Herriko bidaia-gida/Herriz herri/Cabanillas
