Wikipedia

Santakara

Nafarroa Garaiko udalerria

Santakara[3][a] Euskal Herriko udalerri bat da, Nafarroa Garaia lurraldean kokatuta. Erriberriko merindadean eta Erdialdea eskualdean dago, Iruñea hiriburutik 58,5 kilometrora. Altuera 311 eta 462 metro artekoa da, eta 34,30 km²-ko azalera hartzen du. 2023 urtean 863 biztanle zituen.

Santakara
 Nafarroa Garaia, Euskal Herria
Santakarako irudi panoramikoa
Santakara gaztelutik ikusia
Santakarako ikuspegia herriko gaztelutik
Santakara bandera
Bandera

Santakara armarria
Armarria

Map
Kokapena
Herrialdea Euskal Herria
Lurraldea Nafarroa Garaia
Merindadea Erriberri
EskualdeaErdialdea
Administrazioa
Estatua Espainia
Erkidegoa Nafarroa
BarrutiaTafalla
Izen ofiziala Santacara
Alkatea
(2015-2023)		Jesus Luis Caparroso Ruiz
(talde independente)
Posta kodea31314
INE kodea31220
Herritarrasantakarar
Geografia
Koordenatuak42°23′24″N 1°32′50″W / 42.38989933°N 1.54716675°W / 42.38989933; -1.54716675
Azalera34,3 km²
Garaiera311-462 metro
Distantzia58,5 km (Iruñetik)
Demografia
Biztanleria863 (2023:  −5)
alt_left 418 (%48,4)(2019) (%52,8) 456 alt_right
Dentsitatea25,16 biztanle/km²
Zahartzea[1]% 25,42
Ugalkortasuna[1]‰ 16,39
Ekonomia
Jarduera[1]% 70,43 (2011)
Desberdintasuna[1]% 0 (2011)
Langabezia[1]% 11,84 (2013)
Euskara
Eremuaeremu ez-euskalduna
Euskaldunak[1][2]% 3,00 (2018: %1,32)
Datu gehigarriak
Webguneawww.santacara.es

Historia handiko herria da Santakara. Antzinako hiri erromatarra, Civitas Cara (Kara), hiribildu hau Santakarako gazteluaren inguruan eraiki zen, eta oraindik zutik dirau bere dorre enblematikoak. Aragoi ibaiaren eskuineko ertzean dago, eta, gaur egun, leku pribilegiatua du Aragoiko Erriberako komunikazioetan. Bertan, Pitillasko aintziraren zati bat dago, Nafarroako hezegune nagusirik bigarrena.

Bertako biztanleak santakararrak dira.

Izena aldatu

Santakara toponimoa beste hizkuntza batzuetan ere ezagutzen da, hala nola:

Gainera, toponimoa hainbat modutan agertu da historian zehar:[4]

  • Carenses (K.a. 23)
  • Kara (950)
  • Sancta Cara (1102)
  • Santackara (1230)
  • Santakara (1238)
  • Sanctacara (1266)
  • Sancta Kara (1268)
  • Santa Cara (1300)
  • Santacara (1330)
  • Santakara (1366)
  • Santacara (1459)
  • Santachara (1587)
  • Santacara (1802)
  • Kara (1945)
  • Santakara (1974)
  • Santakara (1989)

Etimologia aldatu

Herri honen izenaren esanahi zehatza zehazterik ez dagoen arren, gaian adituak direnak bat datoz Plinio Zaharrak aipatutako euskal tribuaren izenarekin. Santa partikula gehitzea geroagokoa litzateke eta ez luke santurik aipatuko.

Ricardo Zierbidek idazten du Kara-Santakara identifikazioa egiazkoa balitz, santa latindar adjektibo bat izango litzatekeela, kristautasunaren garaian erantsiko litzatekeena, edo kristautasunari lotua, erromatarren aurreko ahots bati: aurpegiari. Ez da ahaztu behar Carus edo Cara bezalako pertsonen izenak nahiko maiz agertzen direla inskripzio erromatarretan.

C-k txandakatzearen arrazoia da euskaraz c letra ez dela bere alfabetoaren zati osoa. Gainera, inskripzio zaharrenek k grafia erabiltzen dute, c grafia berrienaren ordez, nahiz eta bi izenak funtsean berdinak izan.

Ezaugarriak aldatu

Armarria aldatu

Santakarako armarriak honako blasoi hau du:[5]

« Hondo urdin batez eta aurrean Kristoko burua urrezko margotua batez osatuta dago. Bere azpian urrezko lis-lore bat dago, eta bien artean eta alboetan zortzi puntako lau izar daude, horiek ere urrezkoak. »


Bandera aldatu

Santakarako banderak Santakarako armarri dauka hondo arre baten gainean. Armarriak kasketa bat du gainean

Geografia aldatu

Santakara Erdialdea eskualdean dago, Aragoiko Erribera eremu naturalean.

Mugakideak aldatu

Inguru naturala eta kokalekua aldatu

Santakara Erriberriko merindadearen hego-ekialdean kokatzen da, NA-1240 errepidea Zarrakaztelu-Caparroso norabidean hartuta.

Geografiaren aldetik, Aragoiko Erribera eskualdean dago, hau da, Aragoi ibaiaren ibilguaren behereneko aldean.[6][7]

Klima eta landaredia aldatu

Santakarak klima mediterraneo kontinentala dauka, baina Nafarroa Garaiko hegoaldeko herriena baino hezeagoa. Urteko batez besteko prezipitazioak urri eta urtean zehar irregularki banatzen diren arren, 450mm eta 500 ingurura heltzen dira. Batez-besteko tenperatura bestalde 13 eta 14 gradu bitartekoa da, eta urteroko egun euritsuen kopurua 70. Aldaketa termiko handiez gain, haizerik ohikoena hegoaldekoa eta iparraldeko ziertzoa dira.

Landarediak ere klimaren ezaugarrien araberakoa da. Gizakiaren eraginagatik nahiko baldintzaturiko landaredia da, eta ezaugarri xerofilodunekoa. Nekazaritza lurrez kanpo, larre eta sastraka bakan batzuk baino ez daude gizakiaren eraginetik kanpo. Aragoi ibaia da udalerria zeharkatzen duen ibairik garrantzitsuena. Gainontzeko errekastoak, euriteen araberako baserrekak dira.

Estazio meteorologikoak aldatu

Murillo el Fruto edo Murelu Haitsu udalerrian ez dago estazio meteorologikorik. Hala ere, Zarrakaztelu pareko udalerrian, estazio bat dagoen, itsasoaren mailatik 343 metrora, Nafarroako Gobernuak 1929n jarritako estazio meteorologikoa dago.[8]

      Datu klimatikoak (Zarrakaztelu, 1937-2020)      
 Hila   Urt   Ots   Mar   Api   Mai   Eka   Uzt   Abu   Ira   Urr   Aza   Abe   Urtekoa 
Erregistraturiko tenperatura maximoa (°C) 18.5 22.0 27.0 30.0 36.0 38.5 41.5 40.5 37.0 30.5 24.6 20.0 41.5
Batez besteko tenperatura maximoa (°C) 9.6 12.0 15.7 17.9 22.8 27.6 30.5 30.1 25.5 19.9 13.6 9.8 19.6
Batez besteko tenperatura (ºC) 5.5 6.9 9.9 12.0 16.3 20.5 22.9 22.7 18.9 14.5 9.1 5.9 13.8
Batez besteko tenperatura minimoa (°C) 1.3 1.8 4.0 6.0 9.9 13.4 15.3 15.4 12.3 9.0 4.6 2.0 7.9
Erregistraturiko tenperatura minimoa (°C) -8.2 -9.0 -6.5 -3.0 0.6 4.4 5.4 5.2 2.0 -1.9 -8.5 -10.0 -10.0
Batez besteko prezipitazioa (mm) 28.9 25.2 31.6 54.7 44.9 36.1 25.1 22.8 41.7 56.9 46.7 43.0 457.5
Prezipitazio maximoa 24 ordutan (mm) 25.3 17.9 37.0 48.5 30.0 70.0 48.2 43.0 83.0 57.0 55.6 38.6 83.0
Prezipitazio egunak (≥ 1 mm) 8.6 7.4 7.5 9.1 8.7 5.7 4.1 4.1 5.6 8.6 9.3 9.8 88.5
Elur egunak (≥ 1 mm) 0.7 0.8 0.4 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.5 2.4
Iturria: Nafarroako klimatologia zerbitzua[9]
Grafiko hau ezin da une honetan ikusi, software arazo bat dela eta. Lanean ari gara ahalik eta lasterren grafikoak berriro erakutsi ahal izateko.

Aukeratu beheko zatian urte-tarte bat, urte horiek goian xehetasun handiagoz ikusteko.

Ikusi edo aldatu datu gordinak.

Historia aldatu

 
Kara aztarnategiko karrika bat

Santakara antzinako Kara izeneko herrixka erromatarraren oinordekoa da. Duela bi mila urte inguruko aztarna ugari aurkitu da herrian eta inguruko lurretan, eta Santakarako etxe askotako fatxadetan, erromatarren garaiko arrastoak daude. Aurpegi izan zen Plinio Zaharrak aipatzen zituen karatarren tribuaren erdigunea. 1974an, Opus signinum motako mosaikoen aztarnak aurkitu ziren. Era berean, erromatar aztarna epigrafikoak ere ugariak dira. Batzuk antzinatik ezagutzen dira.

Petri I.a Santxitz erregeak 1102an Kaparrotsuko mugako forua eman zion Santakarari. 1191ean, Antso VI.a Nafarroakoak petxak batzeko forua eman zion hiribilduari, eta horren arabera, etxe bakoitzak 4 soldata ordaindu behar zituen. 1210ean Antso VII.a Azkarrak foru berri bat eman zion Santakarari, eta, horren bidez, petxa eguneratu eta komunitate osorako 1400 sosetan globalizatu zuen. Tibalt I.a erregeak, 1254an, belarren eta egurraren gozamena eman zien Santakarako infanzoiei, erregeak hiribilduan zituen zenbait parajetan, eta 1268an, Plan Maior terminoan herbadgo bat ordaindu ez izana erabaki zuen.[10]

XIII. mendean Santakarako gaztelua eraikitzea agindu zuen Nafarroako erregeak. Eraikinak erdiko dorrearen inguruan antolaturiko harresi txiki bat dauka, eta bertatik Aragoi ibaiaren haran guztia zelatatu daiteke. Gotorlekua Aragoiko Erresumatik etor zitezkeen erasoei aurrea hartzeko eraiki zuen Nafarroako Erresumak, eta Kasedan edo Galipentzun egondako gazteluek osaturiko gotorleku sarearen zati zen.

1447an Karlos Bianako printzeak Santakarako jaurerria eman zion Juan Beaumontekoari. Bizilagunak kexatu egin ziren alkatearen eta Frantzisko I.a Nafarroakoa erregearen tutore Maddalen I.a printzesaren gehiegikeriengatik, eta horregatik itzuli zituen 1479an. Joanes III.a Labritekoa erregeak ebatzi zuen alkatearen izendapena erregearena zela, herriaren eta bere jaun Grazian Beaumontekoaren arteko auzi baten ondorioz 1494. urtean. Leringo kondea gazteluaz jabetu zen gaztelarren laguntzaz 1499an.[10]

XVI. mendean, Gaztelako Erresumak Nafarroakoa inbaditzean, Nafarroako alde horretako gaztelu guztiak eraisteko agindua eman zuten, eta horrela, Santakarako gazteluak ere erresuma guztiko gaztelu guztien zori bera izan zuen. Gaur egun antzinako gazteluaren hormetako bat kontserbatzen da bakarrik. 1855ean Nafarroan 13000 hildakotik gora eragin zuen kolera izurriteak Santakaran izandako eragina txikia izan zen.

1687. urtean oti izurrite beldurgarri batek Nafarroa Garaia inbaditu zuen, Santakara ere erasanez eta kalte handiak eraginez. Iruñeko apezpikuak errogatibak egiteko agindu zien parroko guztiei, eta San Gregorio Ostiakoaren burua, herriek hala eskatuta, Erresumak eraman zuen.[11]

1855eko maiatzaren 1eko desamortizazio legea betez, 1875ean herri honetan errementeria bat saldu zen; 1862an, ganadua akubilatzeko hiru korta, "Harategia" korta eta irin-errota bat.

Demografia aldatu

2023 urteko erroldaren arabera 863 biztanle zituen Santakarak.[12]

1842 1857 1860 1877 1887 1897 1900 1910 1920 1930 1940 1950 1960 1970 1981 1991 2001 2011 2021
440 446 446 515 612 648 620 945 1192 1372 1366 1439 1443 1311 1181 1092 1039 921 865
Grafiko hau ezin da une honetan ikusi, software arazo bat dela eta. Lanean ari gara ahalik eta lasterren grafikoak berriro erakutsi ahal izateko.

Ekonomia aldatu

Biztanleen % 90ek nekazaritzarekin zerikusia duten jarduerak egin arren, berez nekazaritzatik bizi diren Santakarako biztanleak kopuru horren erdia dira. Batetik, lur ureztagarriak laborantza lurren %21,3 ziren XX. mendearen amaieran, batez ere, zerealak eta artoa, eta kopuru txikiagoan, alpapa eta bestelako barazkiak. Sekain lurren azalera bestetik, asko hazi zen XIX. mendearen amaieran eta 1891ean 464 hektarea lantzen ziren, 1917rako, ordea, kopuru hori 1917 hektareara hazi zen.

Herri lurrak udalerriaren azalera guztiaren %66 dira, larre lurren %80 eta landu daitezkeen lurren %60. Herritar gehienek dute herri lurren zati bat; eta, horrez gain, santakararrak Bardearen aprobetxamendurako elkarteko kide dira eta Bardean lurrak lantzeko eskubidea dute. Nekazaritza elkarteei dagokienez, 1958ko abenduaren 28an, Nafarroa Garaiko nekazarien aurrezki kutxak San Anton Esne Kooperatiba sortu zuen (kooperatiba 1961eko otsailaren 13an izan zen onartua).

Bardeako elkartea aldatu

Erdi Aroan, Santakarak, Fustiñana, Tutera, Cortes, Buñuel, Cabanillas, Zarrakaztelu, Kaparrotsu, Alesbes, Cadreita, Valtierra, Arguedas, Melida, Martzilla, Faltzes, Azkoien, Funes, Milagro, Corella, Olibako monasterioa, eta Erronkariko ibaxa eta Zaraitzu ibarrekin batera, Bardeako Komunitatea osatu zuen, Bardeako lur amankomunak nekazaritzarako erabiltzeko asmoarekin.


Melidarrek Bardean 2.800 hektarea lur lantzen zituzten 1990eko hamarkadaren hasieran.

Politika aldatu

Santakarako udaletxea herriko enparantzan dago. Udalbatza udalerriko alkateak eta sei zinegotzik osatzen dute. Egungo alkatea Jesus Luis Caparroso Ruiz da, Santakarako Talde Independenteko hautagai gisa aurkeztu zena.

Hauteskundeak aldatu

Udal hauteskundeak aldatu

Alderdia Legealdiko eserlekuak, hasiera-urtearen arabera
1979 1983 1987 1991 1995 1999 2003 2007 2011 2015 2019
Santakarako Talde Independentea - - - - - - - 9 7 7 7
Santakarako Hautesle-elkartea - - - - - 5 - 9 - - -
Nafar Herriaren Batasuna - - 5 9 9 - 9 - - - -
Nafarroako Alderdi Sozialista - 4 3 - - 4 - - - - -
Nafarroako Alderdi Popularra - - - - - - - - - - -
Unión Demócrata Foral - - 1 - - - - - - - -
Aliantza Popularra-Alderdi Demokrata Popularra - 3 - - - - - - - - -
Santakarako Independenteak - 2 - - - - - - - - -
Zentro Demokratikoaren Batasuna 9 - - - - - - - - - -

Foru hauteskundeak aldatu

Hauek dira Nafarroako Parlamenturako hauteskundeen azken bi deialdiak:

2019ko Nafarroako Parlamenturako hauteskundeak
Alderdia Bozak
guztira % +/-
 Navarra Suma 297 53,51 -
 Nafarroako Alderdi Sozialista 163 29,37 ▲ 54
 Geroa Bai 42 7,57 ▲ 18
 Euskal Herria Bildu 17 3,06 ▼ 1
 Ahal Dugu 12 2,16 ▼ 72
 Izquierda-Ezkerra 7 1,26 ▼ 10
 Vox 5 0,90 -
 Nafarroako Ordezkaritza Kanabikoa 4 0,72 ▲ 1
 Equo 2 0,36 ▲ 1
 Libertate Nafarra 1 0,18 ▼ 1
2015eko Nafarroako Parlamenturako hauteskundeak
Alderdia Bozak
guztira % +/-
 Nafar Herriaren Batasuna 253 43,62 ?
 Nafarroako Alderdi Sozialista 109 18,79 ?
 Ahal Dugu 84 14,48 ?
 Nafarroako Alderdi Popularra 34 5,86 ?
 Geroa Bai 24 4,14 ?
 Herritarrak - Herritarron Alderdia 19 3,28 ?
 Euskal Herria Bildu 18 3,10 ?
 Izquierda-Ezkerra 17 2,93 ?
 Nafarroako Ordezkaritza Kanabikoa 3 0,52 ?
 Libertate Nafarra 3 0,52 ?
 Batasuna, Aurrerapena eta Demokrazia 2 0,34 ?
 Animalien Tratu Txarren Kontrako Alderdia 2 0,34 ?
 Solidaritate eta Autogestio Internazionalista 1 0,17 ?
 Equo 1 0,17 ?

Udala aldatu

Udalaren egoitza eta udaletxea herriko enparantzan dago.

Santakarako udaletxea elizaren ondoko plaza txikian dago. Inguruko eraikuntzen estilo berean eraikia, egitura hiru zatitan banaturik dago eta hiru fatxada nagusi dauzka. Udaletxearen azken eraberritzea 1973an egin zen, harlangaitza agerian utzita.

  • HELBIDEA: Udaletxearen Plaza,1

Egungo banaketa aldatu

Santakarako Udala zinegotzik eta alkateak osatzen dute, demokratikoki hautatuak. Alkatea Jesus Luis Caparroso Ruiz da, Santakarako Talde Independentea zerrendakoa. Zinegotziak 6 daude:[13]

  • Jorge Cervera Ibiricu (Santakarako Talde Independentea)
  • Jose Ignacio Miqueleiz Palacios (Santakarako Talde Independentea)
  • Jorge Pascual Castilo (Santakarako Talde Independentea)
  • Sara Lanas Navarro (Santakarako Talde Independentea)
  • David Jimenez Ibañez (Santakarako Talde Independentea)
  • Beatriz Bergasa Urzola (Santakarako Talde Independentea)

Batzordeak aldatu

Santakarako Udalan 8 batzorde ditu:[13]

  • Kontuak
  • Nekazaritza
  • Kultura
  • Kirola eta Aurrerapena
  • Gazteria
  • Gizarte Zerbitzuak
  • Hirigintza
  • Jaiak

Alkateak aldatu

1979tik, Santakarak 5 alkate izan ditu:

Alkatea Agintaldi hasiera Agintaldi amaiera Alderdia[14]
Juan Jose Lanas Cervera[15] 1979 1983 Zentro Demokratikoaren Batasuna
Javier Angel Ibiricu Sanz[15] 1983 1987 Nafarroako Alderdi Sozialista
Juan Jose Lanas Cervera[15] 1987 1995 Nafar Herriaren Batasuna
Donato Ochoa Navarro[15] 1995 1999 Santakarako Hautesle-elkartea
Donato Ochoa Navarro[15] 1999 2003 Nafar Herriaren Batasuna
Luis Daniel Aiabar Garritz[16] 2003 2007 Santakarako Hautesle-elkartea
Luis Daniel Aiabar Garritz[16] 2007 2015 Santakarako Talde Independentea
Jesus Luis Caparroso Ruiz[17] 2015 jardunean Santakarako Talde Independentea

Garraioa aldatu

Nafarroako Hiriarteko Garraioa sareko 324 linea zerbitzua ematen dio udalerri honi. Herriak bi autobus geldialdi du zeharkarrikan: bat Figarolerantz eta beste bat Tafallarantz.

  Nafarroako Hiriarteko Garraioa
 Zerbitzua   Hasiera   Ibilbidea   Amaiera ⁠
324 Tafalla Erriberri • Beire • Pitillas • Santakara • Melida • Murelu Hautsi • Zarrakaztelu Figarol

Kultura aldatu

Euskara aldatu

Luis Luziano Bonapartek, 1869an, Santakara ez-euskal-eremuan sailkatu zen.[18]

Koldo Zuazok, 2010ean, Santakara ez-euskal-eremuan sailkatu zen.[19]

Nafarroako Gobernuak onartutako Euskararen Foru Legearen arabera, Santakara eremu ez-euskalduneko udalerria da, eta hori dela eta, hizkuntza ofizial bakarra gaztelania da. 2001eko erroldaren arabera, herritarren %1,67k zekien euskaraz hitz egiten, 2010ean % 1,68k eta 2018n % 3,00k.

Kirolak aldatu

  • Santakara Futbol Taldea

Jaiak aldatu

Ondarea aldatu

Ondasun nabarmenak aldatu

Ondarea aldatu

Irudiak aldatu

Oharrak aldatu

  1. ↑ /santakáɾa/ ahoskatua (laguntza)
    Azentua: zorrotza hirugarren silaban

Erreferentziak aldatu

  1. ↑ a b c d e f Euskal Herriari Begira. Udalbiltza.
  2. ↑ Nafarroako Gobernua. (2018). Nafarroako Datu Soziolinguistikoak. Euskarabidea, 50-55 or..
  3. ↑ Euskaltzaindia. 155. araua: Nafarroako udal izendegia. .
  4. ↑ «Santakara - Lekuak - EODA» www.euskaltzaindia.eus (Noiz kontsultatua: 2021-08-30).
  5. ↑ Otazu Ripa, Jesús Lorenzo. (D.L. 1990). Heraldica municipal, merindad de Olite. Diputación Foral de Navarra, Dirección de Turismo, Bibliotecas y Cultura Popular ISBN 84-235-0276-7. PMC 911388951. (Noiz kontsultatua: 2021-08-31).
  6. ↑ (Gaztelaniaz) Mairaga-Erdialdea Mankomunitatearen webgunean adierazten dute eskualde horretakoa dela.
  7. ↑ Euskaltzaindiak 151. arauan (5. orrialdea) dio «Aragoi beherea (-a)» izena duela Nafarroako eskualde geografiko horrek.
  8. ↑ Meteo Navarra. «Estazioko datuak - Zarrakaztelu» meteoeu.navarra.es (Noiz kontsultatua: 2021-09-01).
  9. ↑ Zarrakazteluko estazioko balio klimatologikoak. Nafarroako Gobernua (Noiz kontsultatua: 2020-08-24).
  10. ↑ a b Nafarroako Entziklopedia Handia | SANTAKARA. (Noiz kontsultatua: 2022-05-24).
  11. ↑ «SANTAKARA - Auñamendi Eusko Entziklopedia» aunamendi.eusko-ikaskuntza.eus (Noiz kontsultatua: 2022-05-24).
  12. ↑ «Santakara» www.ine.es (Espainiako Estatistika Institutua) (Noiz kontsultatua: 2021-08-31).
  13. ↑ a b (Gaztelaniaz) «Udalbatza» Santakarako Udala (Noiz kontsultatua: 2022-05-23).
  14. ↑ (Gaztelaniaz) «Base de datos de Alcaldes y Concejales:: Ministerio de Política Territorial y Función Pública ::» www.mptfp.gob.es (Noiz kontsultatua: 2020-05-05).
  15. ↑ a b c d e «SANTAKARA - Auñamendi Eusko Entziklopedia» aunamendi.eusko-ikaskuntza.eus (Noiz kontsultatua: 2022-05-24).
  16. ↑ a b MIGUEL SANZ SESMA JAUNA, NAFARROAKO GOBERNUKO LEHENDAKARIA, SANTAKARAKO UDALETXEAREN INAUGURAZIOA DELA ETA
  17. ↑ (Gaztelaniaz) PAMPLONA, DN ES. (2015-07-22). «Diru-laguntzak - La Caixak 2.000 euro jarri ditu» diariodenavarra.es (Noiz kontsultatua: 2022-05-24).
  18. ↑ Luis Luziano Bonaparte. Carte des Sept Provinces Basques, montrant la delimitation actuelle de l´euscara, et ses divisions en dialectes, sous-dialectes et varietés, 1863.
  19. ↑ Koldo Zuazo. El euskera y sus dialectos. Alberdania, 2010.

Ikus, gainera aldatu

Kanpo estekak aldatu

"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Santakara&oldid=9623342"(e)tik eskuratuta