Burgosko prozesua

Burgosko prozesua edo Burgosko auzia 1970eko abenduaren 3an Burgosen auzitegi militar batek ETAko hamasei kideri egindako epaiketa guztiz sumarioa izan zen. Hiru pertsona hil izana leporatzen zieten, eta epaiketaren bukaeran, akusatuetako seiri heriotza zigorra ezarri; hala ere, heriotza zigor horiek ez ziren bete, horien ordez, Francoren Ministro Kontseiluak kartzela zigorrez ordezkatu baitzituzten.

Euskal Herrian sekulako oihartzuna izan zuen auzi horrek: etengabeak izan ziren protesta ekintzak eta greba orokorra ere egin zen; era berean, mundu guztian barrena ere mobilizazioak eta elkartasun ekitaldiak antolatu ziren.

Eusko Abertzale Laguntzak ordaindu zituen prozesuak epaituei eragin zizkien gastu guztien % 90.

Burgosko prozesua izan zen Diktaduraren historian mobilizazio handienak sortarazi zituen gertaera. Protestak Estatuan ez ezik atzerrian ere ugari izan ziren. Greba eta manifestazio asko izan zen eta Gobernuak salbuespen-egoera ezarri behar izan zuen. Baina protesta-ekintza hauek guztiak gainditu egin ziren handik bost urtera ETA eta FRAPeko kideen hilketen ondorioz.

Gertakariak

Epaitutako gertakariak hauek ziren:

1. 1968ko ekainaren 7an, bidean jarritako kontrol batean, José Pardines Azcay guardia zibila hil izana.
2. 1968ko abuztuaren 2an, Meliton Manzanas hil izana, Donostiako polizia etxeko Gizarte Ikerketako Brigadako (polizia politikoa) buru eta torturatzaile ezaguna zena.
3. 1969ko apirilaren 9an, Fermín Monasterio Pérez taxilaria hil izana. Aurreko biak ez bezala, ez dago garbi ea ETAk hil zuen, etakideen eta polizien arteko tiroketa batean bala galdu batek hil baitzuen.
4. Beste delitu batzuk egin izana —hala nola, atentatuak eta lapurretak, guztira 30 milioi pezetatik gora biltzeko bidea eman zietenak—, bai eta delitu horietan guztietan lagundu izana edo estali izana.

Auziaren garrantzia

Epaitutakoak hamasei pertsona ziren eta haientzat eskatzen ziren zigorrak ere asko ziren: 6 heriotza zigor eta 752 espetxe zigor. Auziaren oihartzuna ere ez zen makala izan. 1970eko abenduaren 1ean, ETAk Eugen Beihl Shaeffer —Alemaniako Errepublika Federaleko kontsula— bahitu zuen, eta haren patua 16 prozesatuenarekin lotuko zutela zabaldu zuten. Horrela, nazioarteko interesa erakarri zuen Burgosko prozesuak.

Beste alderdi garrantzitsu bat Elizaren presentzia izan zen. Akusatuetako bi apaizak ziren, eta Eliza Katolikoak arreta berezia eskaini zion epaiketari. Gainera, Euskal Herriko elizako kide ugari ari ziren frankismoaren kontra, eta lokalak utzi zituzten bilerak edo protestak egiteko, sermoietan aipamenak egiten zituzten, eta abar. Argitaratu zituzten testuetatik ezagunena azaroaren 22ko artzain gutuna dugu, Donostiako gotzain Jacinto Argayak eta Bilboko gotzain Jose María Cirardak sinatua.

Abenduaren 12an, Katalunian 300 artista eta intelektualek itxialdia hasi zuten Montserrateko abadian, amnistia, askatasuna eta autodeterminazio eskubidea eskatzeko. Abenduaren 14an utzi zuten abadia, hango fraideei kalte ez egitearren.

Protestak han eta hemen ugaritu ziren, lantokietan, unibertsitatean... Abenduaren 4an Burgosko prozesuaren aurka Eibarren egindako manifestazio batean Espainiako poliziak Roberto Pérez Jauregi gaztea balaz zauritu zuen eta lau egunetara hil zen.

Zigorrak

Eguberrietan, ETAk kontsula askatu zuen eta abenduaren 28an epaia jakin zen: ez ziren fiskalak eskatutako sei heriotza zigorrak, bederatzi baizik; eta kartzela zigorrak ere fiskalak eskatutakoak baino gogorragoak ziren. Berehala hasi ziren indultua eskatzeko ahaleginak.

Abenduaren 29an Erreinuko Kontseilua bildu zen, eta hurrengo egunean, Ministro Kontseiluak azkenean indultua eman zuen: heriotza zigorren ordez, kartzela zigorrak ezarri zituen.

Ondorengoak eta ondorioak

ETAri eskarmentua emateko pentsatutako epaiketa frankismoari egindako auzi bihurtu zen.

Alemaniako Errepublika Federaleko kontsularen bahiketa erabakigarria izan zen, nazioarteko arreta lortzeko orduan. Estatu horrek harreman ekonomiko sendoak zituen Espainiarekin eta heriotza zigorrak gerarazteko presioak egin zituzten. Honek eta Eliza Katolikoak izandako inplikazioak zigor haiek bertan behera uztera behartu zituzten.

Burgosko epaiketan auziperatutako Mario Onaindia eta Eduardo Uriarte Euskadiko Ezkerrako buru izango ziren ondorenean eta PSE-EE geroago. Jokin Gorostidi eta Itziar Aizpurua, berriz, Herri Batasunako kide izango ziren eta Antton Karrera Ezker Batua Berdeak alderdian sartuko zen.

Epaiketaren emaitza Euskal Herriaren garaipentzat hartu zuen euskal gizarteak, eta luzaroan ospe handia izan zuen Telesforo Monzonek idatzitako Irabazi dugu abestiak:

«

Irabazi, irabazi dugu, odolez ta malkoz irabazi dugu. Irabazi, irabazi dugu, burdinen atzetik irabazi dugu. Hi, gudari, herriko zaindari, Gernikako sua begietan argi... hau loria, Burgosko auzia, ezpatari nausitu zaio herria.

»

Abesti horretan, ezpata eta herria jarri zituen aurrez aurre Monzonek, epaiketako uneetako bat nabarmenduz. Izan ere, epaiketako une batean, Mario Onaindiak «Gora Euskadi askatuta!» oihu egin zuelarik, gainerako akusatuak Eusko gudariak abesten hasi ziren, eta aretoan zeuden militarrek beren ezpatak atera zituzten.

Epaituak

kondenen kuadroa
Izena	Eskatutako sententzia	Ebazpena	Gerora
Teo Uriarte Ikaslea, 25 urte	heriotz zigorra - 90 urteko kartzela zigorra	2 heriotz zigor - 30 urteko kartzela zigorra - 1.000.000 pta	Gero Euskadiko Ezkerraren sortzaileetakoa izan zen, eta egun PSE-EEn dago.
Unai Dorronsoro Irakaslea, 29 urte	heriotz zigorra	heriotz zigorra - 1.000.000 pta	Geroago EMKko kidea.
Mario Onaindia Bankuko langilea, 22 urte	heriotz zigorra - 60 urteko kartzela zigorra	heriotz zigorra - 51 urteko kartzela zigorra - 1.000.000 pta	Gero Euskadiko Ezkerraren sortzaileetakoa; gero, hil arte PSE-EEn aritu zen.
Jokin Gorostidi Mekanikoa, 30 urte	heriotz zigorra - 50 urteko kartzela zigorra	2 heriotz zigor - 30 urteko kartzela zigorra - 1.000.000 pta	Geroago Herri Batasunako eta Batasuneko kidea izan zen.
Xabier Izko de la Iglesia Inprimalaria, 29 urte	heriotz zigorra - 75 urteko kartzela zigorra	2 heriotz zigor - 27 urteko kartzela zigorra - 1.000.000 pta	Geroago Euskadiko Ezkerreko kidea.
Xabier Larena Ikaslea, 25 urte	heriotz zigorra - 40 urteko kartzela zigorra	heriotz zigorra - 30 urteko kartzela zigorra - 1.000.000 pta	Euskadiko Ezkerreko kidea geroago.
Josu Abrisketa Kimikoa, 21 urte	70 urteko kartzela zigorra	62 urte eta egun bateko kartzela zigorra	Geroago ETA pm-n aritu zen eta Kuban erbesteratu zuten. Bertan bizi eta lan egiten du.
Enrique Gesalaga Teknikaria, 27 urte	70 urteko kartzela zigorra	50 urteko kartzela zigorra	Gero oinarrizko sindikalista izan zen.
Jon Etxabe Apaiza, 37 urte	70 urteko kartzela zigorra	50 urteko kartzela zigorra	Gero LKI eta STEE-EILASko kidea.
Bittor Arana Montatzailea, 27 urte	70 urte eta 6 hilabeteko kartzela zigorra	70 urteko kartzela zigorra	Geroago CC.OO.ko kidea.
Gregorio López Irasuegi Ikaslea, 24 urte	30 urteko kartzela zigorra	30 urteko kartzela zigorra	Gero Euskadiko Ezkerra eta Herri Batasuneko kidea. 1988an hil zen.
Ione Dorronsoro Musika irakaslea, 31 urte	54 urteko kartzela zigorra	50 urteko kartzela zigorra	Geroago EMKko kidea izan zen.
Itziar Aizpurua Piano irakaslea, 27 urte	15 urteko kartzela zigorra	15 urteko kartzela zigorra	Gero Herri Batasunako eta Batasuneko kidea izan zen.
Antton Karrera Agronomoa, 27 urte	12 urteko kartzela zigorra	12 urteko kartzela zigorra	Geroago CC.OO., LKI eta Ezker Batuko kidea.
Arantza Arruti Irasuegiren emaztea eta frantsesa irakasle, 24 urte		absoluzioa	Gero ezker abertzaleko erakunde ezberdinetan ibili zen.
Julen Kaltzada Apaiza, 35 urte	6 urteko kartzela zigorra eta 100.000 pta	12 urteko kartzela zigorra	Gero euskara irakaslea izan zen. AEKko arduradun nagusiena urte askotan.

Bibliografia

Burgos: Juicio a un pueblo Zarautz: Hordago ISBN 8470990403.

Ikus, gainera

• Eusko Abertzale Laguntza
• El proceso de Burgos Luzemetraia

Kanpo loturak

• (Gaztelaniaz)(Frantsesez)(Ingelesez)Burgosko epaiketaz Paul Brestonek idatzitako artikulua