Akitaniera
Akitaniera[1] Pirinioen bi aldeetan mintzatu zen hizkuntza hil bat da. Aztarna arkeologiko, toponimiko eta historikoek erakusten dute euskal hizkuntza bat edo batzuk izan zirela edo, zuzenean, euskararen aurrekaria izan zela.[2] Geratu diren arrasto nagusiak Antzinako Erromako sasoiko hilarrietan zein jainkoei eskainitako testuetan daude. Hor, latinez idatzitako testuen baitan, 400 bat pertsona-izen eta 70 bat jainko-izen ageri dira.
| Akitaniera | |
|---|---|
 UMMESAHAR inskripzioa duen hilarria. | |
| Datu orokorrak | |
| Lurralde eremua | Akitania eta Tarraco |
| Eskualdea | Pirinioen ekialdea |
| Hizkuntza familia | |
|
Euskal hizkuntzak euskara | |
| Informazio filologikoa | |
| Alfabetoa | latindar alfabetoa |
| Hizkuntza kodeak | |
| ISO 639-3 |
xaq |
| Glottolog | baliorik ez |
Erromatarren konkistaren aurretik hitz egiten zen eta Goi Erdi Arora arte iraun zuen.
Pertsonen eta jainkoen izenakAldatu
Akitanierazko izenak dituzten aztarnak Pirinioen iparraldean zein hegoaldean aurkitu dira.
Iparraldean, Novempopulania erromatar probintzian:
- Antroponimoak: Belexeia, Lavrco, Borsei, Andereseni, Nescato, Cissonbonnis, Sembecconi, Gerexo, Bihossi, Talsconis, Halscotarris...
- Teonimoak: Baigorixo, Ilunno, Arixoni, Artahe, Ilurberrixo, Astoiluno, Haravsoni, Leherenno...
Hegoaldean, egungo Nafarroa, Araban, Errioxan eta Sorian:
- Antroponimoak: Sesenco, Ummesahar, Ederetta, Serhuhoris, Dusanharis, Abisunhar...
- Teonimoak: Larrahe, Loxae / Losae, Lacubegi, Selatse / Stelaitse, Helasse, Errensae.
Hedadura geografikoaAldatu
Erromatarrek Galia konkistatu zutenean, Akitania izan zen Garona ibaiaren eta Pirinioen artean zegoen lurraldea. Julio Zesarren arabera, Galiako zelten desberdinak ziren akitaniarrak, bai ohituretan bai hizkuntzari dagokionez.
Akitanieraren eremua ekialderantz gutxienez Aran haraneraino eta iparralderantz gutxienez Biscarrosseraino iristen zela erakusten duten aztarna toponimikoak daude. Atzizkitzat ‑os, ‑osse, ‑ons, ‑ost eta ‑oz dituzten toponimoak (Biscarrosse, Biscarrues, Bardoze, Beskoitze...) jatorri akitaniarrekoak direla kontsideratzen da. Elementu horri Pirinioen bi aldeetan sendo eutsi zaio toponimian, eta hizkuntzaren jarraitutasuna adierazten du.
Euskararen eta akitanieraren arteko antzekotasunakAldatu
Akitanieraren izen asko erraz ulertzen dira egungo euskaratik abiatuta.
| Akitaniera | Aitzineuskara | Euskara |
|---|---|---|
| adin | *adiN | adin |
| andere, er(h)e | *andere | andre |
| andos(s), andox | *andoś | |
| arix | *aris | aritz |
| artahe, artehe | *artehe | arte |
| atta | *aTa | aita |
| belex | ?*beLe | bele |
| bels | *bels | beltz |
| bihox, bihos | *bihos | bihotz |
| bon, -pon | *boN | on |
| bors | *bors | bortz |
| cis(s)on, gison | *gisoN | gizon |
| -c(c)o | *-Ko | -ko |
| corri, gorri | *goRi | gorri |
| hals- | *hals | haltza |
| han(n)a | ?*aNane | anaia |
| har-, -ar | *aR | ar |
| hars- | *hars | hartz |
| heraus- | *herauś | herauts |
| il(l)un, ilur | *iLun | il(h)un |
| leher | *leheR | leher |
| nescato | *neśka | neska, neskato |
| ombe, umme | *unbe | ume |
| oxson, osson | *otso | otso |
| sahar | *sahaR | zahar |
| sembe | *senbe | seme |
| seni | *śeni | sein |
| sesen | zezen | |
| -ten | *-teN | -ten |
| -t(t)o | *-To | -t(t)o |
| -x(s)o | *-tso | -txo,-txu |
ErreferentziakAldatu
- ↑ 47. araua - Hizkuntza hilak eta klasikoak Euskaltzaindia . Noiz kontsultatua: 2010-12-23.
- ↑ Trask, L. The History of Basque Routledge: 1997 ISBN 0-415-13116-2
Ikus, gaineraAldatu
BibliografiaAldatu
- Joakin Gorrotxategi, Iván Igartua, Joseba A. Lakarra (arg.). (2018). Euskararen historia. Vitoria-Gasteiz: Eusko Jaurlaritzaren Argitalpen Zerbitzu Nagusia. (Aleak, euskaraz, 860 orrialde ditu: koloretako mapak eta grafikoak. Liburuaren gaztelaniazko bertsioa ere badago. (Bibliografia: 801-847 orrialdeetan) ISBN: 978-84-457-3433-9.
| Euskarari buruzko artikuluak |
| |||||||
  Egizu klik euskalki bakoitzaren lurraldean haren orrialdera joateko.
|
