Larrahe
Larrahe (bere forma datiboan) antzinako baskoien jainko edo jainkosa baten idatzizko izena da[1]. Lau idazkunetan agertu da bere izena, lau aratan: Muruzabal Andionen, Iruxon, Errezun eta Larunben, laurak Nafarroa Garaian eta baskoien eremuan[2]. Ez dakigu bere ezaugarrien inguruko ezer ere, baina Javier Velaza eta Joakin Gorrotxategik proposatu dute -he hori datiboaren forma izan zitekeela eta, beraz, Larra izatea dibinitatearen izena; Larrahe, beraz, idatzitakoa gaurko euskaran Larrari litzateke. Baskoieraz edo akitanieraz h hizkiak hasperena markatzen zuen, eta inguruko beste hizkuntzek ez dute ezaugarri hori[2]. Larra balitz jatorrizko izena, larreei lotutako dibinitatea izan zitekeela proposatu da[3].
| Larrahe | |
|---|---|
| baskoi | |
| Ezaugarriak | |
| Sexua | ezezaguna |
| Domeinua | larrea |
Idazkunak
aldatuMuruzabal Andiongo aldarea
aldatu
1940ean aurkitu zen Andiongo lur-sail batean, nekazaritza lanetan ari zirela. Gaur egun Andelosko museoan dago ikusgai. Aldarearen data ez da ziurra, baina K.a. 50. eta K.o. 50. urteen artean egindakoa dela proposatu dute adituek[4]. Aldarea kareharrizkoa da, goian focus bat du eta 61 cm x 32 cm x 27,5 cm neurtzen ditu. Promesa bat du, sei lerrotan idatzia, eta teonimoa azken errenkadan dago, LARRAHI moduan idatzia.
| « |
MANILI |
» |
Amaierako I hori akaso II zen, hau da, E irakurri beharrekoa[4].
Errezuko aldarea
aldatuHau da aurkitutako aldarerik txikiena, 27,5 x 15 x 12 cm. baino ez baititu. Gainera, golde batek emandako kolpeak erdiko zati guztia desitxuratu du. Aldarea Errezun aurkitu zen, baina ez zen argitaratu[4]. Testua oso hondatuta dago, baina teonimoa ondo ikusten da azken lerroan (honek ere marra bakarra du E letrari dagozkion bi marra zuten ordez):
| « |
++VS+ |
» |
Iruxoko aldarea
aldatu1996an aurkitu zen Iruxon; badirudi etxe batean berrerabili zela uneren batean. Gaur egun Goñerriko etxe batean dago gordeta. 38 cm x 28cm x 20 cm ditu eta kareharrizkoa da. Epigrafian oinarritua, Erromatar Inperioaren hasierakoa dela uste da[4]. Testuak honela dio:
| « |
DEO |
» |
Velazaren ustez, hasierako "deo" horrek iradokitzen du interpretatio gertatu zela, hau da, erromatarren panteoiko jainko edo jainkosaren batekin parekatu zela teonimo indigena[4].
Larunbeko aldarea
aldatuLarunbeko aldarea 2022an aurkitu zuen Aranzadi Zientzia Elkarteak, XI. mendeko Doneztebeko monasterioaren putzuaren barruan[5]. Kalkarenitazko bloke monolitiko batean egindako pieza da, eta 47 x 18 x 18 cm ditu. Goiko aldean focus biribil bat du, zeina erritualak egiteko erabiltzen zen, eta bi moldura soilek banatzen dute gorputza goiko partetik eta oinetik. Testu epigrafikoa lau idazketa lerrotan banatua dago[2].
| « |
VAL(ERIA)·V[I]- |
» |
Testua, beraz, Valeria Vitella izeneko emakume baten eskaintza da, eta I. mendean datatu dute adituek[5].
Erreferentziak
aldatu- ↑ Velaza, Javier. (2012). «El vasco antiguo y las lenguas vecinas según la epigrafía» Euskara eta inguruko hizkuntzak historian zehar (Argitalpen Zerbitzu Nagusia): 75–84. ISBN 978-84-457-3286-1. (Noiz kontsultatua: 2024-06-16).
- ↑ a b c «'Larrahe' baskoien dibinitateari eskainitako aldare bat aurkitu dute Larunben» Berria 2024-06-15 (Noiz kontsultatua: 2024-06-16).
- ↑ Gorrochategui Churruca, Joaquín; Ramírez Sádaba, José Luis. (2013-11-10). «La religión de los Vascones. Una mirada comparativa. Concomitancias y diferencias con la de sus vecinos» Cuadernos de Arqueología 21: 113–149. doi:. ISSN 2387-1814. (Noiz kontsultatua: 2024-06-16).
- ↑ a b c d e Zaldua Etxabe, Luis Maria. (2022). Euskal Herriko Antzinaroko jainko eta jainkosen izenak. Euskaltzaindia ISBN 978-84-125463-9-2. (Noiz kontsultatua: 2024-06-16).
- ↑ a b Aranzadi. «Aranzadik K.o. I. mendeko baskoien aldare bat aurkitu du Larunben» Aranzadi (Noiz kontsultatua: 2024-06-16).
Ikus, gainera
aldatuKanpo estekak
aldatu
Datuak: Q126688602
