Wikipedia

Añana

Arabako udalerria

Añana[1] Arabako mendebaldeko udalerri bat da, Añanako kuadrillakoa. Gasteiztik 31 bat kilometro mendebaldera dago.

Añana
 Araba, Euskal Herria

Añanako armarria

Administrazioa
EstatuaEspainia
ErkidegoaEuskal Autonomia Erkidegoa
LurraldeaAraba
EskualdeaAñana
Izen ofiziala Añana
AlkateaCarlos Carreter Ruano (Indep.)
Posta kodea01426
INE kodea01049
Herritarraañanar[1]
Kokapena
Koordenatuak42°48′07″N 2°59′11″W / 42.801944444444°N 2.9863888888889°W / 42.801944444444; -2.9863888888889
Map
Azalera21,92 km2
Garaiera531 metro
Distantzia31 km Gasteiza
Demografia
Biztanleria156 (2022)
1 (2021)
alt_left 61 (%39,1) (%60,9) 95 alt_right
Dentsitatea7,85 biztanle/km²
Hazkundea
(2003-2013)[2]		 -% 16,76
Zahartze tasa[2]% 15,4
Ugalkortasun tasa[2]‰ 37,04
Ekonomia
Jarduera tasa[2]% 80,95 (2011)
Genero desoreka[2]% 25 (2011)
Langabezia erregistratua[2]% 6,48 (2013)
Euskara
Euskaldunak[2]% 15,68 (2010)
Kaleko erabilera [3]%  (2016)
Etxeko erabilera[4]% 5.39 (2016)
Datu gehigarriak
Sorrera data1140
Webguneahttps://www.añanagesaltzaudala.eus/eu/

Geografia aldatu

Añana haran malkartsu baten erdian dago, Gaubeako haranaren ondoan.

Udalerri mugakideak aldatu

Historia aldatu

 
Gesaltza Añanako gatz larrainak zaharberritzeko lanak, 2007ko azaroan.

Tuestarako bidean sei arkeologi aztarnategi daude. Bertan, Brontze Aroko harrizko eta buztinezko hondarrak aurkitu dira; gaur egun, Arabako Arkeologia Museoan daude ikusgai, Gasteizen.

Burdin Aroko herrixka baten aztarnak ere badaude, gaur egun Desilla deritzon lekuan.[5]

Historialari batzuen arabera, Gesaltzan zegoen Ptolomeok II. mendean aipatu zuen Salionica hiria, autrigoi jendearena. Erromanizazioak ere eragina izan zuen I. mendetik IV. mendera bitartean; hala erakusten dute hainbat aztarna arkeologikok eta Añana deiturak, jatorriz latinezkoa baita.[5]

Herri gisa, dokumentuetan lehen aldiz 822. urtean ageri da, gatz iturburuak aipatuta. Izan ere, Añanako historia gatzari lotua dago, are gehiago Erdi Aroan, Gesaltza Añana herriburua sortu zenean. ekonomia jarduerari lotuta. Musulmanen 865. urteko inbasioa zela eta, berriz aipatzen da Gesaltza. Annana gisa ageri da 978. urteko agiri batean, eta Agnana izenaz 984ko beste batean; Donemiliaga Kukulako kartularioan Sal. Anniana gisa ageri da. Salinas (Orovi de) eran agertu zen 947. urteko agiri batean. Alfontso I. Borrokalariak Gesaltzako muinoaren gaina populatzeko agindua eman zuen 1126. urtean. Geroago, Alfontso VII.a Gaztelakoak, 1140. urtean, hiri forua eman zion Gesaltzari; Araban eman zen lehen forua izan zen. Gatza ekoizteko eta merkataritzako jarduera handien ondorioz, Gesaltza juduen gune garrantzitsu bilakatu zen XIV.-XV. mendeetan. Gune horrek gatzaren salerosketa monopolizatu zuen, azkenean. Lehen aldiz X. mendean kokatu ziren, eta Arabako lehen kokatzeak izan ziren. Goiko auzunean, desagertuta dagoen San Kristobal elizatik gertu, sinagoga bat egon zen. Gesaltza Añana 1460. urtean sartu zen Arabako Ermandadean. Gasteizko kuadrillakoa izan zen 1840. urtea arte; Añanako kuadrilla sortu zen arte, alegia.[5]

Gesaltza Añana aldatu

Sakontzeko, irakurri: «Gesaltza Añana» eta «Añanako Gatz Harana»

Erdi Arotik XIX. mendea arte Gaztelako zein Espainiako Koroa izan da gatzagen, putzuen eta iturrien jabea. XIX. mendean, Manuel de la Vallina komisarioak egindako ikuskatzearen ondorioz, Koroak zenbait erreforma agindu zituen tradizioko laborantzan, produkzioa hobetzeko asmoz.

Hirigune historikoaren esparru arkeologikoa ere kultura ondasun izendatuta dago, monumentu multzo sailkapenarekin.[6]

Hirigune zaharrak aldakuntza ugari izan ditu jatorrizko egituran eta antolakuntzan. Etxeak herriaren erdigunetik hego aldera daude kokatuak, eta landa bizimoduaren zantzuak erakusten dituzte, izan ere, Erdi Arotik datozen eredu xume eta praktikoak errepikatzen dituzte.

Banaketa administratiboa aldatu

 
Gesaltza Añanaren ikuspegia.
 
Atiegaren ikuspegia.

Añana udalerria bi herriz osatua dago:

Demografia aldatu

Añanako biztanleria

Politika aldatu

 
Añanako udaletxea.

Alkateak aldatu

Hauek izan dira Añanako azken alkateak:

Alkatea Agintaldi hasiera Agintaldi amaiera Alderdia[7]
Marino Esteban Ruilope Salazar[7][8] 1979 1983 Candidaturas de Añana
Manuel Ramon Perez Fernandez de Aranguiz[8] 1983 1987 Euzko Alderdi Jeltzalea
1987 1991 Independenteak
Agustina Lopez Ansotegui[8] 1991 1995 Euzko Alderdi Jeltzalea
Eduardo Loma Vadillo[8] 1995 1999 Candidatura Añana Kandidatura
1999 2003 Euzko Alderdi Jeltzalea
Carlos Carreter Ruano 2003 2007 Agrupación de Electores Salinas
2007 2011 Independenteak
2011 2015 Euzko Alderdi Jeltzalea
Juan Carlos Medina Martinez[7] 2015 2019 Euzko Alderdi Jeltzalea
Juan Carlos Medina Martinez[9][10][11] 2019 2023 Euzko Alderdi Jeltzalea[12]
2023 Jardunean Euzko Alderdi Jeltzalea
 
Añanako gatzaga.

Kultura aldatu

2016an Añanako biztanleen %28,3a euskaldunak ziren.

Gehien hitz egiten den hizkuntza Añanan gaur egun erdera da.

Garraioa aldatu

Araba Bus sareko   lineak zerbitzua ematen dio udalerri honi:

  Araba Bus
 Zerbitzua   Hasiera   Ibilbidea   Amaiera ⁠
13 Gasteiz
(geltokia)		 Gasteiz (Bastiturri) • Gasteiz (epaitegiak) • Gasteiz (Gaztelako Atea) • Subillabide • Tresponde • Billoda • Billoda (Plaza) • Langraiz Oka (udaletxea) • Langraiz Oka (bar-posta) • Langraiz Oka (Bikuña) • Olabarri • Mandaita • Pobes • Padul • Gesaltza Añana (museoa) • Gesaltza Añana • Tuesta • Espejo • Villanañe • Uribarri Gaubea • Gurendes • San Millan de San Zadornil • Korro • Tobillas Bobeda

Añanar ospetsuak aldatu

Ondasun nabarmenak aldatu

 
Reloj dorrea.
 
Villaconesko Andra Maria eliza.
  • Añanako Gatz Harana: haran txiki irregular bat da, goragune txikiak dituena, ondare balioa duten hainbat elementu biltzen dituena; bereziki, gatzaga bat. Elementu horiek guztiak gatzarekin lotuta daude, eta gatz iturburuei eta ondorengo gatz produkzioari esker sortu dira.[13]
    Barnealdeko gatzaga da, plano triangeluarreko haran estu baten hondoko 120.000 m² (gutxi gorabehera) hartzen dituena. Haranaren alderik garaienean dauden lau iturburutako ur gazia erabiltzen da gatza ekoizteko. Horretarako, gatzuna larrainetaraino garraiatzen da. Plataforma horietan, jalkitzen uzten da, eguzkiaren eta haizearen eraginez ura lurrundu dadin eta, hala, gatza atera dadin.
    Gatz ustiaketa IX. mendetik dokumentatua dago, eta, XX. mendearen erdialdean gainbehera prozesu azkar bat izan ondoren, 2000. urtean erakunde publikoek sustatutako plan zuzentzaile bat abiarazi zen, gatzaga modu integralean berreskuratzeko xedez. Hala, gatz fabrika zaharra produktu turistiko eta gastronomiko garrantzitsu bihurtu da, 2010etik aurrera gatza komertzializatzen hasi baita, irabazi asmorik gabe.
    1984an, Espainiako Gobernuak monumentu historiko izendatu zuen, eta 1990ean kultura ondasun. 1998an, UNESCOren World Heritage Tentative List zerrendan sartu zuten. 2002an, nazioarteko garrantzia duten hezeguneak babesteko Ramsar hitzarmenean sartu zuten. Eta 2013an, Eusko Jaurlaritzak ere Añanako Gatz Haraneko kultura paisaia kultura ondasun izendatu zuen, monumentu multzo sailkapenaz.[13]

Argazki galeria aldatu

  •  

    San Joan Akrekoaren komentua (Gesaltza Añana).

  •  

    Gatz-egilearen monumentua (Gesaltza Añana).

  •  

    Añanako gatz lorea.

  •  

    Gatz larrainean, gatza jasotzen.

Erreferentziak aldatu

  1. ↑ a b Euskaltzaindia. (PDF) 150. arauaː Arabako herri izendegia. .
  2. ↑ a b c d e f g Euskal Herriari Begira. Udalbiltza.
  3. ↑ «Kaleko erabilera herrialdez herrialde» Euskararen erabilera (Wikipedia).
  4. ↑ «Etxeko erabilera» Euskararen erabilera (Wikipedia).
  5. ↑ a b c Arabako Foru Aldundia. (2010). Araba herriz herri. Arabako Foru Aldundia, 60 or..
  6. ↑ Hirigune historikoa monumentu multzo izendatzeko erabakia, Euskal Herriko Agintaritzaren Aldizkaria (1996-04-12).
  7. ↑ a b c «Base de datos de Alcaldes y Concejales:: Ministerio de Política Territorial y Función Pública ::» www.mptfp.gob.es (Noiz kontsultatua: 2020-04-04).
  8. ↑ a b c d «AÑANA - Auñamendi Eusko Entziklopedia» aunamendi.eusko-ikaskuntza.eus (Noiz kontsultatua: 2020-04-15).
  9. ↑ «Udalerriak - web.araba.eus» web.araba.eus (Noiz kontsultatua: 2020-04-01).
  10. ↑ (Gaztelaniaz) «El PNV del Senado pide medidas para el campo» Noticias de Álava 2022-03-25 (Noiz kontsultatua: 2023-02-11).
  11. ↑ (Gaztelaniaz) «Salinas de Añana cree que la nueva variante dará «más seguridad» a la zona» El Correo 2022-05-31 (Noiz kontsultatua: 2023-02-11).
  12. ↑ (Gaztelaniaz) «Alcaldías en Álava: Labastida, Zigoitia y Laguardia para el PNV, Samaniego para EH Bildu» Gasteiz Hoy 2019-06-15 (Noiz kontsultatua: 2020-04-05).
  13. ↑ a b «85/2013 DEKRETUA, martxoaren 26koa, Añanako Gatz Haraneko (Araba) kultura-paisaia kultura-ondasun, monumentu-multzo izendapenaz, kalifikatzeko dena», Euskal Herriko Agintaritzaren Aldizkaria, 70. zenbakia, 2013ko apirilaren 12a.
  14. ↑ «Andra Maria eliza eta Villaconesko herriska» Euskal Ondare Kulturalaren Informazio Sistema (Eusko Jaurlaritza) (Noiz kontsultatua: 2020-04-07).

Ikus, gainera aldatu

Kanpo estekak aldatu

Euskarazko Wikipedian bada atari bat, gai hau duena:
Araba
"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Añana&oldid=9304131"(e)tik eskuratuta