Zur

Zura landare baten enbor, adar edo sustraien gai gotor eta izpitsu nagusia da, bereziki zuhaitzen kasuan, eta ligninaz lotutako zelulosa-zuntzez osatuta dago. Landarean, sustraietatik hostoetarainoko izerdi landugabea gidatzeko eginkizuna du eta zuhaitzaren euste mekanikoa ziurtatzen. Erreserba-ehun gisa ere funtzionatzen du batzuetan. Eraikuntzako zur gisa edo altzarigintzan oso erabilgarria da, erraz moldatzen eta luze irauten baitu. Erregaitzat ere erabiltzen da. Egurra ere esaten zaio, bereziki sutarako-eta erabiltzen denean.

Hamasei zur mota (ezkerretik eskuinera eta goitik behera): pinukia, izeikia, larizkia, ipurukia, makalkia, xarmakia, urkikia, halzkia, pagokia, harizkia, zumarkia, gereziondokia, udareondokia, astigarkia, ezkikia eta lizarkia.

Zurezko etxola.

Egurra sutarako.

Material organiko bat da, tentsio sendoko zelulosa-zuntzen konposatu naturala eta konpresioari aurre egiten dion lignina-matrize batean sartuta. Zura, batzuetan, zuhaitzen zurtoinetako xilema sekundario gisa definitzen da edo, beste leku batzuetan, modu zabalagoan definitzen da ehun mota bera barneratzeko, esate baterako, zuhaitzen edo zuhaixken sustraietan. Zuhaitz bizi batean, euskarri-funtzioa betetzen du, eta zurezko landareak handitzeko edo zutik egoteko aukera ematen die. Gainera, ura eta mantenugaiak garraiatzen ditu hostoen, hazten ari diren beste ehunen eta sustraien artean. Zurak propietate konparagarriak dituzten beste landare-material batzuei ere erreferentzia egin diezaieke, baita zuraz, egur ezpalez edo zuntzez diseinatutako materialei ere.

Egurra milaka urte erabili izan da erregaitzat, eraikuntza-materialtzat, tresnak, armak, altzariak eta papera egiteko. Berriki, zelulosa araztua eta haren deribatuak, hala nola zelofana eta zelulosa azetatoa, ekoizteko lehengai gisa sortu da.

2005ean, mundu osoan hazten ari diren basoen kopurua 434.000 mila milioi metro kubikokoa zen, eta, horietatik, % 47 komertziala. Karbono-neutroko baliabide berriztagarri ugaria denez, egur-materialek interes handia dute energia berriztagarrien iturritzat. 1991n, gutxi gorabehera, 3.500 mila milioi metro kubiko egur ustiatu ziren. Erabilera nagusiak altzariak eta eraikinak eraikitzeko izan ziren.

Hitza

Zur hitzak -r biguna du, hau da, adibidez artikuluarekin zura ematen du, zurezko halaber (baina egur > egurra / egurrezko).

Zura erabili izan da nagusiki gaia erabiltzeko, eta egurra zati bat adierazteko. Egurra multzokaria denean, su egiteko erabiltzen dena da. Hala ere, bizkaieraz eta gipuzkeraz egur hitza erabiltzen da sutarako ez den zura izendatzeko ere, eta euskara batuan onartutako erabilera da.

-ki atzizkia erabiltzen da zuhaitz baten zura adierazteko, hala nola, lizarki (lizarraren zura), gorostiki (gorostiaren zura) edo pagoki (pagoaren zura).

Historia

Kanadako New Brunswick probintzian 2011n egindako aurkikuntza batek egurra hazi zuten landarerik zaharrenak ekoitzi zituen, duela 395-400 milioi urte gutxi gorabeherakoak.

Zura karbono-datazioaren bidez data daiteke, eta zenbait espezietan egurrezko objektu bat noiz sortu zen zehazteko dendrokronologiaren bidez.

Jendeak milaka urtez erabili izan du egurra hainbat helburutarako, besteak beste, erregai gisa edo etxeak, tresnak, armak, altzariak, ontziak, artelanak eta papera egiteko eraikuntza-material gisa. Egurra erabiltzen duten eraikuntza ezagunak hamar mila urtekoak dira. Europako Neolitoko etxe luzea bezalako eraikinak egurrezkoak ziren, batez ere.

Azkenaldian, zuraren erabilera hobetu da eraikuntzan, altzairua eta brontzea gehituta.

Zuhaitz-eraztunen zabaleraren eta ugaritasun isotopikoen urte arteko aldakuntzak zuhaitza moztu zen garaian nagusi zen klimari buruzko argibideak ematen ditu.

Ezaugarri fisikoak

Zuhaitz bateko bigarren hazkuntzaren diagrama, sekzio bertikal eta horizontal idealizatuak erakusten dituena. Hazkunde garai bakoitzean, egur geruza berri bat gehitzen da zurtoina, adarrak eta sustraiak lodituz hazkuntza-eraztun bat osatzeko.

Hazkunde eraztunak

Egurra, zentzu hertsian, zuhaitzek ematen dute, diametroa handitzen baitute lehendik dagoen egurraren eta barne- azalaren artean zurtoin osoa, adar biziak eta sustraiak inguratzen dituzten geruza egurtsu berriak sortuz. Prozesu hori bigarren mailako hazkuntza izenez ezagutzen da; kanbium baskularreko zelulen zatiketaren ondorioa da, alboko meristemo bat, eta zelula berrien ondorengo hedapenaren ondorioa da. Ondoren, zelula horiek bigarren mailako zelula horma lodituak eratzen dituzte, batez ere zelulosaz, hemizelulosaz eta ligninez osatuta.

Lau urtaroen arteko ezberdintasunak desberdinak diren lekuetan, adibidez, Zeelanda Berria, hazkundea urteko edo urtaroko eredu diskretuan gerta daiteke hazkuntza eraztunak eraginez; horiek, normalean, enbor baten muturrean ikus daitezke argien, baina gainerako gainazaletan ere ikusten dira. Urtaroen arteko bereizgarritasuna urtekoa bada (ekuatore eskualdeetan gertatzen den bezala, adibidez, Singapur), hazkunde-eraztun horiei urteko eraztun' deitzen zaie. Urtaro-desberdintasun txikia dagoen lekuetan, litekeena da hazkuntza-eraztunak bereiziezinak izatea edo ez egotea. Eremu jakin batean zuhaitzaren azala kendu bada, eraztunak, seguruenik, deformatu egingo dira landareak orbaina gainditzen duenean.

Hazkunde-eraztun baten barruan desberdintasunak baldin badaude, orduan, zuhaitzaren erdigunetik hurbilen dagoen hazkuntza-eraztunaren zatia —eta hazkuntza-sasoiaren hasieran sortutako hazkuntza azkarra denean— elementu zabalagoz osatuta egon ohi da. Orokorki, eraztunaren kanpoko zatitik gertu dagoena baino kolore argiagoa izan ohi da, eta zurgihar edo udaberri zur izenez ezagutzen da. Denboraldian, beranduago sortzen den kanpoko zatia zurgizen edo udako zur bezala ezagutzen da Hala ere, alde handiak daude, zur motaren arabera (ikus behean). Zuhaitz batek bere bizitza osoa eremu zabalean hazten bada eta lurzoruaren eta gunearen baldintzak aldatu gabe mantentzen badira, gaztetan, hazkunderik azkarrena egingo du, eta, pixkanaka, beherantz egingo du. Urteko hazkuntza-eraztunak, urte askotan zehar, nahiko zabalak dira, baina gero eta estuagoak dira. Ondorengo eraztun bakoitza aldez aurretik eratutako egurraren kanpoaldean jartzen denez, ondorioztatzen da zuhaitz batek urtez urte egur ekoizpena materialki handitu ezean eraztunak nahitaez mehetu egiten direla enborra zabaltzen den heinean. Zuhaitza heldutasunera iristen den heinean, bere adaburua zabaldu, eta urteko egur-ekoizpena murriztu egiten da, eta, horrela, hazkuntza-eraztunen zabalera are gehiago murrizten da. Basoan hazitako zuhaitzen kasuan, zuhaitzek argia eta elikadura lortzeko duten lehiaren araberakoa da, non hazkuntza azkar eta moteleko aldiak txandaka daitezkeen. Zuhaitz batzuek, hegoaldeko haritzak adibidez, ehunka urtez, eraztun-zabalera bera mantentzen dute. Oro har, ordea, zuhaitza diametroa handitu ahala hazkuntza-eraztunen zabalera txikiagotzen da.

Adabegiak

Sakontzeko, irakurri: «Adabegi (botanika)»

Adabegi bat zuhaitz-enbor batean

Zuhaitza hazten den heinean, beheko adarrak hiltzen joaten dira, sarritan, eta haren oinaldeak gainezka egin dezake, eta ondorengo enbor-egurraren geruzak itxita gera daitezke, adabegi hitzaz ezagutzen den inperfekzio mota osatuz. Hildako adarra ezin zaio enborrari lotu, haren oinaldian izan ezik, eta eror daiteke zuhaitza oholetan zerratu ondoren. Adabegiek zuraren propietate teknikoak eragiten dituzte eta, normalean, tentsio-indarra murrizten dute, baina ikusmen efekturako ustia daitezke. Luzera zerratutako ohol batean, adabegi bat (normalean ilunagoa) egur solido zirkular gisa ageri da, gutxi gorabehera; haren inguruan gainerako ohol aleen hariak isurtzen dira (zatitu eta berriro elkartu). Adabegi baten barruan, oholaren norabidea (hariaren norabidea) 90 graduraino desberdin daiteke egurraren alearen norabidearekiko.

Zuhaitzean, adabegia alboko adar baten oinarria edo lozorroan dagoen begia da. Adabegia (alboko adar baten oinarria denean) konikoa da (hortaz, ebakidura gutxi gorabehera zirkularra) barne-muturra landarearen kanbium baskularra kokatzen zen zurtoinaren diametroko puntuan adarra begi gisa eratu zenean.

Egurra eta egiturazko egurra kalifikatzerakoan, adabegiak formaren, tamainaren, sendotasunaren eta bere lekuan eusten diren irmotasunaren arabera sailkatzen dira. Irmotasun horri eragiten dio: atxikitako zurtoina hazten segitu zuen bitartean adarra hilda egon zen denbora, besteak beste.

Egur adabegia sekzio bertikalean

«

Adabegiek pitzadurari eta deformazioari, lantzeko erraztasunari eta zuraren zatiketari eragiten die. Egurra ahultzen duten eta bere balioa murrizten duten akatsak dira estruktura-helburuetarako, non indarra kontuan hartu beharrekoa den. Ahultze-efektua askoz larriagoa da egurra alearekiko eta/edo tentsioarekiko perpendikularrak diren indarrak jasaten dituenean, alearen eta/edo konpresioaren kargapean dagoenean baino. Adabegiek habe baten indarrari zenbateraino eragiten dioten haien posizioaren, tamainaren, kopuruaren eta egoeraren araberakoa da. Goiko aldean dagoen adabegi bat konprimitu egiten da, eta, beheko aldean, berriz, tentsioa jasaten du. Adabegien urtaro-kontrola baldin badago, askotan gertatzen den bezala, trakzio-tentsio horri erresistentzia gutxi eskainiko dio. Adabegi txikiak, ordea, habe baten plano neutroan kokatu daitezke, eta indarra handitu egin daiteke luzetarako zizaila saihestuz. Ohol edo ohol bateko adabegiak kalte gutxien dira bertatik bere gainazal zabalenarekiko angelu zuzenetan hedatzen direnean. Habe baten muturren ondoan gertatzen diren adabegiek ez dute ahultzen. Ertz bietatik habearen altueraren laurdeneko erdiko zatian sortzen diren adabegi osasuntsuak ez dira akats larriak. — Samuel J. Record, Egurraren Propietate Mekanikoak

»

Adabegiek ez dute ezinbestez egiturazko zuraren zurruntasunean eragiten; hori tamainaren eta kokapenaren araberakoa da. Zurruntasuna eta erresistentzia elastikoa zuraren osasunaren menpekoak dira akats lokalizatuenak baino. Haustura-indarra oso sentikorra da akatsekiko. Adabegi osasuntsuek ez dute egurra ahultzen, konpresioa zuntzari buruz paralelo egiten denean .

Dekorazio aplikazio batzuetan, adabegiduen egurra desiragarria da inoiz, ikus-interesa gehitzeko. Egurra margotzen den aplikazioetan, hala nola zola-oholak, frontis-oholak, ate-markoak eta altzariak, egurrean dauden erretxinak adabegi baten gainazalean odolusten segi ditzakete fabrikatu eta gero, hilabeteetan edo urte batzuetan, eta horia edo orban marroixka gisa ager. Prestaketan zehar, behar bezala aplikatutako inprimazio-pintura edo soluzio batek arazo hori murriztu dezake, baina zaila da guztiz kontrolatzea, batez ere, labean lehortutako zur-multzoak erabiltzen direnean.

Zurgihar edo zurgizena

Sakontzeko, irakurri: «Zurgihar» eta «Zurgizen»

Hagin-adar baten atala urteko 27 hazkuntza-eraztun, zurgizen zurbila, zurgihar iluna eta zuloa (erdian puntu iluna) erakusten dituena. Lerro erradial ilunak adabegi txikiak dira.

Zurgiharra (edo duramen), naturan gertatzen den eraldaketa kimiko baten ondorioz, usteltzearekiko erresistenteagoa bihurtu den zura da. Zurgihar eraketa genetikoki programatutako prozesu bat da, berez gertatzen dena. Zalantzak daude egurra zurgiharraren eraketan hiltzen den ala ez, kimikoki erreakzionatu baitezake oraindik desintegrazioko organismoekin, baina behin bakarrik.

Zurgihar terminoa bere posiziotik soilik dator, eta ez zuhaitzarentzat ezinbesteko garrantziagatik. Horren erakusle da zuhaitza bihotza guztiz ustelduta ere haz daitekeela. Espezie batzuk oso goiz hasten dira zurgiharra sortzen bizitzan; beraz, zurgizen bizidun geruza mehe bat besterik ez dute; beste batzuetan, berriz, aldaketa poliki-poliki gertatzen da. Zurgizen mehea gaztainondoa (Castanea), txinga beltza (Robinia pseudoacacia), masusta (Morus), osageen-laranja (Maclura pomifera) eta sasafras (Sassafras albidum) bezalako espezieen ezaugarria da; astigarra (Acer campestre,L), lizarra (Fraxinus excelsior,L), Intxaurra (Juglans regia), Almeza (celtis australis), pagoa (Fagus sylvatica) eta pinua (Pinus), berriz, zurgizena da araua. Beste batzuek ez dute sekula zurgiharrik osatzen.

Zurgiharra, sarritan, bisualki bereizten da bizidun zurgizenetik, eta mugak hazkuntza-eraztunak jarraitzeko joera izango duen zeharkako sekzio batean bereiz daiteke. Adibidez, batzuetan, askoz ilunagoa da. Dena den, usteltzea edo intsektuen inbasioa bezalako beste prozesu batzuek ere egurra koloreztatu dezakete, baita zurgiharra sortzen ez duten landare egurtsuetan ere, eta horrek nahasmena sor dezake.

Zurgizena (edo alburnum) egur gazteena da, kanpokoena; hazten ari den zuhaitzean, egur bizia da, eta bere funtzio nagusiak ura sustraietatik hostoetara eramatea eta, sasoiaren arabera, hostoetan prestatutako erreserbak gordetzea eta itzultzea dira. Hala ere, ura eramateko konpetenteak direnerako, xilema trakeidak eta ontzi guztiek zitoplasma galdu dute, eta, beraz, zelulak, funtzionalki, hilda daude. Zuhaitzaren egur guztia, lehenik, zurgizen gisa eratzen da. Zuhaitzak zenbat eta hosto gehiago izan eta zenbat eta hazkuntza indartsuagoa izan, orduan eta handiagoa izango da behar den zurgizen bolumena. Beraz, zabalean hazten diren zuhaitzek zurgizen lodiagoa dute beren tamainarako baso trinkoetan hazten diren espezie bereko zuhaitzek baino. Batzuetan, zabalean hazitako zuhaitzak (zurgihar egurra osatzen duten espezieak) tamaina handia izan dezakete, 30 cm (12 in) . edo gehiagoko diametroa, edozein zurgihar sortzen hasi baino lehen, adibidez, bigarren hazkuntzako Intxaur (Juglans regia) edo zabaleko pinuetan .

Hazkunde eraztunak erakusten dituen haritz-enbor baten zehar-ebakia

Ez dago erlazio zehatzik urteko hazkuntza-eraztunen eta zurgizen kantitatearen artean. Espezie beraren barruan, zurgizen ebakidura-eremua zuhaitzaren adaburuaren tamainarekin proportzionala da, gutxi gorabehera. Eraztunak estuak badira, zabalak diren lekuan baino gehiago behar dira. Zuhaitza handitzen doan heinean, zurgizena, nahitaez, meheagoa bihurtzen da, edo, materialki, bolumena handitu egiten da. Zurgizena nahiko lodiagoa da zuhaitzaren enborraren goiko zatian oinarritik gertu baino, goiko atalen adina eta diametroa txikiagoak direlako.

Zuhaitza oso gaztea denean, adarrez estaltzen da, guztiz ez bada, ia lurreraino, baina, hazten doan heinean, batzuk edo guztiak hil egingo dira, eta hautsi edo erortzen dira. Ondorengo egurraren hazkuntzak guztiz ezkutatu ditzake adabegi gisa garatuko diren motzondoak. Ez dio axola zein leun eta argia den enbor bat kanpoaldean; erditik gertu korapilotsuagoa da. Ondorioz, zuhaitz zahar baten zurgizena, eta bereziki basoan hazitako zuhaitzarena, barruko zurgiharra baino libreago egongo da adabegietatik. Zuraren erabilera gehienetan adabegiak egurra ahultzen dute, eta, lantzeko, erraztasuna eta beste propietate batzuk oztopatzen dituzten akatsak ditu; beraz, ondoriozta daiteke zurgizen zati jakin bat, zuhaitzean dagoen posizioagatik, zuhaitz bereko zurgihar zati bat baino sendoagoa izatea.

Zuhaitz handi batetik moztutako egur zatiak oso desberdinak izan daitezke bere artean, batez ere, zuhaitza handia eta heldua bada. Zuhaitz batzuetan, zuhaitz baten bizitzan beranduago ezartzen den egurra lehenago ekoitzitakoa baino leunagoa, arinagoa, ahulagoa eta testura berdinagoa da, baina, beste zuhaitz batzuetan, alderantzizkoa da. Hau zurgiharrarekin eta zurgizenarekin gerta daiteke, edo ez. Enbor handi batean —zurgizena hazi zen zuhaitzaren bizitzako denbora dela eta— gogortasuna, indarra eta erresistentzia txikiagoa izan daiteke enbor bereko zurgihar osasuntsua baino. Zuhaitz txikiago batean, alderantzizkoa izan daiteke.

Ezaugarriak

Makroegitura

Hagin adarraren ebaketa: zur iluna zurgiharra da; argia, zurgizena eta erdiko puntu beltza, bihotza

Enbor edo adar bat erdigunetik kanporaino aztertuz gero, funtzio eta ezaugarri desberdinak dituzten atal zirkularrak daude:

• Bihotza: enborraren erdigunea da, erresistentzia txikia duena eta, beraz, normalean erabiltzen ez dena.
• Zura:
  • Zurgiharra: Zur gogorra eta sendoa da. Fisiologikoki inaktiboak diren zelulez osatuta dago eta zuhaitzaren erdian dago. Zurgizena baino ilunagoa eta gogorragoa da, eta izerdia jada ez da bertatik garraiatzen.
  • Zurgizena: Zur eratu berria da, eta bertatik garraiatzen dira izerdiaren konposatu gehienak. Argiagoa eta bigunagoa da, eta urtero geruza berri bat gehitzen zaio: hazkunde-eraztunak.
• Kanbiuma: Tarteko geruza da eta enborraren loditze hazkuntza bertan egiten da. Bi geruza ditu: barne-geruza edo xilema, zura eratzen duena, eta kanpo-geruza edo floema, azalaren zati dena.
• Azala: Zuhaitzaren kanpo-geruza da eta zelula hilek osatzen dute. Geruza horrek agente atmosferikoen aurka babesten du.

Kimikoak

Zelulek osatzen dute, eta hiru konposatu nagusi ditu:

• zelulosa: polisakarido bat (% 40‐50)
• hemizelulosa: zuntzen elkartzea helburu duen beste polisakarido bat (% 25‐40)
• lignina: zenbait azido eta alkohol fenilpropiliko elkartzearen ondoriozko polimero bat, gogortasuna eta babesa ematen duena (% 20‐35)

Horiez gainera, gomak, erretxinak, ura eta beste gai organiko eta ez-organiko batzuk ere baditu.

Batez besteko konposizio kimikoa honakoa da: %50 karbonoa (C), %42 oxigenoa (O), %6 hidrogenoa (H) eta gainerako %2 nitrogenoa (N) eta beste elementu batzuk.

Fisikoak

Zura material heterogeneoa, higroskopikoa, zelularra eta anisotropoa da.

Zuraren ezaugarriak jatorrizko zuhaitzaren espeziearen arabera aldatzen dira, baita espezie beraren barruan ere, habitataren baldintzen ondorioz. Hala ere, ia zur guztiek ezaugarri komun batzuk dituzte:

• Dentsitatea - Gorputzen masa eta bolumenaren arteko erlazioa da. Zurek ura baino dentsitate txikiagoa izaten dute, eta horregatik flotatzen dute. Salbuespena, jatorri tropikaleko eta gogortasun handiko zur batzuk dira, ura baino dentsitate handiagoa dutenak. Zuraren masak eta bolumenak ur-edukiarekin zerikusia handia dute; horregatik, nahitaezkoa da dentsitatea beti kondizio jakinetan neurtzea. Normalean, % 12ko hezetasunarekin neurtzen da. Hauek dira ohiko dentsitateak:
  • Zur arinak: <500 kg/m³
  • Zur ertainak: 500-700 kg/m³
  • Zur astunak: 700-800 kg/m³
  • Zur oso astunak: >800 kg/m³

• Gogortasuna - Zur batek beste bat urratzeko edo zulatzeko gaitasuna da, eta dentsitatearekin oso lotua dago. Neurtzeko hiru teknika daude: Brinell saioa, Janka saioa eta Monnin edo Chalais-Meudon saioa. Hauek da ohiko sailkapena:
  • Oso biguna (ad. baltsa): 0,2-1,5
  • Biguna (ad. gaztaina): 1,5-3
  • Erdigogorra (ad. urkia): 3-6
  • Gogorra (ad. haritza): 6-9
  • Oso gogorra (ad. olibondoa): >9

• Xurgagarritasuna - Zurak bere barnean likidoak sartzeko eta garraiatzeko duen gaitasuna da. Desberdina izan daiteke espeziearen arabera, eta halaber, zuhaitz bereko atalaren arabera (desberdinak dira, adibidez, zurgizeneko eta zurgiharrekoak). Hona hemen sailkapena:
  • 1 - Guztiz xurgagarria (sakonera: Dena)
  • 2 - Erdixurgagarria (sakonera: > 6 mm)
  • 3 - Xurgagarritasun gutxikoa (sakonera: 3 mm eta 6 mm artekoa)
  • 4 - Ez-xurgagarria (sakonera: < 3 mm)

• Eroankortasun termikoa eta elektrikoa - Zurak gaizki eroaten ditu beroa eta elektrizitatea, eta horregatik isolatzaile bikaina da. Horregatik erabiltzen da tresnen kirtenetan, eta horma-zoruen estalduran.

Mekanikoak

Materialen erresistentzian, zura ez da material isotropoa, baizik eta anisotropoa. Ondo eusten die zuntzen norabide paraleloan egiten diren esfortzuei, baina ez zuntzen elkarzut direnei. Izan ere, ezin hobeak dira flexio-esfortzuei eusteko, antzekoak baitira zuhaitzek haizearen eraginez jasaten dituztenenak.

Funtzioa eta erabilerak

Zuraren zeregin nagusiak zuhaitz eta zuhaixkei eustea (barnealdeko zur geruza hilari, zurgiharrari esker) eta bere hodien bidez uraren, elikagaien eta abarren garraioa ahalbideratzea da (kanpoaldeko zur geruzak).

Zura izadiko gai ugarienetako bat da; lantzen erraza denez eta beste gai batzuk ez bezala, berritu daitekeenez, gaur egun oinarrizko baliabidea da, eta gauza askotarako erabiltzen da (altzariak, eskulanak, eraikuntza, papergintza, etab.).

Erregaia

Egurra sutan

Egur pellet pila

Egurra aspalditik erabili izan da erregaitzat, eta gaur egun ere erabiltzen da, batez ere landa eremuetan. Egurraren erabilera nagusia da eta 3,5 kWh/kg ditu. Egur gogorra da gogokoena biguna baino, ke gutxiago sortzen duelako eta denbora luzeagoz erretzen delako. Maiz, etxe bati egur-berogailu bat edo beheko su bat gehitzean, giro ona eta goxotasuna hobetzen direla sumatzen da.

Itxura ugari izan ditzake: su-egurra, egur-ikatza, ezpalak, laminak, pelletak eta zerrautsa. Erabilitako itxura hainbat faktoreren araberakoa da: iturria, kantitatea, kalitatea eta aplikazio mota.

Eraikuntza

Teilatuaren zurezko egitura Antioko baselizan (Zumarraga, Gipuzkoa)

Zurezko bilbadura ageria duen baserria (Lezo, Gipuzkoa)

Zura material garrantzitsua izan da gizakiarentzat eraikitzen hasi zirenetik, batez ere etxeak eta ontziak egitekoan. Erdi Aroko Europan, haritza zen zurezko eraikuntza guztietarako aukeratutako zura, habeak, hormak, ateak eta zoruak barne. Gaur egun egur barietate zabalagoa erabiltzen da: adibidez zur trinkoko ateak, sarri, makalkiz, korapilo txikiko pinukiz eta Douglas izeikiz eginak dira. Beste material batzuez egindako eraikinetan, zura euskarri-material gisa erabiltzen da, bereziki teilatuak egiteko, barruko ate eta markoetan, eta fatxada gisa.

Papergintza

Papera egiteko orea, berariaz landatutako zuhaitzen zura erabiltzen da. Euskal Herrian ohikoa izan da Intsinis pinua horretarako, non eremu zabalak landatu diren.

Artea

Txoria zurezko eskultura garaikidea Bilboko Arte Ederren Museoan (Remigio Mendiburu artistarena)

Zura aspalditik izan da artearen euskarri. Milurtekotan zehar erabili da, adibidez, eskulturak eta irarlan egiteko.

Zura bera adierazpide artistiko bat da marketerian, non zur mota bakoitzaren ezaugarriak erabiltzen diren. Zura ohiko euskarria da olio-pinturan eta tenperan, ohol gainean denean.

Altzari eta tresnak

kaikua

Zura beti erabili izan da altzariak egiteko, hala nola aulkiak, mahai eta oheak. Halaber, lanabesak eta mahai-tresnak egiteko ere erabiltzen da, hala nola zotzak, koilarak edo arkatzak. Musikan bada familia oso bat orkestra sinfonikoak zurezko deritzana, besteak beste zehar txirula, klarinetea eta oboea biltzen dituena. Euskal Herrian bada zurezko ontzi berezi bat esnea jaso edo berotzeko erabiltzen dena: kaikua.

Hondatze eta usteltzea

Zura hondatzeak zuraren ezaugarriak aldatzen ditu, materiala zahartuz, ustelduz edota suntsituz. Bi arrazoi nagusiri egotzi ahal zaie:

• Agente biotikoak (bizidunak): bakterioak, onddoak, animalia xilofagoak
• Agente abiotikoak (bizigabeak): materialak (ura, oxigenoa, kutsadura, hautsak, bikeak eta abar) edo energetikoak (erradiazioak: eguzki-irradiazioa, ultramorea, ikusgaia, infragorria; haizea, sua, kolpeak eta abar)

Gehienetan, hondatzea segida jarraitua da, non degradazio-ekintzak agente bat edo gehiago diren, ondoren beste agente batzuek erasotzeko behar den mailara aldatzen dituztenak.

Xilofagoak

Inurriek (Camponotus), onddo batekin sinbiosian, zuraren zati bigunak jan dituzte.

Sakontzeko, irakurri: «Xilofago»

Intsektu askok zura erasotzen dute, zura zein egoeratan dagoen arabera: espezie gutxi batzuek zuhaitza zutik dagoenean, beste askoz gehiagok basoan moztu edo erori ondorengo enborretan eta batzuk dagoeneko erabili den zur lehorrean. Intsektu helduek zur barnean erruten dute eta larbak bertan garatzen dira osagaiak janez, gehienetan onddoek eta bakterioek aurre-hondatutako zurean. Bere garapenaren azken etapan, larba heldu bihurtzen da eta bere habitata uzten du ugaltzeko. Orduan zulatzen du intsektuak erasotako zurean ikusten den irteera-zuloa.

Zur lehorra zulatzen duten intsektuen artean hauek daude: Hylotrupes, Lyctus, pipiak eta termitak.

Onddoak

Sakontzeko, irakurri: «Onddo xilofago»

Usteldura arrea eragiten duen Serpula lacrymans baten fruitu-gorputz kortizioidea, himenoforo meruloidearekin.

Hainbat onddok, xilofago edo lignikola izenekoak, lignina eta zelulosa erasotzen dute. Zauri, ebaki edo intsektuen ziztaden bidez sar daitezke zuhaitzera. Onddo horiek hainbat alterazioren erantzule izan daitezke (zura moztu aurretik edo ondoren, edo erabili ondoren): bisualak, mekanikoak edo biak. Zur bigun eta gogor asko urdin bihurtzen dira elementuen eraginpean uzten direnean. Erasan hori estetikoa baino ez da, eta inola ere ez ditu zuraren propietateak aldatzen. Aldiz, usteldura arreak, bigunak edo zuriak zuraren aldaketa mekanikoak eragiten dituzte, zuraren lignina edota zelulosa hondatzen duten onddo xilofagoek eragindakoak. Erasook zur masaren galera eragiten dute, jatorrizko masaren %80 arte.

Motak

Zuraren ezugarriei dagokienez mota askotako zurak bereizten dira eta sailkapen ugari egin daitezke (gogortasunaren arabera, distiraren arabera, etab.), baina zabalduena gogortasunaren araberakoa da; gogortasun maila zuraren zelulosa eta lignina kopuruek mugatzen dute, eta, oro har, landare gimnospermoak zur bigunekoak dira eta angiospermoak, berriz, zur gogorragokoak.

Esamoldeak

• Nolako zura, halako ezpala
• Zur eta lur: ahozabalik, guztiz harrituta
• Harri eta zur: ahozabalik, guztiz harrituta
• Egurra eman: jipoitu

Ikus, gainera

• Zurgintza
• Basoa
• Zura (musika taldea)
• "Gutik zura" dokumentala (Jon Maia, 2016)
• Dendrokronologia

Kanpo estekak

• Datuak: Q287
• Multimedia: Wood / Q287