Irlandako itsasoa
Irlandako itsasoa[1] (ingelesez: Irish Sea; irlanderaz: Muir Éireann / An Mhuir Mheann; Eskoziako gaeleraz: Mhuir Éireann; galesez: Môr Iwerddon; manxeraz: Y Keayn Yernagh; kornubieraz: Mor Iwerdhon; latinez: Oceanus Hibernicus) Irlandako uhartea eta Britainia Handia banatzen dituen itsasoa da. Irlandako itsasoa hegoaldetik Itsaso Zeltikoa eta San Jurgi kanala bitartez Ozeano Atlantikora lotzen da, eta ipar-mendebaldetik Iparraldeko kanalaren bitartez. Man uhartea itsaso honen erdi-erdian kokatzen da.
| Irlandako itsasoa | |
|---|---|
 | |
| Datu orokorrak | |
| Sakonera | 262 m |
| Eponimoa | Irlanda |
| Geografia | |
 | |
| Koordenatuak | 53°43′18″N 5°10′38″W / 53.72167°N 5.17722°W |
| Honen parte da | Ipar Ozeano Atlantikoa |
| Hidrografia | |
| Betebidea | ikusi
|
Itsaso honetan kostaldea daukate Eskoziak iparraldean, Ingalaterrak ekialdean, Galesek hego-ekialdean, Ipar Irlandak eta Irlandako Errepublikak mendebaldean.
Itsaso honek eskualdearentzat garrantzi handia du, batez ere ekonomia, garraioa, merkataritza, arrantza, itsas trafikoa eta energia eolikoaren sorkuntzaren ikuspuntutik. Aldi batez, bi uharteak lotuko zituen 80 kilometroko tunel baten eraikuntzaren inguruko eztabaida bat ere izan zen. Bi uharteen arteko urteko bidaiari kopurua 12 milioi pertsona da eta 17 megatona merkantzietak.
Jatorria Aldatu
Orain dela 20.000 urte, Izotz Aroaren amaieraldera, baldintza klimatiko epelago batzuk iritsi zirenean sortu zen. Izotz Aroaren hasieran gaur egungo itsaso honen erdigunea ziur asko ur gezako laku bat izango zen, ondoren desglaziazioa gertatu eta inguruko itsasoaren urak gainezka egin eta laku hau bete zuen; honenbestez, lakua inguruko itsasoekin lotu eta ur gaziko itsaso bilakatu zen.
Uharteak Aldatu
| Izena | Azalera (km²) | Postua (azal.) | Biztanleak | Postua (biz.) | Herrialdea |
|---|---|---|---|---|---|
| Anglesey | 675 | 01 | 56.092 | 02 | Gales |
| Man uhartea | 572 | 02 | 84.497 | 01 | Man uhartea |
| Holy uhartea | 39 | 03 | 13.579 | 03 | Gales |
| Walney Island | 13 | 04 | 11.388 | 04 | Inglaterra |
| Lambay uhartea | 5.54 | 05 | <10 | 08 | Irlandako Errepublika |
| Bull uhartea | 3 | 06 | <20 | 07 | Irlandako Errepublika |
| Ramsey uhartea | 2.58 | 07 | 0 | - | Gales |
| Bardsey uhartea | 1.79 | 09 | <5 | 10 | Gales |
| Calf of Man | 2.50 | 08 | 0 | - | Man uhartea |
| Barrow uhartea | 1.50 | - | 2.616 | 05 | Ingalaterra |
| Roa uhartea | 0.03 | - | 100 | 06 | Ingalaterra |
| Ynys Gaint | 0.04 | - | <10 | 08 | Gales |
| Piel uhartea | 0.20 | - | <5 | 10 | Ingalaterra |
| Ynys Castell | 0.006 | - | <5 | 10 | Gales |
| Ynys Gored Goch | 0.004 | - | <5 | 10 | Gales |
Hiri eta herriak Aldatu
Komunikabideak Aldatu
Hortaz, itsaso hau maiz erabiltzen den komunikabide jendeztatua da, Britainia Handia eta Irlandaren arteko itsas lotura kopuru handiak dituelarik: Swanseatik Corkera, Fishguard eta Pembroketik Rosslarera, Caergybitik Dún Laoghairera, Stranraertik Belfast eta Larnera, eta Cairnryantik Larnera. Man uhartean geldiunea egiten duen Liverpool-Belfast itsas-linea ere badago.
Tunel proposamenak Aldatu
Proposamen ugari egin dira Irlandako itsasoan tunelak egiteko, konexioa egiteko Britiania Handiaren eta Irlandaren artean. 21. mendeko proposamen bat izan da Rosslare eta Fishguard portuen arteko Tusker Tunnel delakoa egirekoa da, Irlandako Ingeniarien Institutuak 2004an proposatutakoa[2]. Beste ibilbide bat Dublin eta Holyhead artekoa da, 1997an Symonds ingeniarien enpresa britainiarrak proposatutakoa, eta trenez erabiliko litzateke[3]. Bata zein bestea 80 km inguruko tunela litzateke, munduko luzeena era honetako azpiegituretan, eta 20.000 milioi euro inguruko kostua izango luke.
Ipar Irlanda Eskoziarekin tunelez lotzeko proposamen bat 2018an bultzatu zuten Ipar Irlandako indar unionistek.
Ingurugiroa Aldatu
Irlandako itsasoak kutsadura erradioaktibo latza jasaten du, batez ere sortu ziren lehendabiziko arma erradioaktibo britainiarrengatik, planta nuklearrengatik eta bai Sellafieldko energia estazioarengatik ere. Ustez denez lehendabiziko hamarkadetan itsaso honen ondoan 250 kg plutonio ezarri omen ziren. Gainera, Beaufort's Dyke gunea arma kimiko nahiz hondakin erradioaktiboen zabortegi gisara erabili zen. Halere, eta nahiz eta kutsadura hau egon, landaretza eta itsas-abereei dagokienez itsaso honek itzelezko interesa du.
Argazki galeria Aldatu
-
Dublin badia.
-
Brittas badia.
-
Caernarfon badia.
-
Cardigan badia.
Erreferentziak Aldatu
- ↑ Euskaltzaindia. Europako toponimia fisikoa. .
- ↑ (Ingelesez) «Tusker Irish sea tunnel» Politics.ie (Noiz kontsultatua: 2022-03-29).
- ↑ (Ingelesez) «Plan to build rail tunnel under sea» independent (Noiz kontsultatua: 2022-03-29).
Kanpo estekak Aldatu
- (Ingelesez)"Irish Sea Conservation Zones".
