Irlandako itsasoa

Irlandako itsasoa
Irlandako itsasoa
Datu orokorrak
Sakonera	262 m
Eponimoa	Irlanda
Geografia
Koordenatuak	53°43′18″N 5°10′38″W / 53.72167°N 5.17722°W53°43′18″N 5°10′38″W / 53.72167°N 5.17722°W
Honen parte da	Ipar Ozeano Atlantikoa
Hidrografia
Betebidea	ikusi Liffey ibaia; Boyne ibaia; River Clwyd (en) ; Lagan ibaia; River Lune (en) ; River Ribble (en) ; Slaney ibaia; Afon Aber (en) ; Afon Alaw (en) ; Afon Cefni (en) ; Castletown River (en) ; Crogga River (en) ; Morell River (en) ; Nanny (en) ; Painestown River (en) ; River Aeron (en) ; River Alt (en) ; River Annas (en) ; River Artro (en) ; River Aughrim (en) ; River Avoca (en) ; River Blackwater, Cavan and Meath (en) ; River Bladnoch (en) ; River Calder (en) ; River Cleddau (en) ; River Cocker (en) ; Conwy ibaia; River Dargle (en) ; River Derwent (en) ; River Dhoo (en) ; River Duddon (en) ; River Dwyryd (en) ; River Dyfi (en) ; River Dysynni (en) ; River Eea (en) ; River Ehen (en) ; River Fane (en) ; River Mawddach (en) ; Mersey; River Neb (en) ; River Owenroe (en) ; River Rheidol (en) ; River Vartry (en) ; Shimna River (en) ; Silver Burn (en) ; The Birket (en) ;

Irlandako itsasoa^[1] (ingelesez: Irish Sea; irlanderaz: Muir Éireann / An Mhuir Mheann; Eskoziako gaeleraz: Mhuir Éireann; galesez: Môr Iwerddon; manxeraz: Y Keayn Yernagh; kornubieraz: Mor Iwerdhon; latinez: Oceanus Hibernicus) Irlandako uhartea eta Britainia Handia banatzen dituen itsasoa da. Irlandako itsasoa hegoaldetik Itsaso Zeltikoa eta San Jurgi kanala bitartez Ozeano Atlantikora lotzen da, eta ipar-mendebaldetik Iparraldeko kanalaren bitartez. Man uhartea itsaso honen erdi-erdian kokatzen da.

Itsaso honetan kostaldea daukate Eskoziak iparraldean, Ingalaterrak ekialdean, Galesek hego-ekialdean, Ipar Irlandak eta Irlandako Errepublikak mendebaldean.

Itsaso honek eskualdearentzat garrantzi handia du, batez ere ekonomia, garraioa, merkataritza, arrantza, itsas trafikoa eta energia eolikoaren sorkuntzaren ikuspuntutik. Aldi batez, bi uharteak lotuko zituen 80 kilometroko tunel baten eraikuntzaren inguruko eztabaida bat ere izan zen. Bi uharteen arteko urteko bidaiari kopurua 12 milioi pertsona da eta 17 megatona merkantzietak.

JatorriaAldatu

Orain dela 20.000 urte, Izotz Aroaren amaieraldera, baldintza klimatiko epelago batzuk iritsi zirenean sortu zen. Izotz Aroaren hasieran gaur egungo itsaso honen erdigunea ziur asko ur gezako laku bat izango zen, ondoren desglaziazioa gertatu eta inguruko itsasoaren urak gainezka egin eta laku hau bete zuen; honenbestez, lakua inguruko itsasoekin lotu eta ur gaziko itsaso bilakatu zen.

UharteakAldatu

Izena	Azalera (km²)	Postua (azal.)	Biztanleak	Postua (biz.)	Herrialdea
Anglesey	675	01	56.092	02	Gales
Man uhartea	572	02	84.497	01	Man uhartea
Holy uhartea	39	03	13.579	03	Gales
Walney Island	13	04	11.388	04	Inglaterra
Lambay uhartea	5.54	05	<10	08	Irlandako Errepublika
Bull uhartea	3	06	<20	07	Irlandako Errepublika
Ramsey uhartea	2.58	07	0	-	Gales
Bardsey uhartea	1.79	09	<5	10	Gales
Calf of Man	2.50	08	0	-	Man uhartea
Barrow uhartea	1.50	-	2.616	05	Ingalaterra
Roa uhartea	0.03	-	100	06	Ingalaterra
Ynys Gaint	0.04	-	<10	08	Gales
Piel uhartea	0.20	-	<5	10	Ingalaterra
Ynys Castell	0.006	-	<5	10	Gales
Ynys Gored Goch	0.004	-	<5	10	Gales

Hiri eta herriakAldatu

Itsas erliebea eta portuak.

Postua	Hiria/herria	Konderria	Eskualdea/probintzia	Biztanleak	Herrialdea
1	Dublin	Dublin konderria	Leinster	1.173.179	Irlanda
2	Liverpool	Merseyside	Ingalaterra ipar-mendebaldea	864.122	Ingalaterra
3	Belfast	Antrim konderria	Ulster	847.153	Ipar Irlanda
4	Blackpool	Lancashire	Ingalaterra ipar-mendebaldea	82.964	Ingalaterra
5	Morecambe	Lancashire	Ingalaterra ipar-mendebaldea	50.525	Ingalaterra
6	Birkenhead	Merseyside	Ingalaterra ipar-mendebaldea	49.242	Ingalaterra
7	Bangor	Down konderria	Ulster	41.011	Ipar Irlanda
8	Wallasey	Merseyside	Ingalaterra ipar-mendebaldea	43.656	Ingalaterra
9	Barrow-in-Furness	Cumbria	Ingalaterra ipar-mendebaldea	42.643	Ingalaterra
10	Crosby	Merseyside	Ingalaterra ipar-mendebaldea	41.789	Ingalaterra
11	Lytham St Annes	Lancashire	Ingalaterra ipar-mendebaldea	42.954	Ingalaterra
12	Drogheda	Louth konderria	Leinster	40.956	Irlanda
13	Dundalk	Louth konderria	Leinster	39.004	Irlanda
14	Morecambe	Lancashire	Ingalaterra ipar-mendebaldea	55.589	Ingalaterra
15	Bray	Wicklow konderria	Leinster	32.600	Irlanda
16	Colwyn Bay	Conwy	Clwyd	31.353	Gales
17	Thornton-Cleveleys	Lancashire	Ingalaterra ipar-mendebaldea	31.157	Ingalaterra
18	Douglas	Man uhartea		27.938	Man uhartea
19	Carrickfergus	Antrim konderria	Ulster	27.903	Ipar Irlanda
20	Dún Laoghaire	Dún Laoghaire–Rathdown	Leinster	26.525	Irlanda
21	Fleetwood	Lancashire	Ingalaterra ipar-mendebaldea	25.939	Ingalaterra
22	Workington	Cumbria	Ingalaterra ipar-mendebaldea	25.207	Ingalaterra
23	Rhyl	Denbighshire	Clwyd	25.149	Gales
24	Whitehaven	Cumbria	Ingalaterra ipar-mendebaldea	23.986	Ingalaterra
25	Llandudno	Conwy	Clwyd	20.701	Gales
26	Wexford	Wexford konderria	Leinster	20.188	Irlanda
27	Larne	Antrim konderria	Ulster	18.775	Ipar Irlanda
28	Arklow	Wicklow konderria	Leinster	14.353	Irlanda
29	Aberystwyth	Ceredigion	Ceredigion	13.040	Gales
30	Holyhead	Anglesey	Gwynedd	11.431	Gales

KomunikabideakAldatu

Hortaz, itsaso hau maiz erabiltzen den komunikabide jendeztatua da, Britainia Handia eta Irlandaren arteko itsas lotura kopuru handiak dituelarik: Swanseatik Corkera, Fishguard eta Pembroketik Rosslarera, Caergybitik Dún Laoghairera, Stranraertik Belfast eta Larnera, eta Cairnryantik Larnera. Man uhartean geldiunea egiten duen Liverpool-Belfast itsas-linea ere badago.

Tunel proposamenakAldatu

Proposamen ugari egin dira Irlandako itsasoan tunelak egiteko, konexioa egiteko Britiania Handiaren eta Irlandaren artean. 21. mendeko proposamen bat izan da Rosslare eta Fishguard portuen arteko Tusker Tunnel delakoa egirekoa da, Irlandako Ingeniarien Institutuak 2004an proposatutakoa^[2]. Beste ibilbide bat Dublin eta Holyhead artekoa da, 1997an Symonds ingeniarien enpresa britainiarrak proposatutakoa, eta trenez erabiliko litzateke^[3]. Bata zein bestea 80 km inguruko tunela litzateke, munduko luzeena era honetako azpiegituretan, eta 20.000 milioi euro inguruko kostua izango luke.

Ipar Irlanda Eskoziarekin tunelez lotzeko proposamen bat 2018an bultzatu zuten Ipar Irlandako indar unionistek.

IngurugiroaAldatu

Irlandako itsasoak kutsadura erradioaktibo latza jasaten du, batez ere sortu ziren lehendabiziko arma erradioaktibo britainiarrengatik, planta nuklearrengatik eta bai Sellafieldko energia estazioarengatik ere. Ustez denez lehendabiziko hamarkadetan itsaso honen ondoan 250 kg plutonio ezarri omen ziren. Gainera, Beaufort's Dyke gunea arma kimiko nahiz hondakin erradioaktiboen zabortegi gisara erabili zen. Halere, eta nahiz eta kutsadura hau egon, landaretza eta itsas-abereei dagokienez itsaso honek itzelezko interesa du.