Eskoziako gaelera
Eskoziako gaelera edo Eskoziako gaelikoa[1][2] (gàidhlig) Eskoziako iparraldean (Highland) eta mendebaldeko uharteetan hitz egiten den hizkuntza zelta da. Azken talde horren barneko gaelera hizkuntzen azpitaldean sailkatzen da.
Eskoziako gaelera, Eskoziako gaelikoa | |
---|---|
Gàidhlig na h-Alba — Gàidhlig | |
Datu orokorrak | |
Lurralde eremua | Eskozia eta Kanada |
Hiztunak | 58.652 (Eskoziako 2001eko errolda), eta 500 bat Eskozia Berrian |
Rankinga | Ez 100 mintzatuenen artean |
Ofizialtasuna | Eskozia |
Eskualdea | Gaidhealtachd (Eskoziako Highland eta Kanpoko Hebridak; Kanadako Cape Breton eta Eskozia Berria) |
UNESCO sailkapena | 3: arriskuan |
Araugilea | Bòrd na Gàidhlig |
Hizkuntza sailkapena | |
giza hizkuntza indoeuropar hizkuntzak hizkuntza zeltak Uhartetar hizkuntza zeltak Hizkuntza goidelikoak | |
Informazio filologikoa | |
Hizkuntza-tipologia | aditza-subjektua-objektua, nominatibo-akusatibo hizkuntza, hizkuntza azentuala eta hizkuntza fusionatzailea |
Kasu gramatikalak | direct case (en) eta oblique case (en) |
Alfabetoa | latindar alfabetoa eta Gaelic alphabet (en) |
Hizkuntza kodeak | |
ISO 639-1 | gd |
ISO 639-2 | gla |
ISO 639-3 | gla |
Ethnologue | gla |
Glottolog | scot1245 |
Wikipedia | gd |
ASCL | 1101 |
Linguist List | gla |
UNESCO | 411 |
IETF | gd |
Endangered Languages Project | 3049 |
Kanadan, Eskozia Berrian (Cape Bretongo uhartean bereziki), Eduardo Printzearen Uhartean eta Ternua eta Labrador-eko probintzietan hiztun batzuk ere badaude eta dialekto horri Kanadako gaelera deitzen zaio.
Lurralde gaelikodunak Gaidhealtachd izen orokorra du. Ia 60.000 hiztun aktibo daude egun, Eskoziako % 1 besterik ez.
Hizkuntzaren esparrua gizartean
aldatuAzken erroldaren arabera (2011), hiztun kopuruari dagokionez, Eskoziako gaelikoa (gàidhlig) oso txikia da. Hiztunen multzoak Highland aldeko eremu periferiko eta urrunetan dira (12.000 inguru, kontuan hartuz hitz egiteko gai diren guztiak), hala nola Hebridak artxipelagoko zenbait zonaldetan (14.000). Glasgow hirian ere hiztun kopuru esanguratsua dago (5.000), eta neurri txikiagoan Edinburgon (2.000), baina hiri horietako biztanleria osoarekin alderatuta, oso kopuru txikia da.
Gaelikoaren presentzia kalean ikusezina da, hizkuntza-paisaia ingelesez dago, eta gaelikoz idatzitako ezer topatzea salbuespena da[3].
Hizkuntzaren transmisioa
aldatuEremu gaelikoetan familiaren papera behera doa; gaelikoaren ohiko lurraldeetan elebidunen ehunekoek behera egin dute zentsu batetik bestera azken hamarkadetan[3].
Hezkuntza sistema ere ahula da haren transmisiorako. Eremu elebidunetan, gaelikoa erabiltzen duten zentroak daude, betiere ingelesa ere erabiltzen duten ikasgelak partekatzen dituzten ikastetxe berean; hau da, ikastetxe ia guztietan gaeliko-ingelesa diglosia nagusi da. Gainera, normalean, gaelikoa lehen hezkuntzan soilik erabiltzen da. Hala ere, salbuespen bakarra Glasgown dago, bertan Sgoil Ghaidhlig Ghlaschu baitago, hots, lehen hezkuntzatik unibertsitate-aurreko mailetaraino gaelikoa soilik darabilen ikastetxea[3].
Egun, gaelikoaren sustapenerako tresna nagusiak hedabideak dira. Berez, BBC Alba gaelikozko telebista kateak gaeliko-hiztunen kopuru osoa baino audientzia handiagoa du, programak ingelesez azpititulatuta eskaintzen baititu. Horrek laguntzen du hizkuntza ezagutzen ez dakitenen artean ere gaelikoaren aldeko jarrera zabal dadin[3].
Gaelikoa sustatzeko erakundeak
aldatuBord na Gaidhlig gaelikoa sustatzeko erakundea da. Berez, entitate autonomoa da (Administraziotik kanpokoa), baina Eskoziako Gobernuak hizkuntza politikarako zeregin nagusiak esleitu dizkio. Hainbat programa bideratzen eta koordinatzen ditu: irakaskuntzan gaelikoa ezartzen joateko plangintza, ikasmateriala sortzeko lana, gaelikoz idatzitako liburuen argitalpena sustatu, hedabideentzako subentzioak bideratu, eta abar[3].
Adibidea
aldatuOhiko esaldiak
aldatuEskoziako gaelikoa | Irlandera | Manxera | Euskara |
---|---|---|---|
Fàilte | Fáilte | Failt | Ongi etorri |
Halò | Haileo edo Dia dhuit | Hello | Kaixo |
Ciamar a tha thu? | Conas atá tú? (Cad é mar atá tú? Ulsterren) | Kys t'ou? | Zer moduz zaude? |
Ciamar a tha sibh? | Conas atá sibh? (Cad é mar atá sibh? Ulsterren) | Kanys ta shiu? | Zer moduz zaudete? |
Madainn mhath | Maidin mhaith | Moghrey mie | Egun on |
Feasgar math | Trathnóna maith | Fastyr mie | Arratsalde on |
Oidhche mhath | Oíche mhaith | Oie vie | Gabon |
Tapadh leat | Go raibh maith agat | Gura mie ayd | Eskerrik asko |
Dè an t-ainm a tha ort? | Cad é an t-ainm atá ort? | Cre'n ennym t'ort? | Nola duzu izena? |
Dè an t-ainm a tha oirbh? | Cad é an t-ainm atá oraibh? | Cre'n ennym t'erriu? | Nola duzue izena? |
Is mise... | Is mise... | Mish... | Ni ... naiz |
Slàn leat | Slán leat | Slane lhiat | Agur |
Dè a tha seo? | Cad é seo? | Cre shoh? | Zer da hau? |
Slàinte | Sláinte | Slaynt | Topa (edatean) |
Leku izenak
aldatu- Aberdeen - Obar Dheathain
- Aviemore - an Aghaidh Mòr
- Ayr - Inbhair Air
- Brechin - Breichin
- Cumbernauld - Cumar nan Alt
- Dingwall - Inbhir Pheofharain
- Dornoch - Dòrnach
- Dumfries - Dùn Phris
- Dunblane - Dùn Bhlàthain
- Dundee - Dùn Dèagh
- Dunfermline - Dùn Phàrlain
- Dunkeld - Dùn Chailleann
- Dumbarton - Dùn Breatann
- Edinburgh - Dùn Èideann
- Elgin - Eilginn
- Forres - Farrais
- Fortrose - A' Chananaich
- Fort William - An Gearasdan
- Glasgow - Glaschu
- Gleneagles - Gleann na h-Eaglais
- Inverness - Inbhir Nis
- Kilmarnock - Cill Mhearnaig
- Lismore - Liosmòr
- Paisley - Pàislig
- Perth - Peairt
- Rosemarkie - Ros Maircnidh
- St Andrews - Cill Rìmhinn
- Scone - Sgàin
- Stirling - Sruighlea
- Stornoway - Steòrnabhagh
- Whithorn - Taigh Mhàrtainn
Musika
aldatu- Capercaillie musika taldea.
- Alyth Mc Cormack, abeslaria.
- Ailein duinn, abestia.
Erreferentziak
aldatu- ↑ 53. araua - Munduko estatuetako hizkuntza ofizialak. Euskaltzaindia (Noiz kontsultatua: 2010-12-23).
- ↑ 47. araua - Hizkuntza hilak eta klasikoak. Euskaltzaindia (Noiz kontsultatua: 2010-12-23).
- ↑ a b c d e «Zendoia: 'Gaelikoarekiko atxikitze sentimendua oso txikia da Eskozian'», EiTB, 2014-09-05
Ikus, gainera
aldatuKanpo estekak
aldatuHizkuntza honek bere Wikipedia du: Bisita ezazu. |
- Eskoziako gaelerari buruzko bideoa, Argia aldizkarian.
- (Ingelesez)(Eskoziako gaeleraz) Bord na Gaidhlig erakundearen webgunea.
Artikulu hau hizkuntzei buruzko zirriborroa da. Wikipedia lagun dezakezu edukia osatuz. |