Wikipedia

2024 klima aldaketan

Artikulu honek 2024. urtean berotze globalaren eta klima-aldaketaren ondorioak neurtu, aurreikusi, arindu eta haietara egokitzeko gertakariak, ikerketen emaitzak, aurrerapen zientifiko eta teknologikoak eta giza ekintzak dokumentatzen ditu.

Laburpenak

aldatu

Neurketak eta estatistikak

aldatu

Gertakari eta fenomeno naturalak

aldatu
  • Urtarrila – Annual Review of Marine Science aldizkarian argitaratutako ikerketa baten arabera, kostaldeko geruza freatikoak igotzeak eta haien gazitasuna lurrerantz mugitzeak —«neurri handi batean ezkutukoak eta hautemanezinak» dira haien kalteak— eragiten du kostaldeko 1.546 komunitate potentzialki zaurgarriak izatea, itsas mailaren igoerak eragindako gainazala urpean geratu baino hamarkada batzuk lehenago[16].
  • Otsailaren 12 – First Street Foundation irabazi asmorik gabeko fundazioak argitaratutako ikerketa batek jakinarazi zuen ingurumen araudiak airearen kalitatean eragindako hobekuntzak partzialki baliogabetzen ari direla klima aldaketak eragindako «zigor klimatiko» batengatik, bereziki baso suteen gorakadak eragindako PM2,5 partikulen gorakadagatik.
  • Otsailaren 28 – Weather and Climate Dynamicsen argitaratutako ikerketa batek estatistikoki lotu zituen Artikoko izotz galera klima epelago eta lehorrago batekin Europan. Horrek aukera ematen du Europako udako eguraldia aurreko neguko datuekin hobeto iragartzeko[17].
  • Martxoaren 25 – Oecologia aldizkarian argitaratutako ikerketa batek ondorioztatu zuen beroketa globalak, eta euriaren zein baso-suteen maiztasunak eta indarrak, polenaren aniztasuna gutxitu zuela, Arro Handian eta Sierra Nevadan aurki zitekeen polen-aberastasunari eraginez[18].
  • Martxoaren 26 – Naturen argitaratutako ikerketa baten arabera, egoera jakin batzuetan, zuhaitz gehiago landatzearen ondorioz albedoan gertatzen den aldaketak (eguzki-argiak Lurraren azalean espaziorantz egiten duen islak) «albedoaren konpentsazio» esanguratsua eragin dezake, zuhaitzek atmosferatik karbonoa kentzearen onurak murriztuz[19].
  • Martxoaren 27 – Naturen argitaratutako ikerketa baten arabera, Groenlandia eta Antarktikako izotzaren urteak Lurraren errotazio abiadura geldotu zuen, UTC denborari eraginez. UTCan egin beharreko aldaketek eragina zuten denbora-neurketa horretan oinarritutako sistema-informatikoetan[20].
  • Apirilaren 8 – Klima berotzearen ondorioz, meteorito asko Antartikako izotz geruzan urtzean azaletik galtzen direla onartu ostean, Nature Climate Changen argitaratutako ikerketa batek ondorioztatu du 5.000 meteorito inguru iritsezin bihurtzen direla urtero. Aurreikuspenen arabera, 2050ean %24 inguru galduko da, eta ehuneko hori %76 igo liteke 2100ean, igorpen handiko egoera batean. (Lurrean aurkitutako meteoritoen %60 baino gehiago Antartikakoak dira)[21].
  • Apirilaren 11 – Sciencen argitaratutako ikerketa baten arabera, ez da behar bezala aztertu lurreko karbono ez-organikoak (SIC) etorkizuneko karbono atmosferikoaren kontzentrazioetan izango duen eragina, eta proiektatzen du lurreko ekosistemei nitrogenoa gehitzearekin lotutako lurzoruaren azidotzeak atmosferara 23.000 milioi tona karbono askatzea eragingo duela datozen 30 urteetan[22].
  • Maiatzaren 11 (txostena) – Venezuela izan zen garai modernoan bere glaziar guztiak galdu zituela adierazi zuen lehen herrialdea, Pico Humboldteko glaziarra jada izotz-eremu bat baino ez zelako, glaziarrek berezkoa duten mugimendurik gabe[23].
  • Maiatzaren 20 – Proceedings of the National Academy of Sciences aldizkarian argitaratutako ikerketa baten arabera, distantzia handietan izotzaren azpian dagoen itsasoko uraren fluxuak Thwaites glaziarra (Antartika) aurreikusi baino zaurgarriagoa egiten du izotza urtzeko, eta horrek, aldi berean, izotz-masaren galeraren aurreikuspenak handitzen ditu[24].
  • Ekainaren 6 – Geophysical Research Lettersen argitaratutako ikerketa baten arabera, 1980tik 2022ra, berezko klima-aldakortasunak Artikoaren berotzea bultzatu du, baina beroketa globala ezabatu du; zehazki, Barents itsasoan eta Karako itsasoan berotu da, baina hoztu egin da ekialdeko Ozeano Bare tropikalean eta Ozeano Australean[25].
  • Ekainaren 3 – Administrazio Nazional Ozeaniko eta Atmosferikoak (NOAA) iragarri zuen El Niñoren baldintzek aurreko hilabetean ENSO neutro baldintzak ekarri zituztela[26], ozeanoaren eta airearen tenperaturek errekor maila lortu zuten urte bateko epeari amaiera emanez.
  • Uztailaren 15 – Proceedings of the National Academy of Sciencesen argitaratutako ikerketa baten arabera, berotze globalak eragindako glaziarren eta poloetako izotz geruzen urtzeak poloetako eskualdeetatik ekuatorerantz mugitu du masa, eta horrek Lurraren forma nabarmen aldatu du, eta egunen iraupena luzatu. Isurpen handiko egoera batean, egunaren iraupena 2,62±0,79 ms/urte-raino igo liteke 2100ean. Egunaren iraupenaren aldaketek zaildu egiten dute kronometraje zehatza eta nabigazio espaziala[27].
  • Uztailaren 25 – Aintzira Gazi Handian azaldutako sedimentuen CO2 eta metano isurien neurketetatik abiatuta, One Earthen argitaratutako ikerketa batek ondorioztatzen du isurketa horiek aski handiak direla eskualdeko karbono-aurrekontuetan kontuan hartu behar izateko, eta mundu osoko gatz-lakuen galera geldiarazteko eta alderantzikatzeko ahaleginak justifikatzen dituzte[28].

Ekintzak eta helburu adierazpenak

aldatu

Zientzia eta teknologia

aldatu
  • Urtarrilaren 2 – Estatu Batuetako merkataritza mailako lehen itsas parke eolikoa martxan jarri zen, Martha's Vineyard (Massachusetts) kostaldetik 24 km-ra. Hasieran, aerosorgailu batek 5 MW emango ditu, baina, denborarekin, 400.000 etxe eta enpresa energiaz hornitzeko gai izango diren 62 turbina izango direla aurreikusi dute[29].
  • Urtarrilaren 11 – Nature Cities0en argitaratutako azterlan batek Riad hiriko beroa arintzeko zortzi agertokitan egindako saiakuntza baten emaitzak aurkeztu ziren. Proba horretan, efektu freskagarri handiak egiaztatzen dira, eta konbinazioak egiten dira, besteak beste, teilatuetan material islatzaileak, ureztatze-landaredia eta birgaitzea erabiliz[30][31].
  • Urtarrilaren 18 – Espazioko eguzki-baratze baten lehen proba arrakastatsua, zelula fotovoltaiko baten eguzki-energia jaso eta Lurrera transmititzen zuena, bideragarritasunaren lehen erakustaldia izan zen[32].
  • Otsaila: haize-parpaila baten printzipioak dituen ur-azpiko korronteetako sorgailu batek Faroe Uharteetan elektrizitatea ekoizten hasi zen[33].
  • Otsailaren 9 – Ikertzaileek simulazioak erabili zituzten Science Advancesen argitaratutako AMOCaren balizko kolapso baten alerta goiztiarraren seinale bat garatzeko, eta iradokitzen dute AMOC «makurtzeko bidean» dagoela adierazten duela[34][35].
  • Martxoaren 5 – aho-batekoa izan ez zen bozketa baten ondoren, IUGSren Kuaternarioko Estratigrafia azpibatzordeak erabaki zuen Antropozenoa ez dela garai geologiko bat. Bozketak, hala ere, aukera ematen du, modu informalean, gizakiek egindako eragin geologikoa horrela izendatzeko[36].

Ekintza politiko, ekonomiko eta kulturalak

aldatu

Adaptazio helburu adierazpenak

aldatu

Kontsentsuak

aldatu

Proiekzioak

aldatu

Argitalpen esanguratsuak

aldatu

Erreferentziak

aldatu
  1. ↑ (Ingelesez) «2023 Marked Warmest Year on Record, Confirms WMO Report | Weather.com» The Weather Channel (Noiz kontsultatua: 2024-10-30).
  2. ↑ «https://economicsofwater.watercommission.org/report/economics-of-wate…» archive.ph 2024-10-20 (Noiz kontsultatua: 2024-10-30).
  3. ↑ (Ingelesez) Wehner, Michael F.; Kossin, James P.. (2024-02-13). «The growing inadequacy of an open-ended Saffir–Simpson hurricane wind scale in a warming world» Proceedings of the National Academy of Sciences 121 (7)  doi:10.1073/pnas.2308901121. ISSN 0027-8424. PMID 38315843. PMC PMC10873601. (Noiz kontsultatua: 2024-03-10).
  4. ↑ (Ingelesez) McCulloch, Malcolm T.; Winter, Amos; Sherman, Clark E.; Trotter, Julie A.. (2024-02). «300 years of sclerosponge thermometry shows global warming has exceeded 1.5 °C» Nature Climate Change 14 (2): 171–177.  doi:10.1038/s41558-023-01919-7. ISSN 1758-6798. (Noiz kontsultatua: 2024-03-10).
  5. ↑ (Ingelesez) World's first year-long breach of key 1.5C warming limit. 2024-02-08 (Noiz kontsultatua: 2024-03-10).
  6. ↑ (Ingelesez) Scott, Daniel; Steiger, Robert. (2024-02-13). «How climate change is damaging the US ski industry» Current Issues in Tourism: 1–17.  doi:10.1080/13683500.2024.2314700. ISSN 1368-3500. (Noiz kontsultatua: 2024-03-10).
  7. ↑ (Ingelesez) Paddison, Laura. (2024-03-18). «Global ocean heat has been at record levels every single day for the last year» CNN (Noiz kontsultatua: 2024-10-30).
  8. ↑ (Ingelesez) Kotz, Maximilian; Kuik, Friderike; Lis, Eliza; Nickel, Christiane. (2024-03-21). «Global warming and heat extremes to enhance inflationary pressures» Communications Earth & Environment 5 (1): 1–13.  doi:10.1038/s43247-023-01173-x. ISSN 2662-4435. (Noiz kontsultatua: 2024-10-30).
  9. ↑ (Ingelesez) «Global Electricity Review 2024» Ember (Noiz kontsultatua: 2024-10-30).
  10. ↑ (Ingelesez) «Climate change and the escalation of global extreme heat: Assessing and addressing the risks | PreventionWeb» www.preventionweb.net 2024-05-29 (Noiz kontsultatua: 2024-10-30).
  11. ↑ (Ingelesez) Tian, Hanqin; Pan, Naiqing; Thompson, Rona L.; Canadell, Josep G.; Suntharalingam, Parvadha; Regnier, Pierre; Davidson, Eric A.; Prather, Michael et al.. (2024-06-11). «Global nitrous oxide budget (1980–2020)» Earth System Science Data 16 (6): 2543–2604.  doi:10.5194/essd-16-2543-2024. ISSN 1866-3508. (Noiz kontsultatua: 2024-10-30).
  12. ↑ (Ingelesez) Wolfe, Mary Gilbert, Elizabeth. (2024-07-01). «Beryl strengthens into the earliest Category 5 Atlantic hurricane on record after devastating Windward Islands» CNN (Noiz kontsultatua: 2024-10-30).
  13. ↑ (Ingelesez) Harrison, Derek. (2024-07-09). «Average Global Temperature Has Warmed 1.5 Degrees Celsius Above Pre-industrial Levels for 12 Months in a Row» Inside Climate News (Noiz kontsultatua: 2024-10-30).
  14. ↑ SA, Baigorri Argitaletxea. (2024-09-06). «Inoizko udarik beroena izan da aurtengoa... datorren urtekora arte» GARA (Noiz kontsultatua: 2024-10-30).
  15. ↑ (Ingelesez) Byrne, Brendan; Liu, Junjie; Bowman, Kevin W.; Pascolini-Campbell, Madeleine; Chatterjee, Abhishek; Pandey, Sudhanshu; Miyazaki, Kazuyuki; van der Werf, Guido R. et al.. (2024-09). «Carbon emissions from the 2023 Canadian wildfires» Nature 633 (8031): 835–839.  doi:10.1038/s41586-024-07878-z. ISSN 1476-4687. PMID 39198654. PMC PMC11424480. (Noiz kontsultatua: 2024-10-30).
  16. ↑ (Ingelesez) Habel, Shellie; Fletcher, Charles H.; Barbee, Matthew M.; Fornace, Kyrstin L.. (2024-01-17). «Hidden Threat: The Influence of Sea-Level Rise on Coastal Groundwater and the Convergence of Impacts on Municipal Infrastructure» Annual Review of Marine Science 16 (1): 81–103.  doi:10.1146/annurev-marine-020923-120737. ISSN 1941-1405. (Noiz kontsultatua: 2024-10-30).
  17. ↑ (Ingelesez) Oltmanns, Marilena; Holliday, N. Penny; Screen, James; Moat, Ben I.; Josey, Simon A.; Evans, D. Gwyn; Bacon, Sheldon. (2024-02-28). «European summer weather linked to North Atlantic freshwater anomalies in preceding years» Weather and Climate Dynamics 5 (1): 109–132.  doi:10.5194/wcd-5-109-2024. (Noiz kontsultatua: 2024-10-30).
  18. ↑ (Ingelesez) Balmaki, Behnaz; Rostami, Masoud A.; Allen, Julie M.; Dyer, Lee A.. (2024-04-01). «Effects of climate change on Lepidoptera pollen loads and their pollination services in space and time» Oecologia 204 (4): 751–759.  doi:10.1007/s00442-024-05533-y. ISSN 1432-1939. (Noiz kontsultatua: 2024-10-30).
  19. ↑ (Ingelesez) Hasler, Natalia; Williams, Christopher A.; Denney, Vanessa Carrasco; Ellis, Peter W.; Shrestha, Surendra; Terasaki Hart, Drew E.; Wolff, Nicholas H.; Yeo, Samantha et al.. (2024-03-26). «Accounting for albedo change to identify climate-positive tree cover restoration» Nature Communications 15 (1): 2275.  doi:10.1038/s41467-024-46577-1. ISSN 2041-1723. PMID 38531896. PMC PMC10965905. (Noiz kontsultatua: 2024-10-30).
  20. ↑ (Ingelesez) Agnew, Duncan Carr. (2024-04). «A global timekeeping problem postponed by global warming» Nature 628 (8007): 333–336.  doi:10.1038/s41586-024-07170-0. ISSN 1476-4687. (Noiz kontsultatua: 2024-10-30).
  21. ↑ (Ingelesez) Tollenaar, Veronica; Zekollari, Harry; Kittel, Christoph; Farinotti, Daniel; Lhermitte, Stef; Debaille, Vinciane; Goderis, Steven; Claeys, Philippe et al.. (2024-04). «Antarctic meteorites threatened by climate warming» Nature Climate Change 14 (4): 340–343.  doi:10.1038/s41558-024-01954-y. ISSN 1758-6798. PMID 38617203. PMC PMC11006603. (Noiz kontsultatua: 2024-10-30).
  22. ↑ (Ingelesez) Huang, Yuanyuan; Song, Xiaodong; Wang, Ying-Ping; Canadell, Josep G.; Luo, Yiqi; Ciais, Philippe; Chen, Anping; Hong, Songbai et al.. (2024-04-12). «Size, distribution, and vulnerability of the global soil inorganic carbon» Science 384 (6692): 233–239.  doi:10.1126/science.adi7918. ISSN 0036-8075. (Noiz kontsultatua: 2024-10-30).
  23. ↑ (Ingelesez) Vallangi, Neelima. (2024-05-08). «Venezuela loses its last glacier as it shrinks down to an ice field» The Guardian ISSN 0261-3077. (Noiz kontsultatua: 2024-10-30).
  24. ↑ (Ingelesez) Rignot, Eric; Ciracì, Enrico; Scheuchl, Bernd; Tolpekin, Valentyn; Wollersheim, Michael; Dow, Christine. (2024-05-28). «Widespread seawater intrusions beneath the grounded ice of Thwaites Glacier, West Antarctica» Proceedings of the National Academy of Sciences 121 (22)  doi:10.1073/pnas.2404766121. ISSN 0027-8424. PMID 38768351. PMC PMC11145208. (Noiz kontsultatua: 2024-10-30).
  25. ↑ (Ingelesez) Sweeney, Aodhan J.; Fu, Qiang; Po‐Chedley, Stephen; Wang, Hailong; Wang, Muyin. (2024-06-16). «Unique Temperature Trend Pattern Associated With Internally Driven Global Cooling and Arctic Warming During 1980–2022» Geophysical Research Letters 51 (11)  doi:10.1029/2024GL108798. ISSN 0094-8276. (Noiz kontsultatua: 2024-10-30).
  26. ↑ «Climate Prediction Center: ENSO Diagnostic Discussion» www.cpc.ncep.noaa.gov (Noiz kontsultatua: 2024-10-30).
  27. ↑ (Ingelesez) Shahvandi, Mostafa Kiani; Adhikari, Surendra; Dumberry, Mathieu; Mishra, Siddhartha; Soja, Benedikt. (2024-07-23). «The increasingly dominant role of climate change on length of day variations» Proceedings of the National Academy of Sciences 121 (30)  doi:10.1073/pnas.2406930121. ISSN 0027-8424. PMID 39008671. PMC PMC11287281. (Noiz kontsultatua: 2024-10-30).
  28. ↑ Cobo, Melissa; Goldhammer, Tobias; Brothers, Soren. (2024-08). «A desiccating saline lake bed is a significant source of anthropogenic greenhouse gas emissions» One Earth 7 (8): 1414–1423.  doi:10.1016/j.oneear.2024.07.001. ISSN 2590-3322. (Noiz kontsultatua: 2024-10-30).
  29. ↑ (Ingelesez) Calma, Justine. (2024-01-04). «The first US commercial-scale offshore wind farm is live, but the industry faces strong headwinds» The Verge (Noiz kontsultatua: 2024-10-30).
  30. ↑ (Ingelesez) Bello, Abdul-Rahman Oladimeji. «A new study shows some innovative strategies to beat heat» Interesting Engineering (Noiz kontsultatua: 2024-10-30).
  31. ↑ (Ingelesez) Haddad, Shamila; Zhang, Wanni; Paolini, Riccardo; Gao, Kai; Altheeb, Muzahim; Al Mogirah, Abdulrahman; Bin Moammar, Abdullatif; Hong, Tianzhen et al.. (2024-01). «Quantifying the energy impact of heat mitigation technologies at the urban scale» Nature Cities 1 (1): 62–72.  doi:10.1038/s44284-023-00005-5. ISSN 2731-9997. (Noiz kontsultatua: 2024-10-30).
  32. ↑ «First ever space-to-Earth solar power mission succeeds | The Independent» web.archive.org 2024-01-19 (Noiz kontsultatua: 2024-10-30).
  33. ↑ (Ingelesez) Hanley, Steve. (2024-02-13). «Minesto Underwater "Kite" Begins Delivering Electricity To Faroe Islands» CleanTechnica (Noiz kontsultatua: 2024-10-30).
  34. ↑ (Ingelesez) van Westen, René M.; Kliphuis, Michael; Dijkstra, Henk A.. (2024-02-09). «Physics-based early warning signal shows that AMOC is on tipping course» Science Advances 10 (6)  doi:10.1126/sciadv.adk1189. ISSN 2375-2548. PMID 38335283. PMC PMC10857529. (Noiz kontsultatua: 2024-10-30).
  35. ↑ (Ingelesez) expert reaction to paper warning of a collapse of the Atlantic meridional overturning circulation | Science Media Centre. (Noiz kontsultatua: 2024-10-30).
  36. ↑ (Ingelesez) Hunt, Katie. (2024-03-05). «Proposal to mark a new chapter in Earth’s history rejected, scientists say» CNN (Noiz kontsultatua: 2024-10-30).

Kanpo estekak

aldatu
"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=2024_klima_aldaketan&oldid=9954192"(e)tik eskuratuta