Verona
Verona[1] iparraldeko Italiako hiria da, Veronako probintziako hiriburua eta Venetoko hiri nagusietakoa. Lessini mendiaren oinetan dago, Adige ibaiaren ertzean, Veneziatik mendebaldera. 198,92 km²-ko eremua du eta 2015ean 259.012 biztanle zituen[2]. UNESCOk Gizateriaren Ondare izendatu zuen 2000. urtean[3].
| Verona Verona Veròna | |||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Italiako udalerria | |||||||||||
 | |||||||||||
| |||||||||||
| Administrazioa | |||||||||||
| Herrialdea |  Italia | ||||||||||
| Italiako eskualdeak |  Veneto | ||||||||||
| Probintzia | Veronako probintzia | ||||||||||
| Alkatea | Damiano Tommasi | ||||||||||
| Izen ofiziala | Verona | ||||||||||
| Jatorrizko izena | Verona Veròna | ||||||||||
| Posta kodea | 37100 eta 37121–37142 | ||||||||||
| ISTAT kodea | 023091 | ||||||||||
| Geografia | |||||||||||
| Koordenatuak | 45°26′19″N 10°59′34″E / 45.4386°N 10.9928°E | ||||||||||
 | |||||||||||
.svg) | |||||||||||
| Azalera | 198,92 km² | ||||||||||
| Altitudea | 59 m | ||||||||||
| Mugakideak | Bussolengo, Castel d'Azzano, Grezzana, Mezzane di Sotto, Negrar di Valpolicella, Pescantina, Roverè Veronese, San Giovanni Lupatoto, San Martino Buon Albergo, San Pietro in Cariano, Sommacampagna, Sona, Villafranca di Verona, Buttapietra, San Mauro di Saline eta Tregnago | ||||||||||
| Demografia | |||||||||||
| Biztanleria | 255.588 (2023ko urtarrilaren 1a) 255.588 (2023)/(2018)/(2017)/(2016)/(2011)/(2001)/(1991)/(1981)/(1971)/(1961)/(1951)/(1936)/(1931)/(1921)/(1911)/(1901)/(1881)/(1871)/(1862)/(1841)/(1820)/(1802)/(1780)/(1770)/(1756)/(1738)/(1710)/(1681)/(1652)/(1631)/(1630)/(1614)/(1603)/(1593)/(1572 (egutegi gregorianoa))/(1555 (egutegi gregorianoa))/(1541 (egutegi gregorianoa))/(1529 (egutegi gregorianoa))/(1514 (egutegi gregorianoa))/(1501 (egutegi gregorianoa))/(1491 (egutegi gregorianoa))/(1472 (egutegi gregorianoa)) | ||||||||||
| |||||||||||
| Dentsitatea | 1.285 bizt/km² | ||||||||||
| Informazio gehigarria | |||||||||||
| Sorrera | K.a. 550 | ||||||||||
| Telefono aurrizkia | 045 | ||||||||||
| Ordu eremua | UTC+01:00 eta UTC+02:00 | ||||||||||
| Hiri senidetuak | Tirana, Munich, Pula, Nimes, Salzburgo, Betleem, Ra'anana (en)  , Maxhad, Ningbo, Saint-Josse-ten-Noode, Košice, Nagahama (en) , Fresno, Albany, Batumi, Detmold, Korçë, Ayacucho (hiria), Lecce, Jagodina (en) , Konya, Korfu, Korfu, Zintan (en) , Zhuji, Prilep (en) , Namwon (en) , Kragujevac, Kazan, Johannesburg, Hangzhou eta Serpukhov | ||||||||||
| Katastro kodea | L781 | ||||||||||
| Sailkapen sismikoa | 3 (Txikia) | ||||||||||
| Matrikula | VR | ||||||||||
| Hizkuntza ofiziala | italiera | ||||||||||
| comune.verona.it | |||||||||||
Historia
aldatuK.a. 89. urtean Erromako kolonia bihurtu zen eta, denbora laburrean, garrantzi handiko hiri bilakatu zen Europarako bideak bertatik igarotzen zirelako. 489an ostrogodoen errege Teodoriko Handiak inbaditu zuen, eta gaztelu bat eraikiarazi zuen Adige ibaiaren ertzean. 774an Karlomagnok konkistatu zuen, eta han bizi izan ziren haren seme eta errege Pepin eta Berengario Friulikoa.
XII. mendearen hasieratik herri burujabea izan zen, baina guelfoen eta gibelinoen arteko istiluak hasi ziren. 1260-1387. urteetan, della Scala sendiaren eskuetan egon zen Veronako aginpidea. 1387an Milan hiriaren mendean zegoen, eta 1405ean Veneziako Errepublikaren administraziopean. Napoleon Bonapartek Austriaren eskuetan utzi zuen (1797-1801). 1805-1814. urteetan, Italiako erreinuaren barnean zegoen, eta Adigeko departamenduko hiriburua izan zen, ondoren, berriro Austriaren mende geratzeko. 1866an Italian sartu zen. Kalte handiak izan zituen Bigarren Mundu Gerran.
Klima
aldatuVeronak klima azpitropikal hezea du, Cfa Köppen klima sailkapenaren arabera.
 Datu klimatikoak (Verona 1971–2000, muturrekoak 1946–2011) 
| |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Hila | Urt | Ots | Mar | Api | Mai | Eka | Uzt | Abu | Ira | Urr | Aza | Abe | Urtekoa |
| Erregistraturiko tenperatura maximoa (°C) | 19.8 | 22.1 | 27.2 | 31.8 | 36.6 | 36.4 | 38.2 | 39.0 | 33.2 | 29.2 | 23.6 | 18.8 | 39.0 |
| Batez besteko tenperatura maximoa (°C) | 6.1 | 8.9 | 13.4 | 17.2 | 22.7 | 26.3 | 29.2 | 28.8 | 24.4 | 18.0 | 11.0 | 6.7 | 17.7 |
| Batez besteko tenperatura (ºC) | 2.5 | 4.5 | 8.4 | 12.0 | 17.2 | 20.8 | 23.6 | 23.3 | 19.0 | 13.3 | 7.1 | 3.1 | 12.9 |
| Batez besteko tenperatura minimoa (°C) | -1.2 | 0.1 | 3.4 | 6.8 | 11.7 | 15.4 | 18.0 | 17.8 | 13.7 | 8.7 | 3.2 | -0.4 | 8.1 |
| Erregistraturiko tenperatura minimoa (°C) | -18.4 | -18.4 | -10.4 | -2.2 | 0.0 | 3.8 | 7.3 | 8.1 | 2.0 | -4.6 | -7.9 | -15.5 | -18.4 |
| Pilatutako prezipitazioa (mm) | 50.9 | 43.3 | 48.7 | 70.4 | 74.2 | 87.2 | 62.6 | 81.7 | 76.2 | 91.0 | 64.8 | 52.5 | 803.5 |
| Prezipitazio egunak (≥ 1.0 mm) | 6.8 | 5.1 | 6.0 | 8.9 | 8.6 | 8.6 | 5.5 | 5.8 | 6.0 | 7.4 | 7.1 | 6.2 | 82.0 |
| Hezetasuna (%) | 85 | 78 | 73 | 75 | 73 | 73 | 73 | 74 | 76 | 81 | 84 | 84 | 77 |
| Iturria: Servizio Meteorologico (humidity 1961–1990)[4][5][6] | |||||||||||||
Biztanleria
aldatu
Ekonomia
aldatuNekazaritza-produktuen merkataritza (frutak, barazkiak, laboreak, mahatsa) eta industria (ardogintza, kimika-industria, papergintza, ehungintza, azukre-findegiak, artisautza) dira ekonomia-jarduera nagusiak. Burdinbide eta errepideen gune garrantzitsua da. Unibertsitatea eta aireportua ditu.
Ondarea
aldatuVerona hiria1 UNESCOren gizateriaren ondarea
| |
 | |
| Mota | Kulturala |
| Irizpideak | ii, iv |
| Erreferentzia | 797 |
| Kokalekua | Italia
|
| Eskualdea2 | Europa/Ipar Amerika |
| Izen ematea | 2000 (XXIV. bilkura) |
| 1 UNESCOk jarritako izen ofiziala (euskaratua) 2 UNESCOren sailkapena | |
Monumentuei dagokienez, oso hiri ikusgarria da, eta garai askotako obrak gorde ditu. Aipagarriak dira, besteak beste, I. mendeko Arena erromatar teatroa (gaur egun, operarako erabilia), mende bereko bi ate, K.a. I. mendeko Arco dei Gavi arkua (XX. mendean berritua), 1714ko Lapidario Maffeiano museoa (antzinateko Erroma eta Greziako gauzak gordetzen dituena), V. mendeko jatorria duen San Zeno basilika erromanikoa (XII-XIII. mendeetan berritua), XIII. mendearen bukaerako Sant'Anastasia eliza gotikoa (XV. mendean amaitua), XV. mendean berritutako katedral erromaniko-gotikoa, XI-XIII. mendeetako San Fermo Maggiore eliza, XV. mendean berritutako Santi Nazaro e Celso eliza eta mende bereko San Giorgio in Braida eliza.
Nabarmentzekoak dira, halaber, XIV. mendeko Castelvecchio jauregia (museoa gaur egun), Loggia del Consiglio jauregia (1493), XII. mendeko Palazzo della Ragione jauregia eta 1345. urteko Scaligero harrizko zubia, Bigarren Mundu Gerra amaituta berreraiki behar izan zutena. Aipatutako elizetan, Verona eta inguruko Erdi Aroko pintore ospetsuenen (Pisano, Montagna, Caliari) obrak daude ikusgai.
Veronar ezagunak
aldatu- Katulo (K.a. 84 - c. K.a. 53) erromatar olerkaria.
Erreferentziak
aldatu- Artikulu honen edukiaren zati bat Lur hiztegi entziklopedikotik edo Lur entziklopedia tematikotik txertatu zen 2011/12/26 egunean. Egile-eskubideen jabeak, Eusko Jaurlaritzak, hiztegi horiek CC-BY 3.0 lizentziarekin argitaratu ditu, Open Data Euskadi webgunean.
- ↑ Euskaltzaindia. 157. araua: Europako hiriak. .
- ↑ Bilancio demografico anno 2015 (dati provvisori) Comune:Verona. demo.istat.it (kontsulta data: 2016-01-20).
- ↑ City of Verona. whc.unesco.org (kontsulta data: 2016-01-20).
- ↑ Verona/Villafranca (VR). Servizio Meteorologico, clima.meteoam.it.
- ↑ STAZIONE 090-VERONA VILLAFRANCA: medie mensili periodo 61 - 90. Servizio Meteorologico, clima.meteoam.it.
- ↑ Verona Villafranca: Record mensili dal 1946. Servizio Meteorologico dell’Aeronautica Militare, climaintoscana.altervista.org.
Kanpo estekak
aldatu- (Italieraz) Veronako Udalaren webgunea[Betiko hautsitako esteka]
