Wikipedia

Serbiako historia

Serbiako historia Vlastimirovic Etxeak IX. mendean sortu zuen lehen serbiar estatuarekin, Rascia-rekin, hasi zela esan daiteke; Nemanjić Etxearen pean, Erresumaren eta Serbiar Inperioaren barnean garatu zen. Garai modernoetan, Serbia printzerri autonomoa izan da (1817-1878), printzerri eta erresuma independentea (1878-1918), serbiar, kroaziarren eta esloveniarren erresumaren parte (1918-1941) (1929an Jugoslaviako erresuma berrizendatua), naziek okupatutako estatu panpina (1941-1944), Jugoslaviako Errepublika Federal Sozialistako errepublika sozialista (1945-1992), Jugoslaviako Errepublika Federaleko errepublika (1992-2003) eta Estatu Batasuneko Serbia eta Montenegroko errepublika (2003-2006) Serbiako Errepublika gisa bere independentzia aldarrikatu baino lehen, 2006ko ekainaren 5ean.

Historiaurrea aldatu

Serbia serbiarren immigrazioaren aurretik aldatu

 
Danubio eskualdeko Skordisko zelten egoera tribala, Singidunum-en (gaur egungo Belgraden), K.a. III.- I. mendea

Gaur egungo Serbiako lurraldean, historiaurreko hainbat kultura esanguratsuren aztarnak aurkitu ziren: Lepen Vir, Startxevo, Vintxa, Vatina, Bosut kulturak, eta abar.

Idatzizko historiaren hasieran, jatorri illiriar, traziar-daziar eta zeltiar hainbat herri indoeuropar bizi ziren gaur egungo Serbiako lurraldean. Eremu horretan aipatzen diren lehen estatuak K.a. III. mendetik I. mendeko garaian sortu ziren. Skordistsi zeltak, garai hartan, Danubioa gobernatzen zuten, eta zentro politikoa Singidunum (gaur egungo Belgrad) zen, baita gaur egungo Serbiako hegoaldeak, Kosovo eta Metokhia (Косово и Метохија)[1] barne, gobernatzen zituzten iliriar dardaniarrak ere.

Geroago, Erromatar Inperioa eta Daziako Erresuma eremu horretara hedatu ziren, Irango sarmaziarrak iparraldetik emigratu zuten bitartean. Daziarren garaipenarekin, Erromatar Inperioak gaur egungo Serbiako ia lurralde osoa barne hartu zuen, sarmaziarrek gobernatzen zuten Batxka (Бачка) izan ezik. Erromatarren mendean, jatorriz gaur egungo Serbiako lurraldea zen Dalmazia, Moesia eta Panonia erromatar probintzien artean banatu zen, baina probintzia horiek administrazio-unitate txikiagoetan banatuz eta probintzia berriak sortuz, baita haien mugak aldatuz ere, jatorrizko zatiketa hori hainbat aldiz aldatu zen. Panonia bitan banatu zen lehenik, eta, gero, lau probintziatan; Moesia, berriz, bitan banatu zen, eta probintzia berriak sortu ziren: Dazia eta Dardania. IV. mendean, Erromatar Inperioa lau administrazio-unitate handitan banatu zen: prefekturak, eta Sirmium hiria —gaur egun Sremska Mitrovitsa— (Сремска Митровица)[1], gaur egungo Serbiako lurraldean, Illyricum Prefekturaren administrazio-zentroa zen, Balkanetako penintsularen zatirik handiena eta Erdialdeko Europaren zati bat barne hartzen zituenak.

Erromatar Inperioa erori ostean, bizantziarrek, hunoek, ostrogodoek, gepidiarrek, lonbardiarrek eta avarrek gobernatu zuten gaur egungo Serbiako lurraldea. Gepidiarrek Serbiako lurraldearen iparraldean sortu zuten beren erreinua, erdigunea Sirmium zelarik. Avarrekin batera, eslaviarrek gaur egungo Serbiako eremura emigratu zuten, eta haiek eraman zuten hizkuntza azkenean gaur egungo serbiera garatuko zen eremu horietara. Denborarekin, eslaviarrek Balkanetako indigenen ondorengo erromanizatuekin nahastu zituzten beren geneak, eta, ondorioz, serbiar nazio modernoa sortu zen.

Serbiarren migrazioa Balkanetara aldatu

Balkanetara migratu aurretik, eslaviarrak Panoniako lautadan kokatu ziren (gaur egungo Serbiaren iparraldea, Voievodina (Војводина)[1], barne). Balkanetako penintsulan, eslaviarren finkapena VI. mendean hasi zen Danubioaren ezkerraldean kokatutako eslaviarren uholdearekin Bizantzion, eta, Balkanetako penintsulan, eslaviar ugariren finkapen iraunkorrekin amaitu zen, eta VII. mendearen lehen erdian serbiarren eta kroaziarren etorrerarekin bukatu zen. Penintsulan, tribu indibidualak eta talde eslaviarrak kokatzeko prozesuak beste bi mendez jarraitu zuen, eta VIII.aren amaieran eta IX.aren hasieran amaitu zen, Balkanetako eslaviarren artean lehen estatuak agertu zirenean.

Balkanetako serbiarren kokagunea, 626an, Konstantinoplaren setioaren porrotaren ondoren hasi zela eta, 641ean, Heraklio bizantziar enperadorea hil baino lehen amaitu zela uste da. Konstantino VII.a bizantziar enperadoreak (913-959) Inperioaren administrazioaz (lat. De administrando imperio) idatzian adierazitakoaren arabera: «Serbiarrak bataiatu gabeko serbiarren ondorengoak dira, zuriak ere deituak, Turkiaren beste aldean finkatuak (Hungaria), haien artean Boiki (Boika) deitzen den eskualdean, non Frankatxka ere beren auzoan dagoen, Kroazia handia bezala bataiatu gabekoa, Beloi ere deitzen dena. Horregatik, serbiar horiek antzinatik finkatu dira bertan». Porfirogenito enperadoreak ere gehitzen du: «Bi anaiek Serbiaren gaineko boterea aitarengandik oinordetzan hartu zutenez eta haietako batek herriaren erdia bereganatu zuenez, Heraklio, Romeo enperadorearengana joan zen». Boika edo Serbia Zuria izenez ezagutzen den serbiarren arbasoen etxea non kokatu zen zehatz-mehatz zehaztu ez bada ere, suposizioetako batek gaur egungo Alemaniako ekialdeko lusaziar serbiarren herrialdean kokatzen du, Serbiako boterea aitarengandik jaso zuten bi anaiek, berriz, iritzi batzuen arabera, Dervan printzearen semeak ziren VII. mendean Lusaziako serbiarren lurraldea gobernatu zutenak.

Antzinako egileek, K.o. I. mendean Sarmazian (Kaukasoko iparraldean) bizi zen serbiar izeneko herria aipatzen dutela kontuan hartuta, serbiarren jatorriaren hainbat ikertzailek uste dute serbiarrak, jatorriz, Kaukasoko Irango herrikoak zirela eta, garai hartako hunoen inbasiori ihesi, mendebaldera lekuz aldatu zirela, eta, denboraren poderioz, eslaviarrekin bat egin zuten haiei izena emanez. Teoria horren aurkakoek, berriz, kasualitatez zehaztu gabeko etnia batzuekin elkarketa baino ez dela uste dute. Interesgarria da autore batzuek Kaukasoa Balkanetako beste herri batzuen arbasoen jatorria bezala aipatzea: kroaziarren, bulgariarren eta albaniarrena.

Balkanetan, serbiarrak eta kroaziarrak bat egin zuten haien inguruan lehenago finkatutako eslaviarrekin, eta haien tribu-izena zabaldu zieten; ondorioz, gaur egungo serbiarren eta kroaziarren nazio-izenek Mendebaldeko eslaviar eremuetatik datoz, eta gaur egungo serbiar eta kroaziarren arteko hizkuntzak (hego eslaviar beste hizkuntza guztiak bezala) ekialdeko eslaviar eremuetatik datoz.

Serbia Erdi Aroan aldatu

 
Erromatar Inperioaren garaiko Serbia modernoaren lurraldea, eskualdea banatzen zen probintzia inperialekin. Puntudun lerroak Serbiako muga modernoa markatzen du.
 
Serbiako lurraldeak IX. mendean

Serbiarrak VII. mendean sartu ziren bere egungo lurraldean, sei tribu muga ezberdinetan finkatuz, noizean behin estatu independenteak eratzen zituztenak eta beste batzuetan elkartuak:

  • Rascia/ Raška, egungo Serbiako mendebaldea eta Montenegroko iparraldea.
  • Bosnia/ Bosna. Gaur egungo Bosniako hego-erdialdea eta hego-ekialdea.
  • Zachlumia/ Zahumlje, mendebaldeko Herzegovina.
  • Travunia/ Trevinje, Herzegovina ekialdea.
  • Pagania/ Paganija, Dalmazia erdialdea.
  • Doclea-Zeta/ Duklja-Zeta, Montenegroren aurrekoak .

Erregistratutako lehen serbiar printzeak Višeslav, Radoslav, Prosigoj eta Vlastimir izan ziren. Garai hartan, herrialdeak guztiz onartu zuen kristautasuna, serbiar katoliko zein ortodoxo bazirelarik. Zetan, gaur Montenegro, Aita Santuak Mihailo erregea koroatu zuen 1077an, eta Artzapezpikutza titulua eman zion Bar hiriari, eta, horrekin, serbiarrek erlijio-autonomia lortu zuten. Mihailoren semeak, Konstantino Bodinek, 1080an, tronua aldarrikatu zuen, eta 1101ean hil zen arte gobernatu zuen.

Gobernadoreek aldatzen jarraitu zuten; herrialdeak Bizantziar Inperioaren babesa onartu zuen bere etsaia, Bulgariako Lehen Inperioa, urrun mantentzeko. Serbia Bizantziar Inperiotik mende bat geroago askatu zen.

Lehen Serbiako estatu batua Caslav Klonimirovic-enkin agertu zen, X. mendearen erdialdera, Rascian, Bosnia, Herzegovina, Serbia Zaharra eta Montenegroko tribuak elkartuz eta Pagania, Zachlumia, Travunia, Konavle, Bosnia eta Rascia Serbian sartuz, ι Σερβλια)[2][3]. Hala ere, XI. mendearen lehen erdian, Zeta Vojislavljevic familiaren igoera etorri zen. Azkenik, XII. mendearen erdialdera, Rascia nagusitu zen berriro, Nemanjic dinastiarekin, eta horrek Serbiako Erresuma hiru mende baino gehiago iraun zuen urrezko aro batera eraman zuen. Ordena feudala praktikatzen ez zuen estatu bakanetako bat izanik, Nemanjic-ek erresumaren ospe politiko, ekonomiko eta kultural handia lortu zuen Europan, eta Balkanetako estatu indartsu bat sortu zuen, Stefan Dusan enperadorearen erregealdian bere apogeoa lortu zuena XIV. mendearen erdialdera, azkenik turkiar otomandarren mendean erori baino lehen (Zeta, azken gotorleku gisa, azkenean 1499an eroriko zena).

XIV. mendearen hasieran, serbiarrak hiru erreinu independentetan bizi ziren: Doclea, Rascia eta Sirmia[4][5][6].

Nemanjik dinastia aldatu

Esteban Nemanja (1166-1196) aldatu

Tronua bereganatzeko bere anaiekin borrokatu ondoren, Esteban Nemanjak boterea hartu zuen 1166an, eta, Rascia eskualdean, estatua berritzen hasi zen. Batzuetan Bizantzioren babesarekin eta beste batzuetan haren aurka, Esteban Nemanjak, veliki zupan delakoak (hitzez hitz familiaburu, printzearen baliokide), ekialdean eta hegoaldean lurraldeak konkistatuz zabaldu zuen bere estatua, itsasertza eta Zeta eskualdea anexionatuz. Bere gobernu-zereginekin batera, veliki zupanak monasterioak eraikitzeko ahaleginak egin zituen, hala nola Djurdjevi Stupovi eta Studenikakoa Rascia eskualdean, eta Hilandarrekoa Athos mendian.

Esteban I Nemanjic (1192-1217) aldatu

Esteban Nemanjaren oinordekoa bere bigarren seme Esteban I.a Nemanjik izan zen, eta Zeta eskualdeko gobernua Vukan bere seme zaharrenari eman zion. Esteban Nemanjaren seme gazteena, Rastko, fraide egin zen, eta Sava izena hartu zuen erlijioa bere jendearen artean zabaltzeko ahalegin guztiak eginez. Kuriak, Balkanetan, bere eragina hedatzeko anbizioak zituenez, Estebanek zirkunstantzia egoki horiek erabili zituen bere koroa Aita Santuarengandik lortzeko, eta, horrela, Serbiako lehen errege bihurtu zen. Bizantzion, bere anaia Savak posizio autozefaloa ziurtatzea lortu zuen Serbiako Elizarentzako, eta lehen artzapezpiku ortodoxo serbiarra bihurtu zen. Horrela, serbiarrek independentzia modu biak bereganatu zituzten: denborakoa eta erlijiosoa.

Esteban Dragutin aldatu

Gobernadore serbiarren hurrengo belaunaldiak (Esteban I.a Nemanjiken semeak: Esteban Radoslav (1227-1233), Esteban Vladislav I.a —1242an, mongolek Bulgaria eta Serbia inbaditu zituzten— eta Esteban I.a Uros (1243-1276) estatuaren egitura gelditu egin zuen. Hiru erregeek inguruko estaturen baten (Bizantzio, Bulgaria edo Hungaria) menpekotasun handiagoa edo txikiagoa izan zuten.

Hungariarrekin egindako loturetan, paper erabakigarria izan zuen Esteban Uros I.a bere semeak, Esteban Dragutinek, kargutik kendu eta ordezteak, zeinaren emaztea Hungariako printzesa baitzen. Geroago, Dragutinek, 1282an bere anaia gazteenaren alde, Esteban Uros II.a Milutin, abdikatu zuenean, Hungariako errege Ladislao IV.ak, Bosniako ipar-ekialdean, Maakva eskualdean eta Belgrad hirian kokatutako lurrak eman zizkion, hark Serbiako ipar-ekialdean lurrak konkistatu eta eranstea lortzen zuen bitartean; horrela, lurralde horietako batzuk, lehen aldiz, serbiar estatuaren zati izatera pasa ziren, naiz erresuma independente bezala izan. Estatu berria Sremeko Erresuma izendatu zuten. Garai hartan, Srem izena bi lurralderentzako izendapena zen: Srem Garaia (gaur egungo Srem) eta Behe Srem (gaur egungo Makva). Esteban Dragutinen gobernupeko erresuma Behe Srem zen, baina iturri historiko batzuek diote Dragutinek Srem Garaia eta Eslavonia ere gobernatu zituela. 1316an hil ondoren, Sremeko Erresuma berriaren gobernua bere seme Vladislav II.ak hartu zuen, 1325 arte gobernatu zuena.

Esteban Milutin aldatu

Dragutinen anaiarik gazteenaren agintepean, Esteban Uros II.a Milutin erregearen agintepean, Serbia egonkortu egin zen, noizean behin hiru fronte ezberdinetan borrokatu behar izan zuen arren. Milutinek Erdi Aroko espediente diplomatiko bat erabili zuen: ezkontza dinastikoak. Bost aldiz ezkondu zen Hungariako, Bulgariako eta Bizantzioko printzesekin. Eliza egile bezala ere ezaguna da, eta horietako batzuk Erdi Aroko arkitektura serbiarraren adibiderik distiratsuenak dira: Kosovoko Gratxanitsako monasterioa[1], Athos mendiko Hilandar monasterioko katedrala, Jerusalemgo Goiaingeru santuaren eliza, etab. Bere dotazioen ondorioz, Milutin erregea santu izendatu zuten bere bizitza zurrunbilotsua izan arren. Esteban semea izan zuen oinordeko tronuan.

Esteban Uros III.a aldatu

Esteban Uros III.a Debanski deitua. Erresuma ekialderantz hedatu ondoren, Nix (Ниш)[1] hiria eta inguruko konderriak irabaziz, eta hegoalderantz Mazedonian, Esteban Decanskik bere aitaren ereduari jarraitu zion Visoki Decani monasterioa eraikiz Metokhia (Метохија)[1] herrian, Erdi Aroko serbiar arkitekturaren adibiderik handiena.

Esteban Uros IV Dusan aldatu

Esteban Dusan enperadorearen agintaldian, Silni (boteretsua) deitua, Serbiako Inperioak Jugoslavia ohiaren eta gaur egungo Greziaren zati handi bat barne hartzen zuen. 1331n, Dusanek bere aita kendu zuen nobleziaren laguntzaz.

Bere erregealdiaren lehen urteetan, Bizantziar Inperioaren aurka borrokatu zuen (1334), eta gerrak 1355ean hil zen arte jarraitu zuen, etenekin. Bulgariarrekin bakea mantendu zuen, Ivan Alexandro enperadorearen arreba Helenarekin ezkonduz. Dusanek bizantziar gerra zibila leherarazi zuen Joan V.a babestuz; Ivan Alexandrok, berriz, Joan VI.a babestu zuen; hala, biak ahala biak aprobetxatu ziren: Dusanek Kavalarainoko mendebaldeko Balkanetako lurralde bizantziar guztiak konkistatu zituen Peloponeso eta Tesalonika izan ezik. 1345ean, enperadore (tsar) izendatu zuten Serresen, eta, 1346ko apirilaren 16an, solemnitatez, Skopien (Скопље)[1] koroatu zuten serbiar, greziar, bulgariar eta albaniarren enperadore bezala Joanikie II.a izendatu berri patriarka serbiarrak, Simeon patriarka bulgariarraren eta Nikolas Ohrideko artzapezpikuren laguntzarekin. Aurretik, Serbiako eliza ortodoxoa artzapezpikutza autonomo batetik patriarkatura igo zuen, kontrola bere gain hartuz. Ekintza horiengatik, Konstantinoplako patriarka ekumenikoak eskumikatu egin zuen.

1349an, Dusanen kodea[7] (Душанов Законик)<ref name=":0"> onartu zuen, garaiko Europako estatuen artean lorpen juridiko paregabea. Enperadoreak merkataritza ibilbide berriak ireki zituen, eta estatuaren ekonomia indartu. Serbia Europako herrialderik garatuenetako bat bihurtu zen, kultura loratu batekin. Garai horretan, Erdi Aroko artelan handienetako batzuk sortu ziren, San Sava izendegia kasu. Esteban Dusan enperadoreak bere erresumaren tamaina bikoiztu zuen hegoaldean, hego-ekialdean eta ekialdean lurraldeak hartuz Bizantzioren kontura. Haren ondorengoa, bere seme Esteban Urovitx V.a izan zen, ahul deitua, erresumaren egoerari ere aplika zekiokeen terminoa, bere agintepean anarkia feudalean astiro lerratu baitzen. Mehatxu berri baten sorrerak markatutako garaia da: sultanerri turkiar otomandarra, Asiatik Europara hedatu zena eta lehenik Bizantzio konkistatuz Balkanetako estatuak mailaz maila inbaditu zituena.

Turkiaren inbasioa aldatu

Bi serbiar baroi boteretsu, Uglješa eta Vukašin Mrnjavčevič anaiek, armada handi bat bildu zuten turkiarrak uxatzeko. 1371. urtean, turkiar lurraldean sartu ziren etsaia erasotzeko, baina, beren buruarengan, konfiantza handiegia zuten: Maritza ibaiaren ondoan jarri zituzten kanpamenduak, egungo Turkian, eta mozkortzen hasi ziren aldez aurretik inbasioa ospatzen. Gauean, turkiar indarrek mozkortutako serbiar zaldunei eraso egin, eta ibaira eraman zituzten. Horietako asko itota hil ziren; beste batzuk hil, eta Serbiako armada desagerrarazi zuten.

Serbiarrek Plocnikeko guduan garaitu zituzten turkiarrak, 1386an. 1389ko Kosovoko guduan, garai hartan Serbiako eskualdeko gobernadore indartsuena zen Lazar printzeak agindutako tropek Murad I.a sultan turkiarra hil zuten, baina azkenean porrota jasan zuten, eta, kondaira sinetsezinen arabera, Vuk Brankovic- ek egindako traizioarengatik izan zen.

Kosovoko guduak Serbiaren patua zehaztu zuen, horren ostean ez baitzuen turkiarrei aurre egiteko gai zen armadarik. Egokitu gabeko garaia izan zen, Lazarren semearen, Stefan Lazarević despotaren, erregealdiak markatutakoa, garai hartako estiloko zalduna, buruzagi militarra eta poeta aldi berean. Bere oinordekoa izan zen Đurađ Branković lehengusuarekin batera (Vuk Branković-en semea), hiriburua iparraldera eraman zuen, eraiki berri zen Smederevo hiri gotortura. Turkiarrek bere konkistarekin jarraitu zuten, 1459an Serbiako lurralde osoa hartu zuten arte; Smederevo haien eskuetan erori zenean, Bosnia eta Zetako eremu batzuk serbiar lurralde aske bakar gisa gelditu ziren. 1496an Bosniako erreinua erori ondoren, Otomandar Inperioak Serbia gobernatu zuen ia lau mendez, Smederevoko Sanjakado administrazio-azpibarruti gisa ezarriz.

Ikus, gainera aldatu

Erreferentziak aldatu

  1. ↑ a b c d e f g Alfabeto zirilikoz idatzitako izenak euskarara aldatzeko transkripzio-sistema (euskaltzaindia.eus)
  2. ↑ The early medieval Balkans, p. 160
  3. ↑ https://web.archive.org/web/20081202152537/http://www.snaga.org.yu/Ilustrovana_istorija_srba/tekst/engleski/01/01-06-doseljavanje-slovena.html
  4. ↑ Fresco of King Mihailo. Serb Land of Montenegro.
  5. ↑ Serbian Medieval History. Serbian Unity Congress.
  6. ↑ Nenad Šerović. Stefan Tvrtko I Kotromanić. Projekat Rastko: Biblioteka srpske kulture.
  7. ↑ XIV. mendeko kultura serbiarra. Dusanov Zakonik-en I. liburukia.

Bibliografia aldatu

Kanpo estekak aldatu


"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Serbiako_historia&oldid=9261729"(e)tik eskuratuta