Nurenberg
Nurenberg[1] (alemanez: Nürnberg, ˈnʏɐ̯nbɛɐ̯k ahoskatua[2]) hiri alemaniarra da, Bavariako eskualdekoa. Pegnitz ibaiertzean dago.
| Nurenberg Nürnberg | |||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| hiri handia | |||||||||||
 | |||||||||||
| |||||||||||
| Administrazioa | |||||||||||
| Estatu burujabe |  Alemania | ||||||||||
| Alemaniako estatua |  Bavaria | ||||||||||
| Gobernu-eskualde | Frankonia Erdikoa | ||||||||||
| Alkatea | Marcus König (en)  | ||||||||||
| Izen ofiziala | Nürnberg | ||||||||||
| Jatorrizko izena | Nürnberg | ||||||||||
| Posta kodea | 90402–90491 eta 8500 | ||||||||||
| Udalerri kodea | 09564000 | ||||||||||
| Geografia | |||||||||||
| Koordenatuak | 49°27′14″N 11°04′39″E / 49.4539°N 11.0775°E | ||||||||||
 | |||||||||||
 | |||||||||||
| Azalera | 186.45 km² | ||||||||||
| Altuera | 209 m | ||||||||||
| Mugakideak | Fürth, Erlangen, Erlangen-Höchstadt (en) , Nürnberger Land (en) , Roth (en) , Schwabach, Fürth (en) eta Oberasbach | ||||||||||
| Demografia | |||||||||||
| Biztanleria | 510.632 (2021eko abenduaren 31) −4.911 (2021) | ||||||||||
| |||||||||||
| Dentsitatea | 2.738,71 bizt/km² | ||||||||||
| Informazio gehigarria | |||||||||||
| Telefono aurrizkia | 0911 | ||||||||||
| Ordu eremua | UTC+01:00, UTC+02:00 eta Europa Erdialdeko Ordua | ||||||||||
| Hiri senidetuak | Skopje, Krakovia, Antalya, Niza, Glasgow, San Carlos (Nikaragua), Praga, Kharkiv, Hadera (en) , Shenzhen, Kavala, Atlanta, Kordoba, Gera, Venezia eta Lagos | ||||||||||
| Matrikula | N | ||||||||||
| nuernberg.de | |||||||||||
.svg)
Frankoniako hiririk populatuena da eta Bavariako bigarrena, Munichen atzetik. 503.002 biztanle zituen 2007ean.
HistoriaAldatu
SorreraAldatu
Hiria XI. mendearen hasieran sortu zen. Lehen aipamen ofiziala 1050. urtekoa da. Bertan gaztelua egon bide zen Ekialdeko Frankoen Erresuma eta Nordgauko Markaren arteko muga zaintzeko. Zenbait merkataritza bideren arteko bidegurutzea zen Erdi Aroan eta honek oparotasuna ekarri zion.
Erdi AroaAldatu
Konrado III.a Germaniakoak Nurenbergko burgraverriaren hiriburu ezarri zuen. Gainera Reichstaga (Inperioko Dieta) bertan bildu izanak Germaniako Erromatar Inperio Santuaren hiriburu "ez ofizial" bihurtu zuen. 1219an Askatasunaren Eskutitz Handia (alemanez: Großen Freiheitsbrief) jaso zuen, honen barnean hiri eskubideak, txanponak egiteko ahalmena eta aduanetako polizia edukitzea baimentzen zen. 1356an Karlos IV.ak bere Urrezko Buldan germaniar erregeek lehen Reichtaga mantendu behar zutela esatean Nurenberg Europako hiru hiri garrantzitsuenetako bat bihurtu zen.
Oparotasun giro hartan ordea izan zen gertaera lazgarririk ere. 1298an juduei sakrilegioa leporatu eta Rintfleisch-Pogrom izeneko pogromean 698 judu hil zituzten. XIV. mendean sarritan gertatu ziren antzeko masakreak Alemanian.
Aro modernoaAldatu
XV. eta XVI. mendeetan Alemaniar pizkundearen erdigunea izan zen Nurenberg. 1525ean hiriak Luteranismoa onartu zuen eta 1532ko Nurenbergeko Bake Itunean luterotarrek eskubide garrantzitsuak jaso zituzten. 1632an Hogeita Hamar Urteko Gerrak bete betean harrapatu zuen eta krisi latza jasan zuen denboran luzatu zena. XIX. mendean ia behea jo zuen eta Germaniako Erromatar Inperio Santua desegin zenean Hiri Inperial Askearen kategoria galdu eta Bavaria barnean sartu zen, hau Nurenbergen zorrak bere gain hartzeko prest baitzegoen. 1835ean Nurenberg eta Fürth arteko trenbidea eraikitzean berriz ere oparotasuna iritsi zen hirira.
XX. mendeaAldatu
Bere historia handia zela eta, Adolf Hitlerrek Alderdi Naziaren egoitza ofizial izendatu zuen (Reichsparteitag) eta bertan hainbat kongresu ospatu zituzten. Hau dela eta, aliatuek bereziki erasotu zuten. 1943an hasi ziren bonbardaketak eta 1945ean bukatu. Nurenberg hiriaren %90a erabat suntsituta gelditu zen.
1945eko azaroaren 20an hasi ziren Nurenbergeko epaiketak hainbat buruzagi nazien aurka, Holokausto eta Bigarren Mundu Gerran egindako krimenengatik.
Ondasun nabarmenakAldatu
- Nurenbergko gaztelua (Nürnberger Burg)
- San Sebaldo eliza (St Sebalduskirche): Nurenbergko eliza zaharrena da, XIII mendekoa.
- San Lorentzo eliza (St. Lorenzkirche): XIV mendeko eliza gotikoa.
- Izpiritu sainduaren ospitalea (Heilig-Geist-Spital): 1332an sortu eta Erdi Aroko ospital handienetakoa izan zen. Legenardunak hartzen zituen.
- Hauptmarkt enparantza: Alde zaharreko giroaren erdigunea merkatu plaza honetan dago. Bertan dago 1385ean eraiki zen Schöner Brunnen iturria.
- Germanisches Nationalmuseum: Alemaniar kulturaren museoa.
- Neues Museum Nürnberg: Arte moderno eta garaikidearen museoa.
KlimaAldatu
 Datu klimatikoak (Nuremberg, 1981–2010, muturreko tenperaturak 1955-2013) 
| |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Hila | Urt | Ots | Mar | Api | Mai | Eka | Uzt | Abu | Ira | Urr | Aza | Abe | Urtekoa |
| Erregistraturiko tenperatura maximoa (°C) | 15.0 | 19.3 | 23.7 | 31.0 | 32.2 | 35.1 | 38.6 | 37.6 | 32.3 | 27.7 | 20.4 | 15.1 | 38.6 |
| Batez besteko tenperatura maximoa (°C) | 2.5 | 4.4 | 9.2 | 14.4 | 19.4 | 22.8 | 24.6 | 24.2 | 19.4 | 13.9 | 7.2 | 3.5 | 13.8 |
| Batez besteko tenperatura (ºC) | 0.0 | 0.8 | 4.7 | 9.0 | 14.0 | 16.9 | 19.1 | 18.4 | 14.0 | 9.3 | 4.2 | 1.0 | 9.3 |
| Batez besteko tenperatura minimoa (°C) | -3.1 | -2.9 | 0.4 | 3.3 | 8.0 | 12.1 | 13.3 | 12.7 | 9.0 | 5.2 | 1.2 | -1.8 | 4.7 |
| Erregistraturiko tenperatura minimoa (°C) | -25.4 | -30.2 | -18.3 | -9.2 | -4.3 | 0.0 | 3.1 | 0.6 | -2.7 | -7.3 | -12.7 | -23.0 | -30.2 |
| Pilatutako prezipitazioa (mm) | 41.7 | 36.6 | 47.0 | 39.8 | 60.8 | 66.1 | 80.4 | 63.5 | 49.6 | 52.6 | 47.4 | 51.4 | 636.8 |
| Eguzki orduak | 58.2 | 87.2 | 116.8 | 175.0 | 216.0 | 217.9 | 234.7 | 219.9 | 161.2 | 114.4 | 57.2 | 43.2 | 1701.6 |
| Iturria: Deutscher Wetterdienst[3] | |||||||||||||
KirolakAldatu
Nurenbergeko futbol taldeak, 1. FC Nurembergek, Alemaniako 9 Bundesliga eta 5 Kopa irabaziak ditu. 20 eta 30. hamarkadan izan zen nagusi.
Nurenbergtar ezagunakAldatu
- Albrecht Dürer (1471-1528), margolaria.
- Johann Pachelbel (1653-1706), musikaria.
Herri eta hiri senidetuakAldatu
ErreferentziakAldatu
- ↑ Euskaltzaindia - 157. araua
- ↑ (Alemanez) Mangold, Max, ed. Duden, Aussprachewörterbuch. (6. argitaraldia) Dudenverlag, 590, 54 or. ISBN 978-3-411-20916-3..
- ↑ Dwd.de. Ausgabe der Klimadaten: Monatswerte. .
- ↑ (Frantsesez) Ville de Nice. Villes jumelées avec la Ville de Nice. .
- ↑ (Alemanez) Nurenberg. Partnerstädte - Venedig (Italien). .
- ↑ (Polonieraz) Kraków - Miasta Bliźniacze. in: Miejska Platforma Internetowa Magiczny Kraków..
- ↑ Skopjeko Hiria. Skopje - Twin towns & Sister cities. .
- ↑ Partnerská města HMP. in: Portál „Zahraniční vztahy“. 2013-07-18.
- ↑ www.szfao.gov.cn
Kanpo estekakAldatu
- (Alemanez)(Ingelesez) Nurenberg hiriko webgune ofiziala
