Hagin arrunt
Hagin arrunta (Taxus baccata) konifero bat da, jatorriz Mendebaldeko Europa, hegoalde eta erdialdekoa, Iparraldeko Afrika, bereziki mendebaldean eta Irango iparraldekoa. Euskal Herrian hagin izen soilaz ezaguna bada ere, Taxus generoko beste espezieetatik bereizteko europar hagin izena ere erabiltzen da.
| Hagin arrunt | |
|---|---|
 | |
| Iraute egoera | |
 Arrisku txikia (IUCN 3.1) | |
| Sailkapen zientifikoa | |
| Erreinua | Plantae |
| Klasea | Coniferae |
| Familia | Taxaceae |
| Generoa | Taxus |
| Espeziea | Taxus baccata |
| Banaketa mapa | |
 | |
| Datu orokorrak | |
| Gizakiak ateratzen dizkion produktuak | hagin zur |
Generoaren izena, Taxus, grekozko taxis hitzetik omen dator, eta hostoak ilaretan paratzeko erari egiten dio erreferentzia. Izen espezifikoa, baccata, latinezko bacca (baia) hitzetik dator, eta adierazten du baiak ematen dituela fruitutzat zuhaitzak.
Euskal Herriak zuhaitz sakratutzat hartu izan du hagina, eta hilen munduarekin lotu. Gipuzkoako armarrian ageri diren ur gaineko hiru zuhaitzak hagin arruntak dira.[1]
Hagin izena sarri agertzen da Euskal Herriko leku izenetan, garai batean ugariagoa zen seinale. Espezieak garrantzi handia hartzen du toponimian, ez bakarrik Euskal Herrian, Iberiar Penintsula guztian baizik.
Ezaugarriak aldatu
Hosto iraunkorreko zuhaitza da. Kono eitea du, eta 15 m garai izan daiteke.
Zuhaitz dioikoa da, hau da, ale batzuk emeak dira eta besteak arrak.
Zurtoina – Azala aldatu
Enbor lodia eta leuna du, kolore arre-purpurakoa.
Hostoak aldatu
Hostoak linealak eta puntazorrotzak dira; berde ilunak gainaldean eta argiagoak azpialdean.
Loreak aldatu
Loreak, arrak zein emeak, txikiak eta horiak dira. Lore arrak zuhaitz batzuetan sortzen dira, eta emeak, beste batzuetan; hau da, dioikoa da hagina.
Fruituak aldatu
Eraztun mamitsu gorri bizi batez (ariloa) inguratutako haziak dira fruituak. Haginaren ariloa oso janari estimatutzat dute txoriek; haginaren atal guztiak (enborra, hostoak, loreak, haziak...), ariloa izan ezik, pozoitsuak dira.
Habitata aldatu
Euskal Herriko eremu karstikoetan eta baso mistoetan ageri da. Hala ere esan daiteke hagina ondo moldatzen dela lur ezberdinetan, azido edo basikoa izanik. Baita baso eutrofo edo oligotrofo izan.
Hagin basoak aldatu
Kasu gutxitan benetako hagin basoak edo hagindoiak sortzen ditu, baina badaude mota honetako hainbat baso Mendebaldeko Europan. Ezagunak dira Asturiasko Suevekoak, Palentziako Tosandeko hagin basoa edo Zamorako "El texeduelo". Euskal Herrian Pagoetako natura parkekoak dira handienak[3], baina badaude gehiago esate baterako Aralarren, Izkizen, Trebiñun eta Gorbeian.
Dena den mendeetan eta mendeetan baso hauek intentsiboki ustiatu dituztenez zura lortzeko, eta haginak basoetako leku ospeletan sakabanatutako ale batzuetara murriztu dira. Dena den, munduan luzaroen bizi den zuhaitzetako bat da.
Erreferentzi historikoak eta erabilerak aldatu
Paleolitoan jada erabiltzen zen haginaren egurra zenbait lanabes eta tresna egiteko. orraziak, aizkora kirtenak eta lantzak[4].
Ezaguna da antzina, arkuak egiteko erabiltzen zela hagina, horretarako aparteko ezaugarriak baitzuen bere egurrak. Bestalde, haginaren zura oso gogorra da, eta ebanisterian eta tornugintzan oso estimatua izan da. Dirudienez, horrexegatik egin du horrenbeste atzera zuhaitz honen populazioak; gainera, kontuan hartu behar da oso motel hazten dela, eta, beraz, asko kostatzen dela populazioa berreskuratzea.
Kimaketa oso ondo jasaten duenez, oso erabilia da lorezaintzan, eta horretarako hainbat hagin mota berezi daude. "Irlandar hagina" izenekoa lorategietan bere formagatik oso erabilia da.
Hagina kultura ezberdinetan aldatu
Hagina Euskal kulturan aldatu
Haginari lotutako leku izenak aldatu
Erabilera sinbolikoa aldatu
Euskal Herriko mitologiari nahiz zelta mitologiari estu loturiko zuhaitza da. Euskal Herriak zuhaitz sakratutzat hartu izan du hagina, eta hilen munduarekin lotu.
Gipuzkoako armarrian ageri diren ur gaineko hiru zuhaitzak hagin arruntak dira. Errezilgo armarriko zuhaitza ere hagin bat dela uste da.
Babes maila aldatu
Hagina "interes bereziko espeziea" izendatuta dago Euskal Autonomia Erkidegoan.
Horrez gain hainbat hagin monumentalak "Aparteko zuhaitzak" bezala izendatuak daude Hego Euskal Herrian.
Erreferentziak aldatu
- Artikulu honen edukiaren zati bat Botanika.wikispaces.com webgunetik hartu da, CC BY-SA 3.0 lizentziapean.
- ↑ Gipuzkoako Armarria eta Bandera, Batzar Nagusien webgunean.
- ↑ «Elurmaluta.net - Fossil Plastics - Alegiazko Enborrak» www.elurmaluta.net (Noiz kontsultatua: 2021-01-24).
- ↑ https://web.archive.org/web/20160408162627/http://www.berria.eus/paperekoa/1812/046/001/2014-09-30/haginari_balioa_ematen.htm
- ↑ "El libro del tejo". Simón Crtés, Fernando VAsco eta Emilio Blanco. ARBA-k argitaratua. 2.000, Madril. ISBN:84-922095-3-4
Ikus, gainera aldatu
Kanpo estekak aldatu
- «Taxus baccata: Heriotzaren zuhaitza», Argia astekaria.
Datuak: Q179729
Multimedia: Taxus baccata / Q179729
Espezieak: Taxus baccata
