Olkotz
Olkotz[1][a] Euskal Herriko udalerri zaharra eta kontzeju bat da, Nafarroa Garaia lurraldean kokatuta. Iruñeko merindadean eta Izarbeibar-Novenera eskualdean dago, Iruñea hiriburutik 21,3 kilometrora. Altuera 469 eta 699 metro artekoa da, eta 6,50 km²-ko azalera hartzen du. 2020 urtean 46 biztanle zituen.
| Olkotz | |||
|---|---|---|---|
 Nafarroa Garaia, Euskal Herria | |||
_01.png) San Migel eliza eta Olkotzeko dorrea zeharkarrikatik | |||
| |||
 | |||
| Kokapena | |||
| Herrialdea | Nafarroa Garaia | ||
| Eskualdea | Izarbeibar-Novenera | ||
| Udalerria | Biurrun-Olkotz | ||
| Administrazioa | |||
| Mota | kontzeju | ||
| Izen ofiziala |  Olcoz | ||
| Burua (2015-2023) | Ricardo Gonzalez Elorz (kontzejuburua) | ||
| Posta kodea | 31398 | ||
| Herritarra | olkoztar, errusiar | ||
| Ezizena | Errusia | ||
| Geografia | |||
| Koordenatuak | 42°39′58″N 1°40′51″W / 42.66611°N 1.68083°W | ||
| Azalera | 6,50 km² | ||
| Garaiera | 580 metro | ||
| Distantzia | 21,3 km (Iruñetik) | ||
| Demografia | |||
| Biztanleria | 46 (2020:  2) | ||
Bertako biztanleak olkoztarrak dira. Lagunartean, "errusiarrak" esaten zaie.
1929tik Biurrun-Olkotz udalerrian dago, ondoko Biurrun kontzejuarekin batera.
| Somportetik | 
|
Donejakue bidea Aragoiko bidea |
Donejakuera | ||||
| Muru Artederreta (1,3 km) |
|
Olkotz | 
|
Eneritz (4,6 km) | |||
Izena aldatu
Olkotz toponimoa beste hizkuntza batzuetan ere ezagutzen da, hala nola:
- gaztelaniaz: Olcoz
Gainera, toponimoa hainbat modutan agertu da historian zehar:[2]
- Olcoz (1114)
- Olcoz (1173)
- Olcoç (1237)
- Olcotz (1238)
- Olquoç (1257)
- Elcoz (1366)
- Olcuoz (1534)
- Olcoz (1587)
- Halcoz (1587)
- Olcoz (1802)
- Olkoz (1911)
- Olkotz (1990)
Etimologia aldatu
Mikel Belaskorentzat, Euskal Herriko bertze hainbat leku bezala, "Olk izeneko pertsona baten lekua" litzateke, izen hau eta -otz atzizkia elkartuz osatua, jabetza adierazten duen atzizkia.
Beste azalpen bat Jean-Baptiste Orpustanek proposatzen duena da, Alfonso Irigoien aipatuz, izena hitz batekin lotuz, olka, eta honen aldaerak ouka eta oka bezala. Guztiak galiarrak izango ziren, eta latin berantiarrean eta ertaroar latinean erabiliko ziren. Horietatik, frantsesez ouche (etxe baten inguruko lur ona, hezea, belardia edo lorategia) eta leoneraz huerga (ur-ibilgu batetik hurbil dagoen lorategia) eratortzen dira, eta gero gaztelaniara huelga gisa igarotzen dira. Orpustanek Okoze herriaren izena aipatzen du, Olcotz 1249an dokumentatua, Okoz 1264an, Occoz 1294an, Hocoz 1350ean eta Ocoz 1413an.
Gainera, Artederretan duen kokapenagatik, ondoko Muru herriaren ondoan ziertzo edo ipar haizearekiko esposizio handia jasaten du, baina Muru ez bezala, Olkotz ez dago bi muinoen artean babestua, baizik eta ordoki txikiaren gainean. Honek, Errusia bezala ezagutua izatea eragiten du, eta, ondorioz, bertako biztanleak, errusiar ezizenez ezezagunak izatea.[3]
Ezaugarriak aldatu
Armarria aldatu
Olkotzeko armarriak honako blasoi hau du:[4]
| « | Hondo gorri batez eta aurrean bere kolorezko mahatsondo bat dago. Gainean, urrzko gurutze bat. | » |
Bandera aldatu
Olkotzeko banderak Olkotzeko armarria dauka hondo gorri baten gainean.
Geografia aldatu
Olkotz Izarbeibar-Novenera eskualdean dago, Izarbeibar ibarrean eta Biurrun-Olkotz udalerrian.
Ingurune naturala eta kokapena aldatu
Herria Nafarroa erdialdean kokatzen da, Iruñerriko gune-metropolitarreko hegoaldeko lehen ibarrean. Herrira heltzeko Iruña eta Tutera arteko N-121 errepidea hartu behar da eta ondoren herrira heltzen den toki-errepidea.
Klima eta landaredia aldatu
Udalerriko klima mediterraneo kontinental motakoa da, eta urteko batez besteko balioak honako hauek dira: tenperatura, 12-14 Celsius gradu artekoa, eta prezipitazioak 500-800 mm bitartekoak. Urteko egun euritsuak 70 izaten dira hegoaldean, eta 90 edo gehiago gunerik menditsuenetan.
Olkotzen ez da ia lehengo ameztien edo artadien arrastorik geratzen, baina gizakiak eragin aurretik udalerriaren zatirik handienean horiek ziren zuhaizti sarrienak. Gaur egun, bakandutako baso horietan, landaturiko pinu beltz austriarra da espezierik ugariena.
Estazio meteorologikoa aldatu
Olkotzen ez dago estazio meteorologikorik. Hala ere, Gares pareko udalerrian, estazio bat dagoen, itsasoaren mailatik 347 metrora, Nafarroako Gobernuak 1985ean jarritako estazio meteorologikoa dago.[5]
 Datu klimatikoak (Gares, 1981-2020) 
| |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Hila | Urt | Ots | Mar | Api | Mai | Eka | Uzt | Abu | Ira | Urr | Aza | Abe | Urtekoa |
| Erregistraturiko tenperatura maximoa (°C) | 18.5 | 24.0 | 26.5 | 29.0 | 36.5 | 40.0 | 41.5 | 43.0 | 38.0 | 32.0 | 27.0 | 21.0 | 43.0 |
| Batez besteko tenperatura maximoa (°C) | 9.7 | 11.6 | 15.4 | 17.0 | 21.8 | 26.6 | 29.6 | 29.6 | 25.3 | 19.6 | 13.3 | 9.9 | 19.1 |
| Batez besteko tenperatura (ºC) | 5.4 | 6.4 | 9.6 | 11.5 | 15.6 | 19.8 | 22.5 | 22.6 | 19.1 | 14.4 | 9.0 | 5.9 | 13.5 |
| Batez besteko tenperatura minimoa (°C) | 1.1 | 1.3 | 3.8 | 5.9 | 9.3 | 13.0 | 15.5 | 15.6 | 12.8 | 9.1 | 4.6 | 1.8 | 7.8 |
| Erregistraturiko tenperatura minimoa (°C) | -7.0 | -10.0 | -8.5 | -3.0 | -0.5 | 2.0 | 7.0 | 5.0 | 3.0 | -0.5 | -6.5 | -10.0 | -10.0 |
| Batez besteko prezipitazioa (mm) | 44.2 | 38.7 | 51.6 | 59.5 | 53.1 | 45.6 | 27.0 | 26.3 | 38.6 | 60.3 | 55.4 | 57.2 | 547.5 |
| Prezipitazio maximoa 24 ordutan (mm) | 39.0 | 29.0 | 33.6 | 62.0 | 42.2 | 38.5 | 33.0 | 85.0 | 61.5 | 46.0 | 59.0 | 39.0 | 85.0 |
| Prezipitazio egunak (≥ 1 mm) | 11.6 | 10.3 | 8.8 | 11.2 | 11.1 | 7.2 | 5.4 | 4.9 | 7.8 | 10.5 | 11.5 | 12.8 | 113.0 |
| Elur egunak (≥ 1 mm) | 1.3 | 1.4 | 0.9 | 0.2 | 0.0 | 0.0 | 0.0 | 0.0 | 0.0 | 0.0 | 0.2 | 1.2 | 5.1 |
| Iturria: Nafarroako klimatologia zerbitzua[6] | |||||||||||||
Aukeratu beheko zatian urte-tarte bat, urte horiek goian xehetasun handiagoz ikusteko.
Ikusi edo aldatu datu gordinak.
Historia aldatu
Iruñeko katedralak eta Iratxeko monasterioak XII. mendetik aurrera, eta Jerusalemgo San Juanek XIII. mendetik aurrera lursailak izan zituzten.
Bere historia Izarbeibarrekoa izan zen, banaketa administratibo hori existitu zen bitartean. Gero, XIX. mendean, Olkotz udal proprio bihurtu zen, eta, XX. mendean, Biurrun-Olkotz udalerria eratu zuen. 1835-1845eko udal erreformetara arte, herriak bere errejidoreak aukeratzen zituen; horietatik, administrazio erregimen erkidearen menpe geratu zen.
Era berean, herria zen bere parrokiako abatea aurkezteko eskubidea erabiltzen zuena, eta 1847an elizak onuradun bat zuen, zeinaren aurkezpena erregeari edo Jerusalemgo San Joan ordenako komendadoreari zegokion, postua hutsik geratu zen hilabetearen arabera.
1847an, eskolak zituen, eta bertako maisuak 72 gari-lapurreta eta 62 ardo-pegar sumatzen zituen urtero.
Demografia aldatu
 |
Atal hau hutsik dago, xehe-xehe edo osatu gabe. Zure laguntza ongi etorria da! |
2020 urteko erroldaren arabera 46 biztanle zituen Olkotzek.[7][8]
| 1842 | 1857 | 1860 | 1877 | 1887 | 1897 | 1900 | 1910 | 1920 | 1930 | 1940 | 1950 | 1960 | 1970 | 1981 | 1991 | 2001 | 2011 | 2021 |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 210 | 264 | 287 | 243 | 246 | 204 | 195 | 175 | 191 | ? | ? | ? | 134 | ? | ? | ? | 49 | 43 | 43 |
Politika aldatu
Olkotzeko kontzejua kontzejuburuak osatzen du. Egungo kontzejuburua Ricardo Gonzalez Elorz da.
Kontzejuburuak aldatu
2011tik, Olkotzek 2 kontzejuburuak izan ditu:
| Kontzejuburu | Agintaldi hasiera | Agintaldi amaiera |
| Pablo Labiano Jauregui | 2011 | 2015 |
| Ricardo Gonzalez Elorz | 2015 | 2019 |
| Ricardo Gonzalez Elorz | 2019 | jardunean |
Garraioa aldatu
Nafarroako Hiriarteko Garraioa sareko 334 lineak zerbitzua ematen dio udalerri honi. Herriak autobus geldialdi bakarra du zeharkarrikan Gareserantz eta Arrizabalagarantz.
|
Kultura aldatu
Euskara aldatu
Luis Luziano Bonapartek, 1869an, Olkotz sailkatu zituen, Izarbeibarreko herri guztiekin, hegoaldeko goi-nafarrera euskalkian.[9]
Koldo Zuazok, 2010ean, Olkotz ez-euskal-eremuan sailkatu zen.[10]
Ibar honetan hitz egiten den euskarak bere berezitasunak ditu. Horregatik sailkatzen da izarbeibarrera azpieuskalkian. Euskara batuaren itzalean alfabetatutako hainbat euskaldun baden arren, Orbaibarreko mintzaira zaharrak hiztun gaberik dakite.
Nafarroako Gobernuak onartutako Euskararen Foru Legearen arabera, Biurrun-Olkotz eremu ez-euskalduneko udalerria da, eta hori dela eta, hizkuntza ofizial bakarra gaztelania da. 2001eko erroldaren arabera, herritarren %3,87k zekien euskaraz hitz egiten, 2010ean % 3,78 eta 2018n % 5,60k.
2008an Nafarroako Ezker Batuak eta Nafarroa Baik Euskararen Foru Legea aldatu eta eremu mistoan udalerri gehiago sartzeko (horien artean Biurrun-Olkotz) proposamena aurkeztu zuten Nafarroako Parlamentuan. Nafar Herriaren Batasuna ez beste talde guztien baiezko botoarekin proposamena aurrera aterako zela zirudienean, Nafarroako Alderdi Sozialistaren ustegabeko jarrera aldaketak, atzera bota zuen gune mistoaren hedapena.[11]
2017ko ekainaren 22an Nafarroako Parlamentuak Biurrun-Olkotz eremu mistora pasatzea erabaki zuen, beste 43 udalekin batean.
Ondasun nabarmenak aldatu
- San Migel eliza, Erdi Aroan eraikitako kristau eliza, erromaniko estiloan.
- Olkotzeko dorrea, Erdi Aroko jauregi eta dorretxea, gotiko estiloan, eta XXI. mendean zaharberritua.
Oharrak aldatu
Erreferentziak aldatu
- Jose Maria Jimeno Jurio (zuzendaria), Nafarroako toponimia eta mapagintza. XXXV, Iruñea, 1996. ISBN 84-235-1505-2.
- ↑ Euskaltzaindia. 155. araua: Nafarroako udal izendegia. .
- ↑ «Olkotz - Lekuak - EODA» www.euskaltzaindia.eus (Noiz kontsultatua: 2021-08-30).
- ↑ Olkotz. (Noiz kontsultatua: 2023-01-07).
- ↑ Otazu Ripa, Jesús Lorenzo. (D.L. 1990). Heraldica municipal, merindad de Pamplona. Diputación Foral de Navarra, Dirección de Turismo, Bibliotecas y Cultura Popular ISBN 84-235-0276-7. PMC 911388951. (Noiz kontsultatua: 2021-08-31).
- ↑ .
- ↑ Garesko estazioko balio klimatologikoak. Nafarroako Gobernua (Noiz kontsultatua: 2020-08-24).
- ↑ «Olkotz» www.ine.es (Espainiako Estatistika Institutua) (Noiz kontsultatua: 2021-08-31).
- ↑ «Olkotz» www.ine.es (Espainiako Estatistika Institutua) (Noiz kontsultatua: 2021-08-31).
- ↑ Luis Luziano Bonaparte. Carte des Sept Provinces Basques, montrant la delimitation actuelle de l´euscara, et ses divisions en dialectes, sous-dialectes et varietés, 1863.
- ↑ Koldo Zuazo. El euskera y sus dialectos. Alberdania, 2010.
- ↑ Euskarakultur.com webguneko albistea.
