Wikipedia

Glaziarren atzeraldia 1850etik aurrera

1850eko hamarkadaz geroztik emandako glaziarren atzerakada ondo dokumentatuta dago eta klima aldaketaren ondorio da. Hamarkada horretan Izotz Aro Txikia izeneko etapa klimatiko hotza amaitu zen eta gero eta abiadura handiagoarekin aurrera doan klimaren berotze globala hasi zen, giza jardueraren ondorioz, batik bat. Atzerakada hori klima aldaketaren froga eztabaidaezin bihurtu da.

Lurreko historian zehar tenperatura hotz eta beroagoko zikloak eman dira eta, beraz, glaziarrek aurrera eta atzera egin dute, baina azken bi mendeotan giza jarduerak fenomeno hau izugarri azkartu du.

Urte guzti horietan zehar glaziarren atzerakada latitude ertain eta baxuko mendietan izan da nabariena (oso galera handiak izan baitituzte). Dena den, balantze globalean, Groenlandia eta Antartikako izotz geruza edo inlandsis-etan dago munduko ia izotz guztia eta eskualde horietan 1990eko hamarkadatik aurrera bizkortu da galera, mundu osoan itsas mailaren igoera eraginez.

Itsas mailaren igoeraz gain, atzerakada honek ekosistema askoren galera eragin dezake eta ur hornidura kolokan jarri eskualde askotan, glaziarrek ibaiak elikatzen dituzten urtegi natural gisa funtzionatzen baitute[1].

Egoera globala aldatu

Lurreko historian zehar klima hotz eta beroagoko garaiak egon dira. Kuaternarioan zehar, azken 2,6 milioi urteetan, hainbat glaziazio egon dira, klima epelagoko garaiekin tartekatuta[2]. Duela 10000 urte, azken glaziazioa amaitu zenetik, klima epelagoko garai batean gaude[3]. Unerik gorenean (duela 20000 urteinguru), izotzak Lurreko azaleraren %8 (eta lehorreko azaleraren %25) estaltzen zuen eta itsas-maila egun baino 125 m beherago zegoen [4].

Garai modernoagoetan, XIII. mendetik 1850eko hamarkadara bitartean Izotz Aro Txikia izenez ezaguturiko garaia izan zen. Aski dokumentatuta dago klima hoztu egin zela eta polo zein mendietako izotza zabaltzen joan zela. Ordutik hona, mundu osoko glaziarrak nabarmen atzera egiten egon dira. Prozesu hori 1980tik aurrera izugarri bizkortu da, giza-jarduerek eragindako berotegi-efektuko gasen ondorioz.

Arrazoiak aldatu

 
1950etik gaur egun arte behatutako glaziarren masa balantzearen diagrama

Glaziarrak urteetan zehar pilatutako elur eta izotzez osatutako egiturak dira, haien pisuaren eraginez mugitu egiten direnak. Glaziarren masa-balantzea izotz metaketa (prezipitazioek eragindakoa) eta ablazioaren (izotz galera, urtzeak, sublimatzeak, haizeak eta glaziarraren mugimenduak eragindakoa) arteko aldea da. Balantze horrek glaziarraren aurrerakada eta atzerakada azaltzen du[5]. Klima-aldaketa dela eta, tenperaturak igotzen ari dira mundu mailan, urtze-tasa handituz. Horrez gain, prezipitazioan ere eragina dauka, elur gutxiago eraginez, oro har. Hori dela eta, ia glaziar gehienak masa-balantze negatiboan daude eta atzera egiten ari dira[6].

Masa-balantze negatibo horrek esan nahi du glaziarrak klimarekiko desorekan daudela, hau da, garai hotzagoetako arrastoak direla. Desagertze prozesu hori klima berrira egokitzea da. Beheko zatiak galdu ahala, glaziarrak gunerik hotzenetan geratzen ari dira eta batzuek oreka-egoera berriak aurkituko dituzte geratzen zaizkien zatietan. Beste batzuk, ordea guztiz desagertuko dira [7][8].

Eskualde epeletan aldatu

 
Munduko eskualde desberdinetako mendietako glaziarren argaltzea 1970etik gaur egun arte

Eskualde epeletan (Tropikoen eta Zirkulu Polarren arteko eskualdeetan) glaziarrak mendietan eta eremu garaietan kokatuta daude [9]: Himalaian bereziki, Alpeetan, Pirinioetan, Kaukason, Mendi Harritsuetan, Ipar Amerikako Pazifikoko mendilerroetan, Patagoniako Andeetan eta Zeelanda Berrian[10]. Eremu populatuetatik eta herrialde garatuetatik hurbil egoteagatik, azken 150 urteotan gehien aztertu direnak dira. Eremu tropikaletakoekin gertatzen den bezala, latitude ertainetako glaziar ia guztiak masa-balantze negatiboan daude[9].

Europan aldatu

Pirinioak aldatu

Euskal Herriko klima epela eta altitude ertaina direla-eta, ez dago glaziarrik azken glaziazioa amaitu zenetik. Euskal Herritik hurbil, gaur egun Europan hegoalderen geratzen diren glaziarrak daude, Pirinioetakoak.

1850eko hamarkadan Pirinioetan 52 glaziar zeudela estimatzen da, 2060 ha-ko azalerarekin. Gaur egun, ostera, 19 baino ez dira geratzen (batzuk oso txikiak), guztira 242 ha dituztelarik. Azaleraz gain, kontuan hartu behar da haien lodiera ere nabarmen murriztu dela[11]. Pirinioetako glaziarrik handiena ere (Anetokoa) izugarri txikitu da eta hamarkada gutxitan guztiz desagertuko dela espero da, gainerako guztiak bezala[12]. Adibide bat jartzearren, 1873. urtean Henry Russell mendizaleak Gourgs Blancs eta Boum mendien artean zeuden glaziarrek 14 km-ko elur geruza ia jarraia osatzen zutela esaten zuen[13]. Gaur egun, eremu horretan hiru glaziar baino ez dira geratzen, guztien artean 16,4 ha osatuz.

Alpeak aldatu

Alpeetako glaziar gehienak atzerakada nabarmenean daude Izotz Aro Txikiaren amaieratik eta XXI. mendean zehar desagertu egingo direla estimatzen da, egungo klima-aldaketa erritmoa jarraitu ezkero[14].

Alpeetako glaziarrak duela hamarkada batzuk baino azkarrago uzkurtzen ari direla adierazten duten ikerketak daude. 2009an argitaratutako artikulu batean Suitzako 89 glaziarrek 1973tik izandako bilakaera aztertu zen eta 76 txikiagotu, 5 aldaketa barik eta 8 hazi egin zirela ondorioztatu zen[15]. Era berean Italian 1980an glaziarren herena atzeraka ari zen eta 1999an %89 ziren jada[16]. Atzerakada hori, gainera, gero eta handiagoa dela ikusten ari da[17].

Eskandinavian aldatu

Alpeak ikertuenak izan badira ere, Europako gainerako mendikateetan antzeko ondorioak atera dira, Suedian, esaterako[18]. Norvegian glaziarrak XIX. mendetik aztertu izan dira eta barnealdeko glaziarren atzerakada nabarmena ikusi izan da[19]. 90eko hamarkadan zehar, Norvegiako kostaldeko glaziarrak hazi egin ziren, prezipitazioak handitu egin zirelako[19]. Dena den, 2010 eta 2013an egindako neurketek erakutsi dute gero eta gehiago direla uzkurtzen ari direnak (aztertutako 33 glaziarretatik, 26 atzeraka, 4 egonkor eta 3 hazten ari ziren)[20].

Eskualde tropikaletan aldatu

Klima tropikalaren ezaugarri nagusia urtean zeharreko tenperatura aldakuntza egunean zehar ematen dena baino txikiagoa izatea da. Hori dela eta, eremu hauetan glaziarrek apenas daukate aldaketarik urtaroetan zehar[21]. Beste era batera esanda, ez daukate neguko izotz pilaketa faserik eta (egungo baldintzetan) urte osoan zehar ari dira urtzen. Hori dela eta, gainerako eskualdeetakoak baino sentiberagoak dira tenperaturaren igoerara[22].

Glaziar tropikalak planetako eskualderik beroenetan daudenez, mendi garai oso gutxitara mugatzen dira. Gaur egun, glaziar tropikalen %99,6 Hego Amerikako Andeetan daude, eta gainerakoak Afrikako Rwenzori, Kenya eta Kilimanjaro mendietan eta Ginea Berriko Irian Jaya eskualdean (nahiz eta azken honetakoak ia desagertuta egon)[21]. Glaziar guzti hauek atzerakada nabarmenean daude[23].

Eskualde polarretan aldatu

Eskualde epel eta tropikaletako glaziarrek garrantzia izan arren (eremu jendetsuetatik hurbil daudelako), Lurreko izotz ia guztia eremu polarretan kokatzen da. Zehatzago izateko, munduko izotzaren %99 inguru Antartikako bi izotz geruzen eta Groenlandiako izotz geruzan kokatzen dira. Eskala kontinentaleko izotz geruza hauek 3 km edo gehiagoko lodiera daukate eta eremu polarretako zati handi bat estaltzen dute. Glaziar hauetako izotza zuzenean itsasoraino heltzen da, izotz geruzaren ertzetatik, batzuetan izotz plataforma egonkorrak osatuz[24].

Groenlandia aldatu

Groenlandiako glaziarrak atzerakada azkarrean daude 90eko hamarkadatik gaur egun arte [25][26][27]. 2019ko bi hilabetetan, Groenlandian urtutako izotzak mundu osoko itsas maila 2,2 mm igo zuela kalkulatzen da[28]. Oro har, datu horiek erakusten dute glaziar horiek uste baino sentikortasun handiagoa daukatela ozeanoaren berotzearekin[29].

Antartika aldatu

Antartika mendikate Transantartikoak banatzen du bi izotz geruzatan: Ekialdekoa eta Mendebaldekoa. Ekialdekoa handiena da eta lur gainean kokatzen da, oro har, eta oraingoz ez du atzerakada nabarmenik jasan. Mendebaldekoa, ostera, leku batzuetan 2500 m baino gehiagoko sakonerako lurzoruaren gainean dago, izotzik ez balego itsas hondoa izango litzatekeena. Hori dela eta, itsasoan oinarritutako izotz geruza gisa sailkatzen da. Oinarria urpean daukanez, itsasoaren berotzeak kalte handia egin diezaioke geruza horri. Geruza hori inguratzen duten hainbat izotz plataforma daude, geruzatik itsasora mugitutako izotzak osatuak. Plataforma horiek izotz geruza babesten dute, eta atzerakada handia jasaten ari dira azken hamarkadetan[30][31][32]. Horiek desagertuta, Mendebaldeko Antartikako Izotz Geruza guztia urtuko balitz, munduko ozeanoen maila 4 m baino gehiago haziko litzateke[33][34].

Ondorioak aldatu

Ur hornidura aldatu

Mendietako glaziarren urtze tasa urte batetik bestera egonkor samarra da eta aurreikusteko modukoa, prezipitazioak baino gehiago. Urtzerakoan, glaziarrek ibaiak elikatzen dituzte, urtaro lehor nahiz hezeetan eta modu erregularrean. Zentzu horretan, urtegi natural gisa funtzionatzen dute mundu osoan, neguko elurren ura pilatuz eta pixkanaka askatuz.

Glaziarren urarekiko dependentzia bereziki handia da munduko bi mendikate handienen inguruan dauden eskualde lehorretan: Andeetan eta Himalaia sisteman[35]. Munduko biztanleriaren heren bat bizi da eskualde horietan, beraz, arazo garrantzitsu bilaka daiteke.

Ekosistemen galera aldatu

Ur hornidurarekin bezala, uretako ekosistema askok (gaziak zein gezak) glaziarren ura dute haien habitataren oinarri. Uraren eskuragarritasunaz gain, glaziarren desagertzeak uraren tenperaturetan eragina izango du eta itsas-korronteetan aldaketak eragin ditzake. Arrantza-jardueretan ere eragina izan dezake prozesu honek[36].

Uholdeak aldatu

Glaziarrak desagertzean, glaziar aintzira gisa ezagutzen diren egiturak eratu ohi dira haien lekuan. Aintzira horiek glaziarrek garraiatutako sedimentuek osatutako lurzoru ezegonkorretan egon daitezke, eta uholde, lur-jausi, elur-jausi, lurrikara edo bestelako fenomenoen ondorioz hautsi egin daitezke, bat-bateko uholde erraldoiak sortuz. Fenomeno horiek glaziar aintziren lehertze uholde gisa ezagutzen dira eta arazo larriak eragin izan dituzte[37][38].

Itsas-mailaren igoera aldatu

 
Itsasoaren maila 6 m igotzeak hondoratuko lituzkeen eskualdeak, gorriz.

Munduko izotz gehiena (%99 inguru) Groenlandiako eta Antartikako izotz geruzetan pilatuta dago. Bertako izotz guztia urtuko balitz, mundu osoko itsas-mailak 70 m gora egingo lituzke[39]. Izotz geruza horien atzerakadak urtean itsas-maila 0,5 mm igotzen duela estimatzen da, bataz beste[40][41][42]. Gaur gaurkoz, munduko tenperaturaren igoera eta glaziarren atzerakada prozesua azkartzen ari dira eta erritmo hori handitzen joatea espero da.

Permafrost-aren karbono igorpena aldatu

Permafrost-a urte osoan zehar 0ºC azpitik mantentzen den lur azpiko materiala da. Lurzoru horrek karbono eta bestelako mantenugai kopuru handiak gordetzen ditu izoztuta dagoen bitartean. Glaziarren atzerakadarekin batera, mendeetan zehar izoztuta geratu den permafrost-a ere urtzen joango da, prozesuan zehar bertan pilatutako karbonoa askatuz, CO2 eta metano gisa, negutegi efektuko gasak. Estimazio batzuen arabera, emisio horiek gizakiak eragindako emisioen %15en baliokideak izan daitezke[43].

Glaziazio osteko errebotea aldatu

Glaziazio osteko errebotea, lurrazalaren errebotea edo errebote isostatikoa izotz-geruza handiak desagertzean sortzen den lurrazalaren gorakada da. Lurrazala mantuaren gainean flotatzen dagoen heinean, izotz geruza handiek deformatu eta hondoratu egin dezakete. Izotz geruzak desagertzean, eskualde horietako lurzoruaren maila igo egiten da. Igoera hau nabaria da ipar Eurasiako, Ipar Amerikako, Patagoniako eta Antartikako zenbait lekutan. Hala ere, leku horietatik urrun lurrazala hondoratzea eragiten du, lurrazal horiek altxatzean mantuko materiala leku batetik bestera mugitzen baita[44][45].

Konponbideak aldatu

Problematika hau gizakiak eragindako klima aldaketaren ondorio da. Beraz, behin betiko konponbide bakarra berotegi efektuko gasen isurketa murriztea da, klimaren berotze globala gelditzeko.

Hortik kanpo, maila lokalean eta txikian iniziatibak egin izan dira. Esate baterako, Austria eta Suitzan glaziarren zatiak plastikoz estali izan dituzte partzialki, eguzkiaren erradiazioa estali eta urtze-tasa moteltzeko[46][47]. Dena den, ez da uste ekonomikoki praktikoa izango denik irtenbide hauek eskala handira eramatea.

Glaziarren uren menpekoa den Ladakh eskualdean, esaterako, neguan izozmendi artifizialak eraikitzen hasiak dira, udarako ur erreserbak metatzeko. Teknika hau Kirgizistan, Txile eta Suitzan ere probatzen ari dira[48][49]. Konponbide erraz eta merke honek maila lokalean ur erreserbak bermatzeko balio du, baina ez du problematika orokorra desagerrarazten.

Erreferentziak aldatu

  1. ↑ (Ingelesez) Lee, Ethan; Carrivick, Jonathan L.; Quincey, Duncan J.; Cook, Simon J.; James, William H. M.; Brown, Lee E.. (2021-12-20). «Accelerated mass loss of Himalayan glaciers since the Little Ice Age» Scientific Reports 11 (1)  doi:10.1038/s41598-021-03805-8. ISSN 2045-2322. (Noiz kontsultatua: 2024-03-12).
  2. ↑ Cohen, K.M.; Finney, S.C.; Gibbard, P.L.; Fan, J.-X.. (2013-09-01). «The ICS International Chronostratigraphic Chart» Episodes 36 (3): 199–204.  doi:10.18814/epiiugs/2013/v36i3/002. ISSN 0705-3797. (Noiz kontsultatua: 2024-03-12).
  3. ↑ Saunders, Rebecca; Russo, Michael. (2011-07). «Coastal shell middens in Florida: A view from the Archaic period» Quaternary International 239 (1-2): 38–50.  doi:10.1016/j.quaint.2010.08.008. ISSN 1040-6182. (Noiz kontsultatua: 2024-03-12).
  4. ↑ Poore, Richard Z.; Williams, Richard S.; Tracey, Christopher. (2000). «Sea Level and Climate» Fact Sheet  doi:10.3133/fs00200. ISSN 2327-6932. (Noiz kontsultatua: 2024-03-12).
  5. ↑ Mote, Phillip; Kaser, Georg. (2007). «The Shrinking Glaciers of Kilimanjaro: Can Global Warming Be Blamed?» American Scientist 95 (4): 318.  doi:10.1511/2007.66.318. ISSN 0003-0996. (Noiz kontsultatua: 2024-03-12).
  6. ↑ (Ingelesez) Gardner, Alex S.; Moholdt, Geir; Cogley, J. Graham; Wouters, Bert; Arendt, Anthony A.; Wahr, John; Berthier, Etienne; Hock, Regine et al.. (2013-05-17). «A Reconciled Estimate of Glacier Contributions to Sea Level Rise: 2003 to 2009» Science 340 (6134): 852–857.  doi:10.1126/science.1234532. ISSN 0036-8075. (Noiz kontsultatua: 2024-03-12).
  7. ↑ Hubbard, Bryn; Glasser, Neil F.. (2005). Field techniques in glaciology and glacial geomorphology. Wiley ISBN 978-0-470-84427-4. (Noiz kontsultatua: 2024-03-12).
  8. ↑ (Ingelesez) Pelto, M. S.. (2010-01-29). «Forecasting temperate alpine glacier survival from accumulation zone observations» The Cryosphere 4 (1): 67–75.  doi:10.5194/tc-4-67-2010. ISSN 1994-0424. (Noiz kontsultatua: 2024-03-12).
  9. ↑ a b Clark, Peter U.. (2009). Abrupt Climate Change: Final Report, Synthesis and Assessment Product. DIANE Publishing Company ISBN 9781437915693..
  10. ↑ Henson, Robert. (2006). The rough guide to climate change. Rough Guides : Distributed by Penguin Group ISBN 978-1-84353-711-3. PMC ocm68772464. (Noiz kontsultatua: 2024-03-12).
  11. ↑ Sánchez Miravalles, Alberto; Cortada Ibáñez, Unai; Vasiljević, Ratko. (2020-12-03). Los Glaciares Pirenaicos.  doi:10.21028/asm.2020.12.03 autores: alberto sánchez miravalles, unai cortada ibañez, ratko vasiljevic.. (Noiz kontsultatua: 2024-03-12).
  12. ↑ (Ingelesez) Vidaller, Ixeia; Izagirre, Eñaut; del Rio, Luis Mariano; Alonso-González, Esteban; Rojas-Heredia, Francisco; Serrano, Enrique; Moreno, Ana; López-Moreno, Juan Ignacio et al.. (2023-08-08). «The Aneto glacier's (Central Pyrenees) evolution from 1981 to 2022: ice loss observed from historic aerial image photogrammetry and remote sensing techniques» The Cryosphere 17 (8): 3177–3192.  doi:10.5194/tc-17-3177-2023. ISSN 1994-0416. (Noiz kontsultatua: 2024-03-12).
  13. ↑ Russell, Henry. (2002). Recuerdos de un montañero. Barrabés Editorial ISBN 84-95744-28-7..
  14. ↑ Vaughan, Adam. (2019-09). «UN climate change summit» New Scientist 243 (3249): 6.  doi:10.1016/s0262-4079(19)31788-9. ISSN 0262-4079. (Noiz kontsultatua: 2024-03-12).
  15. ↑ «Terrestrial photogrammetry in glacier studies» Remote Sensing of Glaciers (CRC Press): 125–140. 2009-12-16 (Noiz kontsultatua: 2024-03-12).
  16. ↑ Anonymous. (2019-06-11). «Comments for the manuscript - Please see SUPPLEMENT PDF» dx.doi.org (Noiz kontsultatua: 2024-03-12).
  17. ↑ (Ingelesez) Cannone, Nicoletta; Diolaiuti, Guglielmina; Guglielmin, Mauro; Smiraglia, Claudio. (2008-04). «ACCELERATING CLIMATE CHANGE IMPACTS ON ALPINE GLACIER FOREFIELD ECOSYSTEMS IN THE EUROPEAN ALPS» Ecological Applications 18 (3): 637–648.  doi:10.1890/07-1188.1. ISSN 1051-0761. (Noiz kontsultatua: 2024-03-12).
  18. ↑ Holmlund, Per; Karlen, Wibjorn; Grudd, Hakan. (1996). «Fifty Years of Mass Balance and Glacier Front Observations at the Tarfala Research Station» Geografiska Annaler. Series A, Physical Geography 78 (2/3): 105.  doi:10.2307/520972. ISSN 0435-3676. (Noiz kontsultatua: 2024-03-12).
  19. ↑ a b (Ingelesez) Nesje, Atle; Bakke, Jostein; Dahl, Svein Olaf; Lie, Øyvind; Matthews, John A.. (2008-01). «Norwegian mountain glaciers in the past, present and future» Global and Planetary Change 60 (1-2): 10–27.  doi:10.1016/j.gloplacha.2006.08.004. (Noiz kontsultatua: 2024-03-12).
  20. ↑ «Norwegian Water Resources and Energy Directorate» web.archive.org 2015-05-26 (Noiz kontsultatua: 2024-03-12).
  21. ↑ a b Kaser, Georg. (2002). Tropical glaciers. Cambridge University Press ISBN 978-0-521-63333-8. (Noiz kontsultatua: 2024-03-12).
  22. ↑ van Deelen, Grace. (2024-02-26). [http://dx.doi.org/10.1029/2024eo240093 «El Ni�o May Have Kicked Off Thwaites Glacier Retreat»] Eos 105  doi:10.1029/2024eo240093. ISSN 2324-9250. (Noiz kontsultatua: 2024-03-12).
  23. ↑ Hastenrath, Stefan. (2008). Recession of equatorial glaciers: a photo documentation. Sundog Publishing ISBN 978-0-9729033-3-2. PMC 244414844. (Noiz kontsultatua: 2024-03-12).
  24. ↑ Kusky, Timothy M.; Cullen, Katherine E.. (2010). Encyclopedia of Earth and space science. Facts on File ISBN 978-0-8160-7005-3. (Noiz kontsultatua: 2024-03-12).
  25. ↑ Marshall, Michael. (2011-09). «Groundwater greed driving sea level rises» New Scientist 211 (2831): 14.  doi:10.1016/s0262-4079(11)62318-x. ISSN 0262-4079. (Noiz kontsultatua: 2024-03-12).
  26. ↑ [http://dx.doi.org/10.33140/pcii.02.04.09 «Jakobshavn Isbrae Greenland’s Largest Glacier and SN1006 2010 Impact 2017 Freezing - Global Cooling»] Petroleum and Chemical Industry International 2 (4) 2019-11-01  doi:10.33140/pcii.02.04.09. ISSN 2639-7536. (Noiz kontsultatua: 2024-03-12).
  27. ↑ Enderlin, E. M.; Howat, I. M.; Vieli, A.. (2013-02-19). «High sensitivity of tidewater outlet glacier dynamics to shape» dx.doi.org (Noiz kontsultatua: 2024-03-12).
  28. ↑ Anonymous. (2020-09-22). «Ensemble weighting for sea ice thickness projections» dx.doi.org (Noiz kontsultatua: 2024-03-12).
  29. ↑ (Ingelesez) Rignot, Eric; Fenty, Ian; Xu, Yun; Cai, Cilan; Kemp, Chris. (2015-07-28). «Undercutting of marine‐terminating glaciers in West Greenland» Geophysical Research Letters 42 (14): 5909–5917.  doi:10.1002/2015GL064236. ISSN 0094-8276. (Noiz kontsultatua: 2024-03-12).
  30. ↑ Cook, A. J.; Vaughan, D. G.. (2009-08-14). «Overview of areal changes of the ice shelves on the Antarctic Peninsula over the past 50 years» dx.doi.org (Noiz kontsultatua: 2024-03-12).
  31. ↑ (Ingelesez) Rignot, E.; Casassa, G.; Gogineni, P.; Krabill, W.; Rivera, A.; Thomas, R.. (2004-09). «Accelerated ice discharge from the Antarctic Peninsula following the collapse of Larsen B ice shelf» Geophysical Research Letters 31 (18)  doi:10.1029/2004GL020697. ISSN 0094-8276. (Noiz kontsultatua: 2024-03-12).
  32. ↑ Fuchs, Sir Vivian (Ernest), (11 Feb. 1908–11 Nov. 1999), Director of the British Antarctic Survey, 1958–73; Leader, Commonwealth Trans-Antarctic Expedition, 1955–58. Oxford University Press 2007-12-01 (Noiz kontsultatua: 2024-03-12).
  33. ↑ (Ingelesez) Fretwell, P.; Pritchard, H. D.; Vaughan, D. G.; Bamber, J. L.; Barrand, N. E.; Bell, R.; Bianchi, C.; Bingham, R. G. et al.. (2013-02-28). «Bedmap2: improved ice bed, surface and thickness datasets for Antarctica» The Cryosphere 7 (1): 375–393.  doi:10.5194/tc-7-375-2013. ISSN 1994-0424. (Noiz kontsultatua: 2024-03-12).
  34. ↑ (Ingelesez) Pan, Linda; Powell, Evelyn M.; Latychev, Konstantin; Mitrovica, Jerry X.; Creveling, Jessica R.; Gomez, Natalya; Hoggard, Mark J.; Clark, Peter U.. (2021-04-30). «Rapid postglacial rebound amplifies global sea level rise following West Antarctic Ice Sheet collapse» Science Advances 7 (18)  doi:10.1126/sciadv.abf7787. ISSN 2375-2548. (Noiz kontsultatua: 2024-03-12).
  35. ↑ Edwards, Huw, (born 18 Aug. 1961), Presenter: BBC News at Ten (formerly Ten O’Clock News), since 2003; BBC News at Five, since 2006; The Wales Report, since 2012. Oxford University Press 2007-12-01 (Noiz kontsultatua: 2024-03-12).
  36. ↑ OECD, ed. (2010). The economics of adapting fisheries to climate change. OECD ISBN 978-92-64-09036-1. (Noiz kontsultatua: 2024-03-12).
  37. ↑ United Nations Environment Programme. SAGE Publications, Inc. 2012 (Noiz kontsultatua: 2024-03-12).
  38. ↑ Agrawala, Shardul. (2008-12-31). «18 RESPONSES TO GLACIER RETREAT IN THE CONTEXT OF DEVELOPMENT PLANNING IN NEPAL» Darkening Peaks (University of California Press): 241–248. ISBN 978-0-520-93424-5. (Noiz kontsultatua: 2024-03-12).
  39. ↑ «USGS.gov | Science for a changing world» www.usgs.gov (Noiz kontsultatua: 2024-03-12).
  40. ↑ (Ingelesez) Rahmstorf, Stefan; Cazenave, Anny; Church, John A.; Hansen, James E.; Keeling, Ralph F.; Parker, David E.; Somerville, Richard C. J.. (2007-05-04). «Recent Climate Observations Compared to Projections» Science 316 (5825): 709–709.  doi:10.1126/science.1136843. ISSN 0036-8075. (Noiz kontsultatua: 2024-03-12).
  41. ↑ (Ingelesez) Velicogna, I.. (2009-10). «Increasing rates of ice mass loss from the Greenland and Antarctic ice sheets revealed by GRACE» Geophysical Research Letters 36 (19)  doi:10.1029/2009GL040222. ISSN 0094-8276. (Noiz kontsultatua: 2024-03-12).
  42. ↑ (Ingelesez) Cazenave, A.; Dominh, K.; Guinehut, S.; Berthier, E.; Llovel, W.; Ramillien, G.; Ablain, M.; Larnicol, G.. (2009-01). «Sea level budget over 2003–2008: A reevaluation from GRACE space gravimetry, satellite altimetry and Argo» Global and Planetary Change 65 (1-2): 83–88.  doi:10.1016/j.gloplacha.2008.10.004. (Noiz kontsultatua: 2024-03-12).
  43. ↑ (Ingelesez) Estop-Aragonés, Cristian; Cooper, Mark D.A.; Fisher, James P.; Thierry, Aaron; Garnett, Mark H.; Charman, Dan J.; Murton, Julian B.; Phoenix, Gareth K. et al.. (2018-03). «Limited release of previously-frozen C and increased new peat formation after thaw in permafrost peatlands» Soil Biology and Biochemistry 118: 115–129.  doi:10.1016/j.soilbio.2017.12.010. (Noiz kontsultatua: 2024-03-12).
  44. ↑ (Ingelesez) Milne, G.; Shennan, I.. (2013). «SEA LEVEL STUDIES | Isostasy: Glaciation-Induced Sea-Level Change» Encyclopedia of Quaternary Science (Elsevier): 452–459.  doi:10.1016/b978-0-444-53643-3.00135-7. isbn 978-0-444-53643-3. ISBN 978-0-444-53642-6. (Noiz kontsultatua: 2024-03-12).
  45. ↑ Milne, Glenn A.; Mitrovica, Jerry X.. (2008-12). «Searching for eustasy in deglacial sea-level histories» Quaternary Science Reviews 27 (25-26): 2292–2302.  doi:10.1016/j.quascirev.2008.08.018. ISSN 0277-3791. (Noiz kontsultatua: 2024-03-12).
  46. ↑ Olefs, M.; Fischer, A.. (2008-05). «Comparative study of technical measures to reduce snow and ice ablation in Alpine glacier ski resorts» Cold Regions Science and Technology 52 (3): 371–384.  doi:10.1016/j.coldregions.2007.04.021. ISSN 0165-232X. (Noiz kontsultatua: 2024-03-12).
  47. ↑ «Earth science: Global warming won't boost carbon storage in tundra» Science News 166 (15): 238–238. 2004-10-09  doi:10.1002/scin.5591661517. ISSN 0036-8423. (Noiz kontsultatua: 2024-03-12).
  48. ↑ «About the Project | The Ice Stupa Project» icestupa.org (Noiz kontsultatua: 2024-03-12).
  49. ↑ «Kirgizistango abeltzainek glaziar artifizialak sortu dituzte artaldeak salbatzeko» Naiz.

Kanpo estekak aldatu

"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Glaziarren_atzeraldia_1850etik_aurrera&oldid=9669592"(e)tik eskuratuta