Peruko Erregeorderria

Peruko Erregeorderria; Virreinato del Perú
	1542 – 1824
	Espainiar Inperioko erregeorderria
	Goiburua; Plus Ultra
	Berde argiz 1542-1718 arteko hedadura maximo. Berde ilunez de jurezko hedapena 1718tik 1824ra
Geografia
Hiriburua	Ciudad de los Reyes
Ekonomia
Dirua	Peso eta Espainiako Erreala
Kultura
Hizkuntza(k)	Ofizialki gaztelera
Erlijioa	Katolikoa
Historia
	Gaztela Berriko Gobernazioa
	Toledo Berriko Gobernazioa
Peru
Río de la Platako Erregeorderria
Granada Berriko Erregeorderria
Guayaquileko Probintzia Askea
Txile

Peruko Erregeorderria^[1] (gazteleraz Virreinato del Perú) 1542an Espainiak bere Amerikako koloniak kudeatzeko sorturiko barruti administratiboa izan zen. Bere hedadura maximoan ia Hego Amerika osoa hartu zuen eta Limatik kudeatzen zen. XVI. mendetik XVII.era Amerikan zeuden bi erregeorderrietako bat izan zen.

HistoriaAldatu

Ozeano Barea aurkitu ondoren, espainiar esploratzaileek Hego Ameriketako kostaldea aztertu zuten, eta Peruko inperio handiaren berri izan zuten. 1531n Francisco Pizarro lurraldea konkistatzera abiatu zen 180 soldaduren buru. Espainiarrek Atahualpa inken erregea atxilotu eta, hark bahisaritzat gela bete urre ordaindu bazuen ere, hil egin zuten (1533). Urte horretan bertan, Lima hiria sortu zuten espainiarrek, itsasorako aterabidea izateko.

Konkistak aldaketa handiak eragin zituen: lurraren eta ondasunen banaketa zela eta, gerra piztu zen konkistatzaileen artean; gerrek eta eritasunek biztanleria urritu zuten; amerindiarrak lan gogorretara behartuak izan ziren; bertako kulturaren eta erlijioaren ordez espainiarrena ezarri zen, eta biztanleriaren banaketa aldatu zen administrazioa mendietatik (Cuscotik) kostaldera (Limara) aldatzearekin batera.

1543an Espainiako Karlos I.a erregeak Peruko erregeorderria sortu zuen konkistatzaileen arteko guduak amaitzeko eta koroaren aginpidea Hego Ameriketan sendotzeko. Erregeorderriak ia Hego Amerika osoa hartzen zuen. Erregeordeen lehen egitekoa konkistatzaileen matxinadak menderatzea izan zen. Francisco de Toledoren gobernupean (1569-1581), lurraldearen barne-antolamendua egituratu eta ekonomiaren hazkundea bideratu zen, zilarraren ustiapenean oinarritua. Lima erregeorderriaren hiriburu eta, bi mendez, Hego Ameriketako merkataritza-gune nagusi bilakatu zen. Erregeorderriak XVII. mendean zehar izan zituen urterik oparoenak, baina, nolanahi ere, arazo askori aurre egin behar izan zien: itsaslapurren erasoei, espainiarren arteko gerrei, amerindiarren matxinadei, administrazio- eta erlijio-arazoei, kontrabandoari eta izurriteen eta lurrikaren ondorio larriei, besteak beste.

XVIII. mendean garrantzia galdu zuen Peruko erregeorderriak, ekonomiaren hazkundea moteldu egin baitzen erregeorderriaren zatiketagatik, zilar-ekoizpenaren beherakadagatik eta biztanleriaren urritzeagatik neurri handi batean. Mende horretan zehar, Peruko erregeorderria hirutan zatitu zen: Granada Berria (1717), Rio de Plata (1776) eta Txile (1778). Hauen sorrerak Limari boterea kendu zuen, indarra emanez Buenos Aires. XIX. mendearen hasieran independentziaren aldeko mugimenduek erregeorderria suntsitu zuten eta gaur egungo Peru, Txile, Kolonbia, Ekuador, Panama, Bolivia, Paraguai, Uruguai eta Argentina sortuko ziren lurralde handi honetatik. 1824an, Ayacuchoko guduak azkena eman zion espainiar presentziari, eta Peruko Erregeorderria betiko desegin.