Lankide:Santi Dzrg/Funtzio jarraitu

Matematikan, funtzio jarraitua dela esaten da aldagai askean izandako aldaketa txikiek funtzioaren balioan ere aldaketa txikiak eragiten dituztenean. Jarraituak ez diren funtzioak ez-jarraituak dira. Alderantzizko jarraitua duen funtzio jarraituari homeomorfismo deritzo.

Funtzioen jarraitutasuna topologiaren oinarrizko kontzeptua da, ------. Artikulu honen sarrera aldagai errealetako funtzioetan ardazten da. Jarraitutasunaren beste kasu sendoago bat jarraitutasun uniformea da. Gainera, artikulu honetan bi espazio metrikoren arteko funtzioen jarraitutasunaren definizio orokorragoa lantzen da. Ordena teorian, batez ere domeinu teorian, Scotten jarraitutasuna kontsideratu daiteke. Beste jarraitutasun motak existitzen dira, baina ez dira lantzen artikulu honetan.

Adibidez, izan bedi h(t) funtzio, lore baten altuera deskribatzen duenta t denboran. Funtzio hau jarraitua da. Aldiz, M(t) banku kontu batean dagoen diru kopurua adierazten badu t denboran, funtzioak salto egiten du dirua sartu edo ateratzen denean; beraz funtzio ez-jarraitua da.

Historia

aldatu

Jarraitutasunaren epsilon-delta erako lehen definizioa Bernard Bolzanok eman zuen 1817. urtean. Cauchyk horrela definitu zuen  -ren jarraitutasuna:[1]

«   aldaketa infinituki txikia x aldagai askean beti eragiten du   aldaketa infinituki txikia y aldagai dependentean. »
Augustin-Louis Cauchy: Cours d'Analyse, 1821, 34. orrialdea

Cauchyk kantitate infinituki txikiak kantitate aldakorren arabera definitu zituen, eta bere definizioa gaur egungo definizio infinitesimalaren antzekoa da (ikus mikrojarraitutasuna). Puntuz puntuko jarraitutasunaren eta jarraitutasun uniformearen arteko desberdintasuna eta definizioa Bolzanok eman zituen 1830ko hamarkadan, baina bere lana ez zen 1930ko hamarkada arte argitaratu. Bolzano bezala,[2] Karl Weierstrassek[3] funtzio baten jarraitutasuna c puntuan ukatzen zuen funtzioa c-n eta bere bi aldeetan definituta baldin ez bazegoen, baina Édouard Goursatek[4] funtzioa c-ren alde bakarrean definituta egotea baimendu zuen eta Camille Jordanek[5] baimendu zuen c-n bakarrik definituta bazegoen ere. Puntuz puntuko jarraitutasunaren hiru definizio ez-baliokide hauek oraindik erabiltzen dira.[6] Edouard Heinek eman zuen jarraitutasun uniformearen lehen definizio argitaratua 1872. urtean, baina bere ideiak Dirichletek eman zituen 1854. urtean.[7]

Real functions

aldatu

Definizioa

aldatu
 
  funtzioa   definizio-eremuan jarraitua da, baina ez da jarraitua   osoan,   puntuan ez dagoelako definituta.</math>

Funtzio erreal bat, hau da, zenbaki errealetatik zenbaki errealetara doan funtzio bat; grafo baten bitartez irudikatu daiteke plano kartesiarrean. Funtzio hori jarraitua da grafoa kurba ez-apurtu baten bitartez irudikatu baldin badaiteke, kurbaren definizio-eremua zuzen erreal osoa izanda. Jarraian definizio zehatzago bat ematen da.[8]

Funtzio errealen jarraitutasunaren definizio zehatza limiteen bitartez ematen ohi da.   funtzio bat   aldagaiarekin   puntuan jarraitua da baldin eta  -ren limitea     hurbiltzen den bitartean  -ren berdina bada. Gainera, funtzioa jarraitua da puntu guztietan jarraitua bada. Funtzio bat ez-jarraitua da punturen batean ez jarraitua denean.

Funtzio baten jarraitutasunaren hainbat definizio existitzen dira. Batzuetan esaten da funtzio bat jarraitua dela jarraitua bada bere definizio-eremuko puntu guztietan. Adibidez,   funtzioa jarraitua bere definizio eremuan (zenbaki errealak non  ,   edozein zenbaki oso izanda). Batzuetan, salbuespenak egiten dira definizio-eremuaren mugekin. Adibidez,   funtzioaren grafoa, bere domeinua zenbaki erreal ez-negatiboak izanda; ezkerraldean amaiera puntua dauka. Kasu honetan eskuinaldeko limitea bakarrik behar da funtzioaren balioa lortzeko. Definizio honen arabera,   jarraitua da   mugan eta zenbaki ez-negatibo guztietan. Definiziorik arruntenaren arabera, funtzio bat jarraitua da zenbaki erreal osoetan jarraitua bada. Kasu honetan, aurreko bi adibideak ez dira jarraituak, baina edozein polinomioren funtzioa jarraitua da, sinua, kosinua eta esponentziala bezala. Beraz, jarraitu hitzaren erabilpen arduratsua egin behar da, testuinguruaren arabera bere esanahia aldatu daitekelako.

Notazio matematikoa erabilita, aurreko hiru zentzuetan jarraitutasuna definitzeko hainbat era daude.

Izan bedi

  zenbaki errealen   azpimultzoan definitutako funtzioa.

  azpimultzoa  -ren definizio-eremua da. Aukera posibleen artean ondorengoak daude:

  (zenbaki errealen multzo osoa), edo,   eta   zenbaki errealentzat,
  (  tarte itxia da), edo
  (  tarte irekia da).

  tarte irekia bada,   eta   ez dira mugak aurreko zentzuan bezala, eta beraz   eta  -ren balioek ez dute ondoriorik  -ko jarraitutasunean.

Funtzioen limiteen bidezko definizioa

aldatu

  funtzioa bere definizio-eremuko   puntuan jarraitua da  -ren limitea    -ra hurbiltzen den heinean ( -ren definizio-eremuan zehar) existitzen bada eta  -ren berdina bada.[9] Notazio matematikoan, hurrengoaren baliokidea da:

 

Benetan, honek hiru baldintza inplikatzen ditu: lehenik,     puntuan definituta dago (betetzen dena,    -ren definizio-eremuan dagoelako). Bigarren, limitea existitu behar da. Hirugarren, limitearen balioa  -ren berdina izan behar da.

(Asumitu dugu  -ren definizio eremuak ez duela puntu isolaturik. Adibidez, tarteek edo tarteen bildurek ez dute puntu isolaturik.)

Inguruneen bidezko definizioa

aldatu

  puntuaren ingurunea  -tik distantzia finko bat baino hurbilago dauden definizio-eremuko puntu guztiak dituen multzo bat da. Intuitiboki, funtzio bat jarraitua da   puntuan  -ren murrizketa  -ren ingurune batean   puntu bakarrera txikitzen bada  -ren inguruko ingurunearen zabalera zerorantz doanean. Zehazki,   funtzioa jarraitua da bere definizio-eremuko   puntuan, baldin edozein ingurunerentzat   existitzen bada ingurune bat   non  ,   denean.

Definizio honek bakarrik behar du eremua eta koeremua espazio topologikoak izatea, eta ondorioz definiziorik orokorrena da. Ondoriozta daiteke definizio honetatik   funtzioa jarraitua dela bere definizio-eremuko puntu isolatu guztietan. Adibidez, balio errealdun funtzio guztiak jarraituak dira zenbaki osoen multzoan.

Segiden limiteen bidezko definizioa

aldatu
 
  segidak  -rantz doa.

Ordez, eskatu daiteke  -rantz konbergenteak diren definizio-eremuko puntuez osatutako segida guztientzat ( )   segida  -rantz konbergentea izatea. Notazio matematikoan:

 

Weierstrassen eta Jordanen definizioa

aldatu
 
ε-δ-definizioaren irudikapena: ε=0.5-rentzat, c=2, δ=0.5 balioak definizioaren baldintza betetzen du.

Funtzio baten limitearen definizioa sartzean, hurrengo definizioa lortzen da:   funtzio bat emanda, bere definizio eremuko   puntuan jarraitua da baldin edozein   positiborentzat existitzen bada   positibo bat non   betetzen duten  -entzat:

 

Beste era batean idatzita,   jarraitua bada definizio-eremuko   puntuan, edozein   positiborentzat existitzen da   positiboa non definizio eremuko   guztientzat:

 

Era intuitiboago batean, esan daiteke behar badela  -ren balioak  -ren ingurune batean egotea, behar den gauza bakarra  -ren ingurune egoki bat aukeratzea da  -k balioak hartzeko. Nahi dugun beste txikitu ahal bada  -ren ingurunea, orduan   jarraitua da  -ren inguruan.

Gaur egungo hizkera matematikoan, honako hau orokortzen da oinarri batekiko funtzio baten jarraitutasunaren definizioaren bitartez, kasu honetan topologia metrikoa.

Weierstrassek behartu zuen   tartea definizio eremuan egotera, baina Jordanek baldintza hori kendu zuen.

Ondarraren kontrolaren bidezko definizioa

aldatu

Analisi numerikoan eta frogak egiteko, askotan beharrezkoa da jakitea zein azkarrak diren limiteen konbergentziak, hau da; ondarraren kontrola. Hori formalizatu daiteke jarraitutasunaren definizio bat sortzeko.

Funtzio bat   kontrol-funtzioa da baldin

  •   ez beherakorra bada.
  •  

  funtzio erreala jarraitua da  -n baldin

 , definizio eremuan dauden   guztietarako

Funtzio bat jarraitua da  -n  -jarraitua baldin bada   kontrol-funtzio batentzako.

Estrategia hau erabiliz jarraitutasunaren kontzeptua findu daiteke erabili daitezkeen kontrol-funtzioak murriztuz.   kontrol-funtzioen multzoa izanda, funtzio bat  -jarraitua da baldin  -jarraitua bada   batentzako. Adibidez,   esponentedun Lipschitzen eta Hölderren jarraitutasunak hurrengo multzoekin definitzen dira:

 
  .

Oszilazioen bidezko definizioa

aldatu
 
Funtzio bat puntu batean jarraitua ez izatea bere oszilazioaren bidez kuantifikatu daiteke.

Jarraitutasuna oszilazioen bidez definitu daiteke ere:   funtzioa jarraitua da   puntuan baldin eta soilik baldin bere oszilazioa puntu horretan zero bada, notazio matematikoan  .[10] Notazio honen abantaila bat ez-jarraitutasuna kuantifikatzen duela da: oszilazioak esaten du zenbatekoa den ez-jarraitutasuna puntu batean.

Definizio hau erabilgarria da multzo teoria deskribakorrean puntu ez-jarraituen multzoak eta puntu jarraituak (oszilazioa   baino txikiagoa duten multzoen ebakidura (Gδ multzo bat)) ikertzeko. Gainera, definizio honek Lebesgueren integragarritasun baldintzaren norabide bateko froga azkarra ematen du.[11]

Oszilazioa ε-δ definizioaren berrantolapen baten baliokidea da, limiteak erabiliz oszilazioa definitzeko: puntu batean   batentzat ez bada existitzen  -rik non baldintza betetzen den, orduan oszilazioa gutxienez   da. Aldiz,   guztientzat   existitzen bada, oszilazioa 0 da. Oszilazioen bidezko definizioa espazio topologikoetatik espazio metrikoetara doazen funtzioetara orokortu daiteke.

Hipererrealen bidezko definizioa

aldatu

Cauchyk emandako jarraitutasunaren definizioa ideia intuitiboetan oinarritzen da: aldagaian egindako aldaketa infinitesimal batek funtzioaren balioan aldaketa infinitesimala eragiten du. Kalkulu ez-estandarraren bidez definizio hori matematikoki zehatza egin daiteke. Zuzen erreala zenbaki infinitu eta infinitesimalen bidez handitu daiteke zenbaki hipererrealak sortzeko. Kalkulu ez-estandarrean jarraitutasuna horrela definitu daiteke, Cauchyren definizioa gaur egungo notaziora "itzuliz":

  funtzio erreala jarraitua da   puntuan baldin bere hipererrealetako hedadura hurrengo propietatea betetzen badu:   infinitesimal edozeinerako,   infinitesimala da.[12]

Funtzio jarraituen eraikuntza

aldatu
 
Funtzio kubiko baten grafoa leuna da. Funtzioa jarraitua da.

Funtzio baten jarraitutasuna ebaluatzeko prozesua sinplifikatu daiteke aurreko propietateak ebaluatuz funtzioaren "blokeetan". Erreza da frogatzea definizio-eremu batean jarraituak diren bi funtzioen batuketa jarraitua dela eremu horretan. Bi funtzio emanda

 ,

orduan funtzio jarraituen batura

 

(  izanda,   guztientzat) jarraitua da  -n.

Gauza bera gertatzen da funtzio jarraituen biderketarekin

 

(  izanda,   guztientzat) jarraitua da  -n.

Aurreko emaitzak funtzio konstanteen eta identitate funtzioaren ( ) jarraitutasunarekin konbinatuz, funtzio polinomikoen jarraitutasuna zenbaki errealetan ondoriozta daiteke. Adibidez

 

(eskuineko irudian irudikatua).

 
Funtzio arrazional baten grafoa. Funtzioa ez dago definituta   puntuan. Marra horizontala eta bertikala asintotak dira.

Era berean froga daiteke funtzio baten alderantzizkoa (biderkadurarekiko)

 

(  izanda   guztientzat non  ) jarraitua dela  -n.

Horrek inplikatzen du funtzio jarraituen zatiketa ( -ren erroak kenduta)

 

(  izanda   guztientzat non  ) ere jarraitua dela  -n.

Adibidez, hurrengo funtzioa (eskuineko irudian)

 

definituta dago zenbaki erreal guztientzat (  izan ezik), eta jarraitua da puntu horietan. Beraz, funtzio jarraitua da.   puntuan ez da jarraitua, puntu hori ez dagoelako funtzioaren definizio-eremuan. Ez da existitzen   funtzio jarraiturik  -rekin bat datorrenik   guztientzat.

 
sinc eta cos funtzioak.

Sinu funtzioa zenbaki erreal osoetan jarraitua denez, sinc funtzioa ( ) definituta dago eta jarraitua da   erreal guztientzat. Kasu honetan, hala era,   zenbaki erreal guztietan jarraitua den funtzio batera luzatu daiteke;   ezartzen. Izan ere, hori da funtzioaren limitea 0-rantz hurbiltzen denean:

 

Beraz, ezarriz

 

sinc funtzioa zenbaki erreal osoetan jarraitua den funtzio batean bihurtzen da. Puntu singular saihesgarri izena erabiltzen da kasu hauetan, non funtzioaren balioak definitu daitezke funtzioa jarraitua egiteko puntu zehatzetan.

Funtzioen arteko beste eragiketa bat funtzioen konposaketa da. Bi funtzio jarraitu izanda

 

beraien konposizioa ( ),   izanda, jarraitua da.

Aurreko proposizioa erabiltzen lortzen da, adibidez

  jarraitua dela   guztietarako.

Funtzio ez-jarraituen zenbait adibide

aldatu
 
Zeinu funtzioaren irudikapena.   dela ikus daiteke. Beraz, zeinu funtzioa ez-jarraitua da 0 puntuan.

Funtzio ez-jarraituen adibide bat Heavisideren eskailera funtzioa da ( ), horrela definituta:

 

Hartu adibidez  . Ez dago  -ren inguruko  -ingurunerik (hau da,   tarte irekia,   izanda) non  -ren balioak  -ren  -ingurunean egongo diren (hau da,  -n). Intuitiboki, ez-jarraitutasun mota hau funtzioaren balioetan gertatzen den bat-bateko jauzia da.

Antzeko kasu bat zeinu funtzioarena da:

 

ez-jarraitua da   puntuan, baina jarraitua da beste puntu guztietan. Hurrengo adibide honetan:

 

funtzioa jarraitua da puntu guztietan,  -n izan ezik.

 
Thomaeren funtzioaren irudikapena (0,1) tartean. Goiko puntuak   irudikatzen du.

Aurreko kasuen antzekoak diren funtzio ez-jarraituetaz gain, funtzio batzuek jokaera patologikoa daukate. Thomaeren funtzioaren kasua da:

 

Thomaeren funtzioa zenbaki irrazional guztietan jarraitua da, eta ez-jarraitua zenbaki arrazional guztietan. Antzeko era batean, Dirichleten funtzioa ez da inon ez jarraitua

 

Propietateak

aldatu

Tarteko balioaren teorema

aldatu

Tarteko balioaren teorema existentzia teorema bat da, zenbaki errealen osotasunean oinarritua. Honela dio:

  funtzio erreala jarraitua bada   tarte itxian eta   zenbakia   eta  -ren artean badago, orduan exititzen da   zenbaki bat   tartean non  .

Adibidez, ume bat 1 m-ko altueratik 1.5 m-ko altuerara hazten bada bi eta sei urte dituen bitartean, orduan, momenturen batean denbora tarte horretan umearen altuera 1.25 m izan da.

Teorema honen ondorioz,   jarraitua bada   tartean eta   eta  -ren zeinuak ezberdinak badira, orduan   tarteko   puntu batean  -ren balioa zero da.

Muturreko balioaren teorema

aldatu

Muturreko balioaren teoremak (edo Weierstrassen teorema) horrela dio: edozein funtzio     tarte batean (edo edozein multzo itxi eta bornatu) definituta badago eta bertan jarraitua bada, orduan funtzioak maximo bat dauka tarte horretan (existitzen da   non     tarteko   guztientzat). Gauza bera gertatzen da minimoarekin. Orokorrean, emaitza horiek ez dira agertzen funtzioa   tarte ireki batean definituta dagoenean;   funtzioaren kasuan adibidez. Funtzio hori definituta dago eta jarraitua da   tartean, baina ez dauka maximorik ez-bornatua delako goitik.

Jarraitutasunaren erlazioa diferentziagarritasunarekin eta integragarritasunarekin

aldatu

Edozein funtzio diferentziagarri

 

jarraitua da, frogatu daitekeen bezala. Alderantzizkoa ez da egia: adibidez, balio absolutuaren funtzioa

 

edonon jarraitua da. Hala ere, ez da diferentziagarria   puntuan (baina beste puntu guztietan bada). Weierstrassen funtzioa puntu guztietan jarraitua da, baina ez da inon ez diferentziagarra.

  funtzio diferentziagarri baten deribatuak   ez du zertan jarraitua izan.   jarraitua bada,   jarraituki deribagarria da. Baldintza hori betetzen duten funtzioen multzoa   da. Orokorrean, multzo ireki batetik zenbaki errealetara doazen funtzioen multzoari,

 omega

non     aldiz diferentziagarria den eta  -garren deribatua jarraitua den,   deritzo. Ordenagailu grafikoen arloan, maila horiei   (posizioaren jarraitutasuna),   (tangentziaren jarraitutasuna) eta   (kurbaduraren jarraitutasuna) izenak ematen zaizkie batzuetan.

Edozein funtzio jarraitu

 

integragarria da (Riemannen integralaren zentzuan, adibidez). Alderantzizkoa ez da betetzen, zeinuaren funtzioak (integragarria baina ez-jarraitua) frogatzen duen bezala.

Limite puntual eta uniformeak

aldatu
 
Funtzio jarraituen segida bat   non bere limitea   ez da jarraitua. Konbergentzia ez de uniformea.

Funtzioen segida bat emanda

 

non limitea

 

definizio eremuko   guztientzat existitzen den,   funtzioa segidaren limite puntuala da. Limite puntual funtzioak ez du zertan jarraitua izan,   guztiak jarraituak badira ere; eskuinaldeko animazioan ikusten den bezala. Hala ere,   jarraitua da   funtzio guztiak jarraituak badira eta segida konbergentzia uniformea badauka (konbergentzia uniformearen teoremaren ondorioa). Teorema hori erabili daiteke funtzio esponentzialak, logaritmoak, erro karratu funtzioa eta funtzio trigonometrikoak jarraituak direla frogatzeko.

Jarraitutasun norabidetua eta erdi-jarraitutasuna

aldatu

Funtzio ez-jarraituak era mugatuan ez-jarraituak izan daitezkenez, jarraitutasun norabidetuaren (edo eskuin eta ezker-jarraitutasuna) eta erdi-jarraitutasunaren kontzeptuak agertzen dira. Intuitiboki, funtzio bat eskuin-jarraitua da ez badago jauzirik limitearen puntura hurbiltzean eskuinetik. Formalki,   eskuin-jarraitua da   puntuan hurrengoa betetzen baldin bada: edozein  -rentzat existitzen da   non   betetzen duten   guztientzat

 

Baldintza hau eta funtzio jarraituena ia berdinak dira: kasu honetan   baino handiagoak diren  -tarako bakarrik bete behar da. Aldiz, eskatzen bada baldintza betetzea   betetzen duten  -tarako, ezker-jarraitutasuna agertzen da. Funtzio bat jarraitua da baldin eta soilik baldin ezker eta eskuin-jarraitua bada.

Funtzio bat behe erdi-jarraitua da baldin egon daitezkeen jauziak behera badoaz, eta ez gora. Hau da, edozein  -rentzat existitzen da   non   betetzen duen eta definizio-eremuan dagoen edozein  -rentzat hurrengoa betetzen den:

 

Alderantzizko baldintza goi erdi-jarraitua da.

Espazio metrikoen arteko funtzioen jarraitutasuna

aldatu

Funtzio erreal jarraituen kontzeptua espazio metrikoen arteko funtzioetara orokortu daiteke. Espazio metriko bat   multzo bat da, funtzio batez ( ) hornituta dagoena (metrika deritzo). Funtzio honen ideia intuitiboa  -ko bi elementuen arteko distantzia da. Formalki, metrika honako funtzioa da:

 

Funtzio honek zenbait propietate betetzen ditu, desberdintza triangeluarra nabarmenki. Bi espazio metriko (  eta   ) eta funtzio bat emanda,

 

orduan   jarraitua da   puntuan ( -n) emandako metrikarekiko, baldin eta edozein   positiborako existitzen bada   positiboa non   betetzen duten  -ko edozein  -k   betetzen badu. Gainera, aurreko kasuko funtzio errealetan bezala;   limitea duen  -ko edozein   segidarentzentat   betetzea jarraitutasunaren definizo baliokidea da. Azken baldintza hau honako eran ahuldu daiteke:   jarraitua da  -n baldin eta solik baldin   limitea duen  -ko edozein segida   konbergenterentzat   Caucyren segida bada eta    -ren domeinuan badago.

Espazio metrikoen arteko funtzio bat jarraitua den puntuetaz osatutako multzoa Gδ da, ε-δ jarraitutasunaren definizoaren ondorioa dena.

Jarraitutasunaren ideia hau erabiltzen da, adibidez, analisi funtzionalean. Adar onetako oinarrizko proposizio batek dio   eta   bektore espazio normaduen arteko operadore lineal bat

 

jarraitua dela baldin eta solik baldin bornatua bada, hau da, existitzen da   konstante bat non

 

  edozeinerako.

Jarraitutasun uniformea, Hölderriarra eta Lipschitziarra

aldatu
 
Funtzio Lipschitziar batentzat, kono bikoitza existizen da (zuriz). Bere bertizea mugitu daiteke grafoan zehar, grafoa beti konoaren kanpoan dagoelarik.

Espazio metrikoen arteko funtzioen jarraitutasuna zenbait eratan sendotu daiteke, mugatuz  -ren menpekotasuna   eta  -rekiko (aurreko definizioan). Intuitiboki,   funtzioa uniformeki jarraitua da   ez bada   puntuaren menpekoa. Zehazki, beharrezkoa da edozein   positiborentzat existitzea   positiboa non   betetzen duten edozein  -rentzat   izatea. Beraz, edozien funtzio uniformeki jarraitu jarraitua da. Alderantzizkoa ez da betetzen orokorrean, baina betetzen da   trinkoa bada. Aplikazio uniformeki jarraituak espazio uniformeen egoera orokorreagoan definitu daitezke.[13]

Funtzio bat Hölderriarra da   berretzailearekin (zenbaki erreala), existitzen bada   konstantea non  -ko edozein   eta  -rentzat hurrengo desberdintza betetzen den:

 

Edozein funtzio Hölderriar uniformeki jarraitua da.   kasu bereziari Lipschitzen jarraitutasuna deritzo. Hau da, funtzio bat Lipschitziarra da hurrengo desberdintza betetzen duen   konstantea existitzen bada

 

 -ko edozein   eta  -rentzat.[14] Lipschitzen baldintza agertzen da adibidez, Picard–Lindelöf teoreman, ekuazio diferentzial arrunten soluzioetaz arduratzen dena.

Espazio topologikoen arteko funtzioen jarraitutasuna

aldatu

Jarraitutasunaren beste kontzeptu abstraktuagoa espazio topologikoen arteko funtzioen jarraitutasuna da, non orokorrean ez dago distantziarik, espazio metrikoen kasuan bezala. Espazio topologiko bat   multzo bat da beraren gaineko topologia batekin.  -ren gaineko topologia  -ren azpimultzoen multzoa da. Azpimultzoen arteko bildurei eta ebakidurei buruzko zenbait propietate bete behar dira: propietate horiek espazio metrikoetako bola irekien propietateak orokortzen dituzte, puntu baten ingurunea oraindik definituta dagoen bitartean. Topologia baten elementuei  -ren azpiultzo ireki deritze ( -ren topologiarekiko).

  eta   espazio topologikoen arteko funtzioa

 

jarraitua da baldin eta   edozein multzo irekirentzat bere aurreirudia

 

 -ren azpimultzo irekia den. Hau da,     eta  -ren arteko funtzioa da, baina  -ren jarraitutasuna   eta  -ren gaineko topologien menpekoa da.

Baldintza horren baliokidea da  -ko multzo itxien (multzo irekien osagarriak) aurreirudiak  -n itxiak izatea.

Adibidez,   multzoari topologia diskretua (azpimultzo guztiak irekiak) ematen bazaio,   espazio topologikorainoko funtzio guztiak

 

jarraituak dira. Aldiz,  -ri topologia indiskretua (azpimultzo ireki bakarrak multzo hutsa eta   dira) ematen bazaio, eta   espazioa gutxienez T0 bada, orduan funtzio jarraitu bakarrak funtzio konstanteak dira. Alderantziz, irudi indiskretua duen edozein funtzio jarraitua da.

Puntu bateko jarraitutasuna

aldatu
 
Puntu bateko jarraitutasuna: f(x)-ren edozein V ingurunerentzat, existizen da x-ren ingurunea U non f(U) ⊆ V.

Epsilon-delta erako jarraitutasunaren definizioaren itzulpena inguruneen hizkuntzara puntu bateko jarraitutasunaren definiziora eramaten du:

«   funtzioa jarraitua da   puntuan baldin eta soilik baldin  -ren edozein ingurune  -rentzat  -ren ingurune bat   existizen bada non  . »

Definizio honen baliokidea da definizio bera baina ingurune irekietara murriztuta. Gainera, hainbat eratan berridatzi daiteke, irudien ordez aurreirudiak erabiliz.

Gainera, ingurune bat daukan edozein multzo ingurune bat denez, eta    -ren azpimultzorik handiena denez non  ; definizio hau horrela sinplifikatu daiteke:

«   funtzioa jarraitua da   puntuan baldin eta soilik baldin    -ren ingurunea bada  -ren edozein   ingurunerentzat. »

Multzo ireki bat bere puntu guztien ingurunea den multzoa denez,   funtzioa jarraitua da  -ren edozein puntutan baldin eta soilik baldin funtzio jarraitua bada.

  eta   espazio metrikoak badira, baliokidea da  -n zentratutako bola irekien ingurune sistema kontuan hartzea, ingurune guztiak baino. Honek epsilon-delta jarraitutasunaren definizioa bueltatzen du espazio metrikoetan. Espazio topologiko orokorretan, ez dago ez distantziarik ez hurbiltasunik. Hala ere, jomuga espazioa Hausdorff bada, oraindik ere egia da   jarraitua dela  -n baldin eta soilik baldin  -ren limitea  -ra hurbiltzen den heinean   bada. Puntu isolatu batean, edozein funtzio jarraitua da.

Ordezko definizioak

aldatu

Egitura topologikoen hainbat definizio baliokide daude, eta beraz zenbait definizio baliokide existitzen dira funtzio jarraitu bat definitzeko.

Segidak eta sareak

aldatu

Hainbat testuingurutan, espazioaren topologia metaketa puntuen bidez definitzen da. Zenbait kasuetan, hori lortzen da argituz noiz puntu bat segida baten limitea den, baina espazio handiago batzuetan, zehaztu behar da noiz puntu bat sare baten limitea den. Funtzio bat jarraitua (Heinearra) da baldin eta segiden limiteak segiden limitetara eramaten baditu. Lehengo kasuan, limiteen kontserbazioa baldintza nahikoa da; bigarrenean funtzio batek segiden limiteak kontserbatu ditzake eta jarraitua ez izan, baina sareen kontserbazioa baldintza beharrezkoa eta nahikoa da.

Zehazki,   funtzioa segidaki jarraitua da baldin   segidak   limitea badu,     limitea duen  -ko   segida izanda. Hortaz, segidaki jarraituak diren funtzioak segiden limiteak kontserbatzen dituzte. Funtzio jarraitu guztiak segidaki jarraituak dira.   espazio lehen-kontagarria bada eta aukera kontagarria betetzen bada, orduan alderantzizkoa ere betetzen da: segiden limiteak kontserbatzen dituen funtzioa bat jarraitua da. Hain zuzen,   espazio metrikoa bada jarraitutasuna eta segidako jarraitutasuna baliokideak dira. Lehen-kontagarriak ez diren espazioetan, segidako jarraitutasuna jarraitutasuna baino ahulagoa izan daiteke. Arrazoi honengatik, espazio topologikoen testuinguruan, sareak erabiltzen dira segidak baino. Funtzio jarraituek sareen limiteak kontserbatzen dituzte, izan ere propietate hori jarraitutasunaren karakterizazioa da.

Itxidura eragileen bitarteko definizioa

aldatu

Espazio topologiko baten azpimultzo irekiak zehaztu beharrean, topologia itxidura eragileen (  izendatuta) bitartez definitu daiteke;  -k   edozein azpimultzo bere itxidurara bidaltzen du.   barrualde eragileak   edozein azpimultzori bere barrualdea esleitzen dio. Beraz, espazio topologikoen arteko funtzio bat

 

jarraitua da aurreko zentzuan baldin eta soilik baldin   azpimultzo guztientzat

 

Hau da,  -n dagoen  -ko edoezein   hartuta,    -ren itxiduran dago. Horren baliokidea da esatea   azpimultzo guztientzat hurrengoa betetzen dela:

 

Gainera,

 

jarraitua da baldin eta soilik baldin

 

betetzen bada   edozeinentzat.

Propietateak

aldatu

  eta   jarraituak badira,   ere jarraitua da.   bada eta

  •   trinkoa bada, orduan   trinkoa da.
  •   konexua bada, orduan   konexua da.
  •   Lindelöf bada, orduan   Lindelöf da.
  •   banangarria bada, orduan   banangarria da.

  finkatutako multzo baten gaineko topologia posibleak partzialki ordenatuta daude:   topologia lodiagoa da   topologia baino ( )  -eko edozein azpimultzo ireki  -n irekia bada. Ondorioz,   identitatea

 

jarraitua da baldin eta soilik baldin   bada. Orokorrean, funtzio jarraitu bat

 

jarraitua izaten jarraitzen du   topologia beste topologia lodiago batengatik trukatzen bada, edo   topologia beste topologia finago batengatik trukatzen bada.

Homeomorfismoak

aldatu

Aplikazio jarraituaren kontzeptuaren antzekoa da aplikazio irekiarena, non multzo irekien irudiak irekiak dira. Egitan,   aplikazio irekiak alderantzizkoa badauka, alderantzizkoa irekia da; eta   aplikazio jarraituak alderantzizkoa badu, alderantzizkoa irekia da. Bi espazio topologikoen arteko   bijekzio bat emanda,   alderantzizkoak ez du zertan jarraitua izan. Aplikazio bijektibo bat alderantzizko jarraituarekin homeomorfismoa da.

Bijekzio jarraitu baten definizio-eremua trinkoa bada eta bere koeremua Hausdorff bada, orduan homeomorfismoa da.

Topologien definizioa funtzio jarraituen bitartez

aldatu

Funtzio bat emanda

 

non   espazio topologika den eta   multzo bat (topologiarik gabe),  -ren gaineko topologia finala definitu daiteke.  -ren multzo irekiak izango dira  -ren   azpimultzoak non   irekia den  -n.  -k aurretik topologia bat badauka,   topologia horrekiko jarraitua da baldin eta soilik baldin aurretiko topologia topologia finala baino lodiagoa bada. Hortaz,  -ren topologiarik finena non   jarraitua den topologia finalaren karakterizazio bat izango da.   supraiektiboa bada, topologia hori kanonikoki identifika daiteke koziente topologiarekin,  -k definitutako baliokidetasun-erlazioaren bitartez.

Gainera,   multzotik   espazio topologiko batera doan   funtzio batentzat;  -ko hasierako topologiaren irekiak  -ren   azpimultzoak izango dira non  ,  -ko   ireki batentzat.  -k aurretik topologia bat badauka,   topologia horrekiko jarraitua da baldin eta soilik baldin aurretiko topologia hasierako topologia baino finagoa bada. Hortaz,  -ren topologiarik lodiena non   jarraitua den hasierako topologiaren karakterizazio bat izango da.   injektiboa bada, topologia hori kanonikoki identifika daiteke  -ren azpiespazio topologiarekin,  -ren azpimultzotzat hartuz.

  multzo baten gaineko topologia bat determina daiteke   funtzio jarraitu guztien klaseen bitartez,   edozein espazio topologiko izanda. Dualki, antzeko ideia erabili daiteke   funtzioekin.

Lotutako kontzeptuak

aldatu

Matematikako beste adar batzuek jarraitutasun kontzeptua erabiltzen dute esanahi ezberdin baina erlazionatuekin. Adibidez, ordena teorian, ordena mantentzen duen   funtzioa   eta   partzialki ordenatutako multzoen artean jarraitua da baldin eta  -ren azpimultzo bideratu bakoitzarentzat   betetzen bada. Hemen,     eta  -ren ordenaketekiko gorena da. Jarraitutasun kontzeptu hau jarraitutasun topologikoaren berdina da partzialki ordenatutako multzoek Scotten topologia daukatenean.[15][16]

Kategoria teorian, bi kategorien arteko funktorea

 

jarraitua da baldin eta limite txikiekin konmutatzen badu. Hau da:

 

edozein objektu-diagrama txikiarentzat  -n.

Jarraitutasun espazioa espazio metriko eta poseten orokortzea da,[17][18] quantalen kontzeptua erabiltzen duena eta espazio metrikoen eta domeinuen nozioa bateratzeko erabili daitekena.[19]

Bestelakoak

aldatu

Jarraitutasun simetrikoa

aldatu

Funtzio bat   simetrikoki jarraitua da   puntuan hurrengoa betetzen bada:

 

Jarraitutasunaren definiziorik arruntenak jarraitutasun simetrikoa inplikatzen du, baina alderantzizkoa ez da egia. Adibidez,   funtzioa simetrikoki jarraitua da   puntuan, baina ez da jarraitua.

Gainera, diferentziagarritasun simetrikoak jarraitutasun simetrikoa inplikatzen du, baina alderantzizkoa ez da egia (jarraitutasun normalaren kasuan bezala, diferentziagarritasunik ez du inplikatzen).

See also

aldatu

Txantiloi:Commons category

  1. (Frantsesez) Cauchy, Augustin-Louis. (1821). Cours d'Analyse. , 34 or..
  2. (Alemanez) Bolzano, Bernard. (1817). Rein analytischer Beweis des Lehrsatzes dass zwischen je zwey Werthen, die ein entgegengesetztes Resultat gewaehren, wenigstens eine reele Wurzel der Gleichung liege. Praga: Haase.
  3. (Frantsesez) Dugac, Pierre. (1973-01-01). «Eléments d'analyse de Karl Weierstrass» Archive for History of Exact Sciences 10 (1-2): 41–174.  doi:10.1007/BF00343406. ISSN 1432-0657. (Noiz kontsultatua: 2018-12-26).
  4. (Ingelesez) Goursat, E.. (1904). A course in mathematical analysis. Boston: Ginn, 2 or..
  5. (Frantsesez) Jordan, M.C.. (1893). Cours d'analyse de l'École polytechnique. (2. argitaraldia) Paris: Gauthier-Villars, 46 or..
  6. (Ingelesez) Harper, J.F.. «Defining continuity of real functions of real variables» BSHM Bulletin: Journal of the British Society for the History of Mathematics: 1–16.  doi:10.1080/17498430.2015.1116053..
  7. (Ingelesez) «Bolzano and uniform continuity» Historia Mathematica 32 (3): 303–311. 2005-08-01  doi:10.1016/j.hm.2004.11.003. ISSN 0315-0860. (Noiz kontsultatua: 2018-12-26).
  8. Speck, Jared. (2014). Continuity and Discontinuity. , 3 or.
    Aipua: «Example 5. The function 1/x is continuous on (0, ∞) and on (−∞, 0), i.e., for x > 0 and for x < 0, in other words, at every point in its domain. However, it is not a continuous function since its domain is not an interval. It has a single point of discontinuity, namely x = 0, and it has an infinite discontinuity there.»
    .
  9. (Ingelesez) Lang, Serge. (1997). «II.4» Undergraduate analysis. (2. argitaraldia) Berlin, New York: Springer-Verlag ISBN 978-0-387-94841-6..
  10. (Ingelesez) Trench, William F.. (2010-02). «3.5.2 teorema» Introduction to Real Analysis. , 172 or..
  11. (Ingelesez) Trench, William F.. (2010-02). «3.5 A More Advanced Look at the Existence of the Proper Riemann Integral» Introduction to Real Analysis. , 171-177 or..
  12. «Elementary Calculus» wisc.edu.
  13. (Ingelesez) Gaal, Steven A.. (2009). «IV.10» Point set topology. New York: Dover Publications ISBN 978-0-486-47222-5..
  14. (Ingelesez) Searcóid, Mícheál Ó. (2006). «9.4» Metric spaces. Berlin, New York: Springer-Verlag ISBN 978-1-84628-369-7..
  15. (Ingelesez) Jean,, Goubault-Larrecq,. Non-Hausdorff topology and domain theory. ISBN 9781107034136. PMC 840936905. (Noiz kontsultatua: 2018-12-26).
  16. (Ingelesez) Continuous lattices and domains. Cambridge University Press 2003 ISBN 0511063563. PMC 57254079. (Noiz kontsultatua: 2018-12-26).
  17. (Ingelesez) Flagg, R.. (1995). Quantales and Continuity Spaces. (Noiz kontsultatua: 2018-12-26).
  18. (Ingelesez) Kopperman, Ralph. (1988-02). «All Topologies Come From Generalized Metrics» The American Mathematical Monthly 95 (2): 89.  doi:10.2307/2323060. ISSN 0002-9890. (Noiz kontsultatua: 2018-12-26).
  19. (Ingelesez) «Continuity spaces: Reconciling domains and metric spaces» Theoretical Computer Science 177 (1): 111–138. 1997-04-30  doi:10.1016/S0304-3975(97)00236-3. ISSN 0304-3975. (Noiz kontsultatua: 2018-12-26).

References

aldatu

Txantiloi:Topology