Antoon van Dyck

Antoon van Dyck
	; Irudi gehiago
ganberako margolari	; 1632 - ; ← Peter Paul Rubens
ganberako margolari
Bizitza
Jaiotzako izen-deiturak	Anthonio
Jaiotza	Anberes, 1599ko martxoaren 22a
Herrialdea	Espainiar Herbehereak
Talde etnikoa	Flandriarra
Heriotza	Londres, 1641eko abenduaren 9a (42 urte)
Hobiratze lekua	San Paulo katedrala
Familia
Aita	Franchois Van Dyck
Ama	Maria Cuypers
Ezkontidea(k)	Mary Ruthven (1640ko otsailaren 27a -
Bikotekidea(k)	ikusi Margaret Lemon (en) ;
Hezkuntza
Hizkuntzak	nederlandera
Irakaslea(k)	Peter Paul Rubens
Jarduerak
Jarduerak	margolaria, akuafortista, dramagilea, antzerki zuzendaria, itzultzailea, antzerkigilea, ganberako margolaria, marrazkilaria eta arkitektura proiektuen marrazkilaria
Lantokia(k)	Blackfriars (Londres); Paris; Anberes; Londres; Brusela; Haarlem; Haga; Genova; Palermo; Mantua; Erroma; Venezia; Bolonia; Florentzia; Zaventem; Aix-en-Provence; Marseilla eta Napoli
Lan nabarmenak	ikusi Jupiter and Antiope (en) ; Charles I at the Hunt (en) ; Charles I in Three Positions (en) ;
Jasotako sariak	ikusi Knight Bachelor ;
Influentziak	Peter Paul Rubens
Kidetza	Anberesko San Lukas artista elkartea
Mugimendua	Barrokoko margolaritza
Genero artistikoa	erretratua; margolaritza erlijiosoa; margolaritza mitologikoa; allegory (en) ; margolaritza historikoa; erretratua; animal painting (en)

Antoon van Dyck (Anberes, Espainiar Herbehereak, 1599ko martxoaren 22a – Londres, 1641eko abenduaren 9a) flandriar margolari eta grabatzaile barrokoa izan zen, bereziki erretratuen ekoizpenari eskainitakoa. Nazioartean ospe handia lortu zuenez, bere izena hizkuntza ezberdinetara egokitu zen: ingelesez, Sir Anthony van Dyck; euskaraz, berriz, Antoon van Dyck. Ingalaterrako gortearen pintore nagusi bilakatu zen, Italian egonaldi luze bat egin ondoren. Oso ezaguna da Genovako nobleziaren eta Karlos I.a, Ingalaterrako eta Eskoziako erregearen, bere familiakoen eta bere gortearen erretratuengatik. Dotorezia lasaiko margotze metodoarekin, haren lanak eragin handia izan zuen XVIII. mendeko frantziar margolariengan eta, batez ere, mende horretako ingeles eskolako erretratugileengan, Peter Lely-n adibidez. Erretratuez gain, oso estimatuak izan baitziren, gai bibliko eta mitologikoak ere landu zituen berrikuntza piktoriko nabarmen batzuk sartuz.

«	Flandriarentzat handia izan zen Pedro Pablo Rubens-en ospea, Anberesen, bere eskolan, ohiturak hain eskuzabaltasun nobleak eta pinturan hain espiritu ederrak gidatutako gazte bat sortu zenean, non ondo erakusten baitzuen hura ilustratzeko eta haren distira handitzeko zantzuak.	»
Giovanni Pietro Bellori^[1]

Anberesen, Hendrick van Balenen dizipulua izan zen, eta harekin egon zen 1609 eta 1610 artean. Geroago, Rubensen ikasle eta laguntzaile ere izan zen, eta harengandik bereganatu zuen teknika eta, neurri batean, estiloa ere, eta, 1618an, San Lukasen Kofradiako irakasle gisa onartu zuten.

Bere gaztaroa Anberesen igaro ondoren, Italiara joan zen eta han Flandriako margolari handi guztien ezaugarri den erritual prestakuntza bidaia egin zuen. Bertan, Errenazimentuko lan handi batzuk ikusteko eta kopiatzeko aukera izan zuen, batez ere bere margolari gogokoena, Tizianorenak. Italiatik bueltan, Ingalaterrara joan zen, Karlos I.aren gortera, non ia erretratuez soilik bizituko zuen. Londresen hil zen 42 urte zituela, eta San Paulo katedralean lurperatu zuten.

Bizitza aldatu

Antoon van Dyck Anberesen jaio zen 1599an. 1609an hasi zituen pintura ikasketak Hendrick van Balen margolariaren lantegian. 1618an, 19 urte zituela, Anberesko margolarien bazkunak edo gildak maisuari zegokion maila aitortu zion. Garai hartan hasi zen Rubensen laguntzaile gisa, eta lankidetza hark eragin handia izan zuen van Dyckengan. Bere hasierako margolanetan nabarmena da Caravaggioren estetika errealistaren eragina, eta baita berarekin batera Rubensen lantegian ziharduen Jacob Jordaens margolariarekiko kidetasuna ere.

Elena Grimaldi markesa, 1623, Washingtongo Arte Galeria Nazionala

Rubensen lantegian egiten zituen lanez gainera, Van Dyckek beraren bidea urratu zuen -San Sebastianen martirioa (1616-1617, Louvre, Paris)-, eta bereziki erretratugintza landu zuen: bere Familia erretratua (1621, Hermitage, San Petersburgo) lanean argi ikusten zen flandriar tradizioaren aztarna giza irudien antolamenduan, eta oihalen eta lepokoen egikeran. 1618tik 1620ra ondo finkatuak zituen bere estiloa eta bere ezaugarriak. Garai hartakoa da Cornelis van der Geest-en erretratua (1620 aldean, National Gallery, Londres),

Ingalaterran hilabete batzuetako egonaldia egin ondoren, 1621ean Italiara joan zen eta, Genovan egoitza harturik, han bizi izan zen 1627 arte. Arteleku nagusiak ezagutu zituen, eta hala indartu ziren lerroen harmoniarako zuen sena eta kolore-emaile gisa zuen dohaina. Aristokrateen erretratugile bihurtu zen eta eliza askotan egin zituen margolanak. Erretratugile gisa ere aldaketak izan zituen bere estiloan; errealismotik itzuri nahirik, giza irudien buruen proporzioak txikitu zituen, eta haien siluetak luzatu: Elena Grimaldi markesaren erretratua (1623 aldean, Washingtongo Arte Galeria Nazionala), Guido Bentivoglio kardinalaren erretratua (1625 aldean, Pitti jauregia, Florentzia).

Autoerretratua ekilorearekin, 1633 ondoan, Trinity College, Cambridge

1627an Anberesera itzuli zen eta han hartu zuen bizilekua bost urtez. Bete-betean jarraitu zuen erretratugintzan, zertxobait aldendurik Italian jorratutako bidetik eta atzera gehixeago hurbildurik flandiar tradiziora: Anna Wake (1628, Mauritshuis, Haga), Marten Pepijn (Arte Eder museoa, Anberes)... Bestalde, arrakasta handia izan zuen Europan Van Dycken laurogei gizon-emakume ospetsuren erretratuak biltzen zituen grabatu bilduma batek. 1628tik aurrera erlijiozko pinturak indar handia hartu zuen Van Dycken lanean: Sanson eta Dalila (1630, Kunsthistorisches Museum, Viena), Egiptoko ihesa (1630, Alte Pinakothek, Munich), Ama Birjina eta umea Katalina Alexandriakoarekin (1630 aldean, Metropolitan Museum of Art, New York). Bere koadroetan pertsonaien dotorezia eta duintasuna, xehetasunen eta giroaren zehaztasuna nabarmentzen zituen, baina betiere pertsonaia bakoitzaren berezitasunak ondo azpimarratuz. Teknika Rubensenaren antzekoa bazuen ere, orekatuagoa zen, bai koloreetan, bai formetan.

Karlos I.a ehizan, 1635 aldean, Louvre, Paris

1632. urtean Karlos I.a erregeak Ingalaterrara gonbidatu zuen; han gorteko margolari bilakatu zen, eta oso lan ugaria egin zuen; bere lantegiaren laguntzaz 400 margolanetik gora pintatu baitzituen, tartean bere erretraturik bikainenak: Karlos I.a ehizan (1635 aldean, Louvre, Paris), George Digby eta William Russell (1637, Althorp jauregia, Ingalaterra), Karlos I.aren hiru ume zaharrenak (1634, Galleria Sabauda, Turin), James Stuart, Richmond eta Lennoxko dukea (1634–1635, Metropolitan Museum of Art, New York)^[2]... 1635ean, Anberesa itzulita, bere maisu lanetako bat ondu zuen, Deitorea (Arte Eder museoa, Anberes). Ondoren, Ingalaterran jarraitu zuen lanean, erregearengandik gertu, eta haren eta aitonen semeen erretratu asko eginez. Han hil zen, 42 urterekin, oso obra zabala utzita: 500 erretratu baino gehiago, mitologia eta erlijio lanak, eta grabatu asko.

Van Dycken eragina aldatu

Van Dycken eragina handia eta iraunkorra izan zen: flandestar margolari gazteek gehiago zor diote berari Rubensi baino; Londresen ziharduten herbeherear eta alemaniar erretratugileek haren ereduari jarraitu zioten, eta baita ingelesek ere. XVIII. mendeko erretratuen tradizio ingeles handiak Van Dycken eragin sakona du, eta orobat espainiar margolariek; hauek sarritan kopiatzen omen zituzten haren erlijiozko lanak. Ospea, batez ere, azken garaiko erretratuek eman badiote ere, XX. mendeko adituek nahiago izan dituzte, beren freskotasuna dela eta, gaztaroko eta Genovako garaiko obrak.

Irudi galeria aldatu

Irudi bat handitzeko, klika ezazu gainean.

Autoerretratua, 1613 aldean
Gemäldegalerie, Viena
Guido Bentivoglio kardinala, 1625 aldean, Pitti jauregia, Florentzia
Karlos I.a zaldi gainean, 1633, Errege bilduma, Erresuma Batua
Karlos I.a erregearen erretratu hirukoitza, 1635 aldean, Errege bilduma, Erresuma Batua

Erreferentziak aldatu

Artikulu honen edukiaren zati bat Lur hiztegi entziklopedikotik edo Lur entziklopedia tematikotik txertatu zen 2015/10/16 egunean. Egile-eskubideen jabeak, Eusko Jaurlaritzak, hiztegi horiek CC-BY 3.0 lizentziarekin argitaratu ditu, Open Data Euskadi webgunean.

↑ Bellori, Vite, p. 271.
↑ James Stuart, Duke of Richmond and Lennox. in: Heilbrunn Timeline of Art History. New York. The Metropolitan Museum of Art, metmuseum.org (Noiz kontsultatua: 2015-10-18).

Kanpo estekak aldatu

(Ingelesez) Van Dyck National Galleryren webgunean nationalgallery.org.uk

Datuak: Q150679
Multimedia: Anthony van Dyck / Q150679

[1] Bellori, Vite, p. 271.

[2] James Stuart, Duke of Richmond and Lennox. in: Heilbrunn Timeline of Art History. New York. The Metropolitan Museum of Art, metmuseum.org (Noiz kontsultatua: 2015-10-18).

[1]

[2]