Ollaran

Ollaran
	Nafarroa Garaia, Euskal Herria
	Arteta, Ollo, Ultzurrun eta Iltzarbe herriak
; Bandera	; Armarria
Kokapena
Herrialdea	Euskal Herria
Lurraldea	Nafarroa Garaia
Merindadea	Iruñea
Eskualdea	Ibarrak (Iruñerria)
Administrazioa
Estatua	Espainia
Erkidegoa	Nafarroa
Barrutia	Iruñea
Izen ofiziala	Valle de Ollo / Ollaran
Posta kodea	31172
INE kodea	31194
Herritarra	ollarandar, olloibartar
Geografia
Koordenatuak	42°51′32″N 1°51′26″W / 42.85902366°N 1.85711043°W
Azalera	36,98 km²
Distantzia	26,9 km (Iruñetik)
Demografia
Biztanleria	436 (2024: 1)
Dentsitatea	0,12 bizt/km²
Zahartzea	% 16,13
Ugalkortasuna	‰ 22,73
Ekonomia
Jarduera	% 82 (2011)
Desberdintasuna	% 0 (2011)
Langabezia	% 9 (2013)
Euskara
Eremua	eremu mistoa
Euskaldunak	% 19.9 + % 16.7 hartzaile (2021)
Kaleko erabilera	%
Datu gehigarriak
Webgunea	www.ollo.es

Ollaran^[4]^[a] edo Olloibar^[b] (Oltzako hizkeraz: Ollabar)^[c] Euskal Herriko udalerria eta ibarra da, Nafarroa Garaia lurraldean kokatuta. Iruñeko merindadean eta Iruñerria eskualdeko Ibarrak azpieskualdean dago, Iruñea hiriburutik 26,9 kilometrora. Altuera 615 eta 1264 metro artekoa da, eta 36,98 km²-ko azalera hartzen du. 2024 urtean 436 biztanle zituen.

Ollaran Andimendiko ekialdean dago, eta bertatik lurrazpiko uren zati handi bat isurtzen da. Hala, haranean Artetako iturburua dago, Iruñerriko edateko uraren hiru hornidura-iturrietako bat. Ibarraren konfigurazioa berezia da, lur estu bat baita, harkaitzean zulatua, mendi garaiez inguratua. Herri guztiak, Beasoain eta Egillor izan ezik (Arakil ibaiertzean daude), Udarbe ibaia inguratzen dute, ibarreko ur-ibilgu nagusia.

Bertako biztanleak ollarandarrak edo olloibartarrak dira. Ibarburua Ollo kontzejua da, non udaletxea dagoen. 8 kontzejuk osatzen dute udalerria.

Geografia

Inguru naturala eta kokapena

Olloko goitiko ikuspegia

Txurregi (1.128 m) eta Gaztelu (998 m) iparraldean, eta Mortxe (1.123 m) hegoaldean udalerriko mendiak dira. Bestela, Arakil ibaiak zeharkatzen du ibarra iparraldetik hegoaldera. Udarbe ibaiak bat egiten du horrekin, mendebaldetik etorrita.

Ollaran Iruñeko merindadearen hegoaldean dago Iruñerriko gune metropolitarretik gertu, eta Lizarrako merindadearekiko mugan.

Mugakideak Arakil (iparraldean), Itza Zendea (ekialdean), Oltza Zendea (hegoaldean) eta Andimendi dira.

Klima eta landaredia

Ollarango klimaren ezaugarriak azpiatlantiar motakoak dira, baina altueraren arabera asko aldatzen dira batez besteko balioak. Horrela, prezipitazioak 1.000 eta 1.400mm artekoak izaten dira, eta tenperaturak 6 eta 12 gradu bitartekoak. Udalerriaren gunerik menditsuenetan, hau da mendebaldeko Urbasa mendilerroan, neguak hotzak eta elurtsuak izaten dira.

Zuhaitzik ugarienak haritzak dira, eta Ollarango gunerik altuenetan pagoak nagusi dira, udalerriko gunerik baxuenetan, berriz, arteak eta haritzak nabarmentzen dira. Birlandaturiko 171,92 hektarea pinu beltz, basa pinu eta pinu lariziar (Pinus nigra) daude Ollarango mendietan.

Kontzejuak

Anotz: 33 biztanle (2020).
Arteta: 28 bz.
Beasoain-Egillor: 122 bz.
Iltzarbe: 50 bz.
Ollo: 53 bz.
Saldise: 10 bz.
Senosiain: 43 bz.
Ultzurrun: 83 bz.

Demografia

Ollarango biztanleria

2008ko erroldaren arabera, ez da etorkinik bizi Ollaranen.

Politika

Udaletxea

HELBIDEA: Santo Tomas kalea, 1

Udal hauteskundeak

2007an Ollarango alkate kargurako Agrupación Vecinal Txurregui^[5] (AVT) zerrendako Francisco Javier Ekai Iltzarbe aukeratu zuten. Udaletxeko zazpi zinegotzietatik lau lortu zituen, gehiengo osoa. Baliogabeko botoak sei izan ziren (emandako guztien % 2,50) eta boto zuriak zortzi (botoen % 3,42). Abstentzioa % 23,32koa izan zen.

**Ollarango Udala (2007)**
Alderdia	Botoak	Zinegotziak
Txurregui (AVT)	134	4
Agrupación Electoral Udarbe (AEU)	92	3

2011ko udal hauteskundeetan Auzolan zerrendak (4 zinegotzi, Francisco Javier Pérez Cueva) irabazi zituen. Txurreguik (2) eta PPk (1) ere ordezkaritza lortu zuten.

**Ollarango Udala (2011)**
Alderdia	Botoak	Zinegotziak
Auzolan	129	4
Txurregui	73	2
PP	30	1

2015eko udal hauteskundeetan Auzolan zerrenda bakarrik aurkeztu zen eta 7 zinegotziak lortu zituen, Francisco Javier Pérez Cuevak alkate segitu zuen. 2016ko irailaren 13an David Campionek hartu zuen alkatetza zentsura mozio baten bidez.^[6]

Alkateak

Hauek izan dira Ollarango azken alkateak:

Alkatea	Agintaldi hasiera	Agintaldi amaiera	Alderdia
	1979	1983
	1983	1987
	1987	1991
	1991	1995
	1995	1999
	1999	2003
	2003	2007
Francisco Javier Ekai Iltzarbe	2007	2011	Txurregui
Francisco Javier Perez Cueva	2011	2015	Auzolan
Francisco Javier Perez Cueva	2015	2016	Auzolan
David Campion Ventura	2016	2019	Auzolan
David Campion Ventura	2019	Jardunean	AB^[7]

Euskara

Antzinako kronikek dioten bezala, Iruñerriko betiko hizkuntza euskara izan da. Izan ere, Al-Himiari kronikagile musulmanak X. mendean Iruñerrikoaz idatzi zuen: "Gehienak euskaraz mintzatzen dira, eta, beraz, ez zaie ezer ulertzen".

XVI. eta XVII. mendeetan gaztelania ulertzen ez zutenak bazeuden Ollaranen. Baina XIX. mendean euskara arin galtzen hasi zen. 1863an Iruñerriko herri guztietan hitz egiten zen euskaraz, baina frankotan jadanik zaharrek baino ez zuten erabiltzen. 1904ko inkesta baten arabera, Ollarango Anotzen, Saldisen, Ollon, Ultzurrunen eta Senosiainen euskaraz mintzatzen zen. Ollaranen 1929an ere euskaldunak bazirela kontu jakina da. 1992ko abuztuan, hil egin zen Iruñerriko azken euskaldunzaharra, Beorburuko Esteban Garbisu.