Ibarra
- Artikulu hau Gipuzkoako udalerriari buruzkoa da; beste esanahietarako, ikus «Ibarra (argipena)».
Ibarra Gipuzkoako ekialdean eta Tolosaldea eskualdean dagoen udalerria da, 1802an sortua. 4.177 biztanle zituen 2016. urtean
| Ibarra | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Gipuzkoa, Euskal Herria | |||||||||
 Ibarra elurtua, Izaskunetik ikusita. | |||||||||
| |||||||||
| Administrazioa | |||||||||
| Estatua | Espainia | ||||||||
| Erkidegoa | Euskal Autonomia Erkidegoa | ||||||||
| Lurraldea | Gipuzkoa | ||||||||
| Eskualdea | Tolosaldea | ||||||||
| Izen ofiziala | Ibarra | ||||||||
| Alkatea | Jesus Peñagarikano Labaka | ||||||||
| Posta kodea | 20400 | ||||||||
| INE kodea | 20042 | ||||||||
| Herritarra | ibartar | ||||||||
| Kokapena | |||||||||
| Koordenatuak | 43°07′51″N 2°03′42″W / 43.130833333333°N 2.0616666666667°W43°07′51″N 2°03′42″W / 43.130833333333°N 2.0616666666667°W | ||||||||
 | |||||||||
| Azalera | 5 km² | ||||||||
| Garaiera | 75 m | ||||||||
| Distantzia | 26 km Donostiara | ||||||||
| Demografia | |||||||||
| Biztanleria | 4.220 (2021) −28 (2020) | ||||||||
| |||||||||
| Dentsitatea | 844 bizt/km² | ||||||||
| Hazkundea (2003-2013)[1] | -% 2,42 | ||||||||
| Zahartze tasa[1] | % 15,88 | ||||||||
| Ugalkortasun tasa[1] | ‰ 50,17 | ||||||||
| Ekonomia | |||||||||
| Jarduera tasa[1] | % 76,33 (2011) | ||||||||
| Genero desoreka[1] | % 8,44 (2011) | ||||||||
| Langabezia erregistratua[1] | % 11,77 (2013) | ||||||||
| Euskara | |||||||||
| Euskaldunak[1] | % 62,4 (2010) | ||||||||
| Kaleko erabilera [2] | % 48,1 (2016) | ||||||||
| Etxeko erabilera[3] | % 56.43 (2016) | ||||||||
| Datu gehigarriak | |||||||||
| Sorrera | 1802 (juliotar egutegia) | ||||||||
| Webgunea | http://www.ibarrakoudala.net/ | ||||||||
.svg)
GeografiaAldatu
Udalerri mugakideakAldatu
Tolosa iparrean eta mendebaldean, Villabona iparraldean, Berrobi eta Belauntza ekialdean eta Leaburu hegoaldean mugakide ditu.
Azpiegiturak eta zerbitzuakAldatu
HistoriaAldatu
SORRERA:
Gorosabel historialariak dioenez, Ibarrak lehen aipamen historikoa idatzia, 1374.urtean izan zen, urte artan, Ibarrak Tolasa herriarekin atxikitzea eskatu zuen. Beraz, hau, Tolosarekin oso lotuta zegoen.
Ibarra herria atxikimendua eskatu zuenerako, gutxieneko antolamendua zuela baieztatu dago, hori dela eta, Tolosari atxikitzea, funtzionamendu eta antolamendu modu berri bat sortzea eragiten zuen.
Gorosabel historialaren arabera Ibarrako lehenengo auzunea XIII.mendean sortu zen, Etxezarretako muinoan, bertan, Ibarrako lehenengo eliza eta hilerria eraiki ziren. Zoritxarrez, gaur egun ez dago auzune honen arrastorik. Denboraren poderioz, eliza ingurua oso gune garrantzitsua bilakatu zen, bertatik Nafarroako Erret galtzada pasatzen zelako. Hau erresumaren ardatz ekonomiko politiko nagusienetarikoa zen. Honen inguruan, erlazio ekonomiko eta sozial berria garatzen joan ziren
BURUJABETZA:
Ibarra Tolosa herriaren agintepean egon zen 1803.urtera arte. Tartean 2 herrien arteko liskar ugari egon ziren.
Ibarrak 1802.urtean, Carlos IV.a erregearen eskutik hiribildu pribilegiatu izena lortuta, Tolosaren mende egoteari utzi. Horretarako erreger haziendariak, 1544 erreal eta 6 marabedi ordaindu behar zizkion.
Ibarran ekitaldi bat egin zuten eta aktan jaso herri-jabetza hartzeko. Akta hartan daude, kargurik garrantzituarena bete zituzten jendeak:
- Alkatea: Juan Jase de Muñaa y Zume.
- Alkateordea: Juan Miguel de Aragar.
- Erregidareak: Jase de /turralde eta Juan Miguel de Zaldua.
- Diruzaina: Miguel Francisca de Barrenechea.
- Diputatuak: Diega /maz eta Juan Bautista de Beabide.
- Sindika pertsaneraa: Pedra de Aguirre.
- Aguazila: Juaquin de Pagala.
Erregidoreak, oraingo kontzejlea lana betetzen zuen eta sindiko pertsoneroa herritarren alde aritzen zen.
Nahiz eta Ibarrak 1802.urtean “hiribildu pribilegio” lortu eta honekin, Tolosaren mende egoteaz utzi, Tolosako herritarrekin gatazka asko eduki zituzten urte guztian zehar.
1803ko Abuztuan, Ibartarrak “hiribildu pribilegio” aren jabetza artu zuen Ibarra herriak. Bestalde, 1803ko Abuztua 13an Ibarrako agintariak aukeratu zituzten.
DemografiaAldatu
XX. mendearen lehen erdialdean hazkunde naturala izan bazuen ere, 1950eko eta batez ere 1960ko hamarkadetatik aurrera ikaragarrizko hazkundea gertatu zen Ibarran, batez ere Tolosaren hedapenari lotuta. 1960tik 1970era populazioa bikoiztu egin zen. Hazkundeak 1980ko hamarkadaraino jarraitu zuen, motelago izan bazen ere. 1990eko hamarkadan beherakada bat izan zen, krisialdi ekonomikoari lotuta.
XXI. mendearen lehen hamarkadan nahiko egonkor mantendu zen populazioa.
2019an 4.258 biztanle zituen herriak. Horietatik %23,53k 65 urte edo gehiago zituen. Eta atzerrian jaiotakoak %9,63 ziren.[11]
Honako grafika hau adin-piramide bat da, hain zuzen 2019an Ibarran eginikoa. Grafikan ikusten dugun bezala, Azpiko ardatzak Ibarrako biztanleriako adin bakoitzeko ume kopurua erakusten du,
ezkerreko ardatz bertikalean berriz, adin-tarteak ageri dira, 0-84+artean, goian koloreen esanahia eta erdikaldean, barra-diagrama batez adierazita, pertsona kopurua adin tarteko ageri da.
Kolore gorriak gizonezkoak irudikatzen ditu eta kolore urdinak emakumezkoak, 0-15 urtekoen artean, emakume gutxiago dira gizonak baino %58 gizonak eta emakumeak €42 15-60 urtetakoen artean, desberdintasuna honakoa da, gizonezkoek %43-ko biztanle dentsitatea dute beraz emakumeek %57-ko biztanle dentsitatea dute. 60-80 urtetakoei erreparatuz, emakumeetan %59 da, beraz gizonezkoen biztanleria dentsitatea %41 koa da.
Ikusten dugunez, biztanleria egonkorra da baina, biztanleriak horrela jarraituko balu, hazkunde negatibo batean egongo ginateke, oraingoz, Ibarrako biztanleriak kanpai forma du, baina, lehenago esan bezala jarraituk balu, biztanleriak piramide inbertitu forma hartuko luke.
Grafikoa aztertuz, ikuis dezakegu, oparoaldi ekonimiko baten ondorioz baby boom-garaia etorri zen, hau 1960-etik 1981urterate izan zen, ume pilo-bat jaio ziren, hain zuzen, orain 40-75 urtekoak. Honek erakusten diguna da, adindu asko eta erretiru bidean dauden asko daudela, horren harira, Ibarran adindu asko daude. Baby boomaren ondoren, baby bustgaraia etorri zen, ekonomia geroz eta okerrago joan zen eta askoz ere beldur gehiago zegoen umeak edukitzeko eta hezitzeko, horregatik, hazkunde negatiboa egon zen eta estadistikek joera berakorra eduki zuten. 1981. urtetik 2011 urtera arte joera egonkorra eduki zuen biztanleriak, orain arte, Bestetik, nerabe eta gazteak ez dira hainbeste, batez ere 20-34 urteetakoak.
Laburbilduta, baby boom-aren ondorioz, adindu asko daude eta baby-bust-aren ondorioz, nerabe eta gazte gutxi daude. COVID egoerak horrela jarraituko balu, adindu gehiago hilko lirateke eta gazte gutxiago beharko lirateke adinduen pentsioa ordaintzeko, hori izango litzateke alde ona, baina alde txarra ere badu, jende askok honen ondorioz lana galdu duenez, Ibarrako udalak, diru-laguntzak eman beharko lituzke. Horrekin batera heriotza-tasa jaitsi egin zen, leheno 50 urtekin hiltzen ziren gutxi-gora-behera eta gaur egun 83 urtekoa da. 2019an 4.258 biztanle zituen herriak. Horietatik %23,53k 65 urte edo gehiago zituen. Eta atzerrian jaiotakoak %9,63 zirenc
| Ibarrako biztanleria |
|---|
 |
EkonomiaAldatu
2017an honela banatzen ziren sektore ekonomikoak herrian: Lehen sektorea BEGaren %0,6. Bigarren sektorea %56,9. Hirugarren sektorea %36,8. Eraikuntza %5,7.[11]
PolitikaAldatu
Ibarrak 1803.urtean buru jabetza hartu zuen hau da Tolosatik banatu zen. Guztira Ibarran 41 alkate egon dira eta horietatik bat emakumea da. Beraien izenak hauek dira.
- Juan Jose Muñoa (1)
- Juan Miguel Zaldua (1)
- Miguel Francisco Barrenechea (2)
- Juan Miguel Aragor (1), Juan Jose Recondo (1)
- Juan Mari Barrenechea (1)
- Martin Juan Izaguirre (1)
- Pedro Maria Zaldua (2)
- Miguel Antonio Barrenechea (2)
- Jose Maria Liceaga (1)
- Francisco Aguirre (1)
- Jose Maria Recondo (2)
- Martin Lorenzo Azpiroz (1)
- Julian Beobide (2)
- Jose Lorenzo Aguirre (3)
- Juan Cruz Sagastume (1)
- Donato Galatas (1)
- Jose Betelu (1)
- Jose Francisco Irazusta (1)
- Jose Antonio Odriozola (1)
- Pedro Maria Aguirre (1)
- Jose Cruz Izaguirre (1)
- Jose Joaquin Arsuaga (1)
- Ambrosio Celaya (1)
- Fulgencio Echaniz (2)
- Luciano Galatas (1)
- Ignacio Beobide (1)
- Felix González-Uriarte (1)
- Jose Menendez (1)
- Jose Usandizaga (1)
- Jesus Areizaga (2)
- Iosu Mendizabal (1)
- Juan Carrera (1)
- Begoña López (1)
- Iñaki Urkizar (1)
- Txelo Romeo (1)
- Jexux Peñagarikano Labaka(1)
- Mikel Agirrezabala(1)
- Igor Zapirain(1)
Alkatea erabaki ezberdinak aukeratzeko burua da. kulturgintzan, artzantzan, nekazaritzan, sendigintzan, fedegintzan, osasungintzan, kiroletan, auzogintzan, ohitura eta festetan, mota askotako langintzetan.
2003ko udal hauteskundeetan, EAJ-EA koalizioak 7 zinegotzi lortu zituen (969 boto), PSE-EEk 2 zinegotzi (279 boto), PPk zinegotzi bakarra (157 boto) eta Ezker Batuak ere zinegotzi bakarra (137 boto). Kontuan harturik ezker abertzalearen parte-hartzea debekatua izan zela, boto nuloak 855 izan ziren, hau da, %34,94. Bestalde, abstentzioa %33,52koa izan zen.
2007ko udal hauteskundeen emaitzak honako hauek izan ziren: EAJk 4 zinegotzi (405 boto), EAk ere 4 zinegotzi (384 boto), PSE-EEk 2 zinegotzi (233 boto), Ezker Batua-Aralar koalizioak zinegotzi bat (134 boto) eta PPk zinegotzirik ez (86 boto). Emaitza hauekin EAJko Maria Consuelo Romeo Aia alkate bihurtu zen, nahiz eta boto gehien jaso zuen alderdia inpugnatuta zegoen EAE-ANV alderdia izan, 731 botorekin. Abstentzioa %42,74koa izan zen.
2011ko maiatzaren 22ko hauteskundeetan asko sinplifikatu zen panorama politikoa, hiru alderdik soilik lortu baitzuten ordezkaritza udalbatzan. Ezker abertzalearen ordezkari zen Bildu koalizioak lortu zuen gehiengo osoa, zortzi zinegotzirekin. EAJ alderdiak bi zinegotzi lortu zituen, eta PSE-EEk bat. Bilduko Jesus Peñagarikano hautatu zuten alkate.
2015eko udal hauteskundeetan Bilduren ondorengoa zen Euskal Herria Bilduk galera handia izan zuen, bi zinegotzi eta botoen % 30 galdu baitzituen. EAJk, berriz, botoak bikoiztu eta hiru zinegotzi gehiago lortu zituen. PSE-EE zinegotzirik gabe geratu zen. Euskal Herria Bilduko Mikel Agirrezabala hautatu zuten alkate.[12]
Ibarrako udalbatza | |||||
Alderdia |
2015eko maiatzaren 24a |
2011ko maiatzaren 22a | |||
| Zinegotziak | Boto kopurua | Zinegotziak | Boto kopurua | ||
| Euskal Herria Bildu* | 6 / 11 |
8 / 11 |
|||
| Euzko Alderdi Jeltzalea (EAJ) | 5 / 11 |
2 / 11 |
|||
| Euskadiko Alderdi Sozialista (PSE-EE) | 0 / 11 |
1 / 11 |
|||
| * 2011n Bildu koalizioa aurkeztu zen. | |||||
| Datuen iturria: 2015eko eta 2011ko udal hauteskundeen emaitzak euskadi.eus webgunean | |||||
2019ko udal hauteskundeetan hauek izan ziren emaitzak: EH Bilduk 1.007 boto. EAJk 798 boto. PSE-EEk 191 boto.[13] Igor Zapirain izendatu zuten alkate.[14]
KulturaAldatu
EuskaraAldatu
Ibarran[18] Tolosaldeko euskara[19] hitz egiten da, gipuzkeraren aldaera dena. 2016an herritarren %68,97 euskalduna zen.[11]
GastronomiaAldatu
Ibarrako pipermina ezaguna da Euskal Herri osoan[20], eta oso ohikoa da babarrunekin batera jateko. Askotan, Ibarrako langostinoak izena ematen zaio.
Ondasun nabarmenakAldatu
- Azkue baserria. Gaur egungo itxura XVIII. mendean hartu zuen.[20]
- Azkueko pertzola. Burdinola honen lehen aipamenak 1551 urtekoak dira.[20]
- Etxezarreta baserria[20]
- San Bartolome eliza[20]
- Txontxo baserria. XVII. mendeko eraikinen ezaugarriak ditu.[20]
- Karobiak[20]
Izaskungo baselizaAldatu
Udalerri honen gainaldean eta Uzturre mendiaren magalean Izaskun baseliza eta auzoa kokatzen da.
Azkueko pertzola argazki historiko batean
Azkue pertzola barrua, argazki historiko batean
Azkue pertzolaren barrua, argazki historiko batean
San Bartolome eliza
_-_Fondo_Mar%C3%ADn-Kutxa_Fototeka.jpg)
_-_Fondo_Mar%C3%ADn-Kutxa_Fototeka.jpg)
_-_Fondo_Mar%C3%ADn-Kutxa_Fototeka.jpg)
JaiakAldatu
San Bartolome jaiak. Abuztuaren amaieran.[21]
Ibartar ezagunakAldatu
- Isidoro Gaztañaga (1905-1944), boxeolaria.
- Lorenzo Juarros "Loren" (1966-), futbolaria.
- Xabi Fernandez (1976-), ur kirolaria.
- Jon Iraola (1980-), aktore eta umorista.
- Olatz Aldalur (1992-), traineru patroia.
Ikus, gaineraAldatu
ErreferentziakAldatu
- ↑ a b c d e f g Euskal Herriari Begira. Udalbiltza.
- ↑ «Kaleko erabilera herrialdez herrialde» Euskararen erabilera (Wikipedia).
- ↑ «Etxeko erabilera» Euskararen erabilera (Wikipedia).
- ↑ «Bake epaitegia eta erregistro zibila» Ibarra (Noiz kontsultatua: 2020-04-15).
- ↑ «Gazteria» Ibarra (Noiz kontsultatua: 2020-04-15).
- ↑ «Kultura» Ibarra (Noiz kontsultatua: 2020-04-15).
- ↑ «Kultura» Ibarra (Noiz kontsultatua: 2020-04-15).
- ↑ a b c «Hezkuntza» Ibarra (Noiz kontsultatua: 2020-04-15).
- ↑ «Loatzo musika eskola» Loatzo (Noiz kontsultatua: 2020-04-15).
- ↑ «Kirola» Ibarra (Noiz kontsultatua: 2020-04-15).
- ↑ a b c «Web Eustat. Ibarrako datu estatistikoak» eu.eustat.eus (Noiz kontsultatua: 2020-04-15).
- ↑ «Gutxigatik irabazi du EH Bilduk Ibarran - Ibarra» Tolosaldeko ataria (Noiz kontsultatua: 2020-04-15).
- ↑ www.euskadi.eus (Noiz kontsultatua: 2020-04-15).
- ↑ «Igor Zapirain da Ibarrako alkate berria - Albisteak» Ibarra (Noiz kontsultatua: 2020-04-15).
- ↑ «Tolosaldekoa - Ahotsak.eus» ahotsak.eus (Noiz kontsultatua: 2018-11-05).
- ↑ «Ibarra - Ahotsak.eus» ahotsak.eus (Noiz kontsultatua: 2018-11-05).
- ↑ «Ahotsak.eus, Euskal Herriko hizkerak eta ahozko ondarea» www.ahotsak.eus (Noiz kontsultatua: 2018-11-05).
- ↑ «Ibarra - Ahotsak.eus» ahotsak.eus (Noiz kontsultatua: 2018-11-05).
- ↑ «Tolosaldekoa - Ahotsak.eus» ahotsak.eus (Noiz kontsultatua: 2018-11-05).
- ↑ a b c d e f g «Ondare kulturala» Ibarra (Noiz kontsultatua: 2020-04-15).
- ↑ «Jaiak» Ibarra (Noiz kontsultatua: 2020-04-15).
Kanpo estekakAldatu
| Euskarazko Wikipedian bada atari bat, gai hau duena: Gipuzkoa |
- (Gaztelaniaz)Ibarrako udal webgunea
Datuak: Q1618296
Multimedia: Ibarra (Gipuzkoa)
Liburuak: Euskal Herriko bidaia-gida/Herriz herri/Ibarra
