Ganges

Ganges (hindiz, maratheraz, bengaleraz, nepaleraz: गंगा edo Gaṅgā) Indiako azpikontinentearen ibai nagusienetako bat da.

Ganges
Datu orokorrak
Garaiera	9 m
Mota	ibai
Luzera	2.525 km
Eponimoa	Ganga (en)
Geografia
Koordenatuak	22°05′00″N 90°50′00″E
Hidrografia
Ibaiadarrak	ikusi Varuna River (en) Tamsa River (en) Ramganga (en) Gomti River (en) Karnali ibaia Gandak (en) Koshi ibaia Mahananda River (en) Iamuna ibaia Son River (en) Bhagirathi River (en) Gandaki ibaia Padma Alaknanda River (en) Karmanasa River (en) Sarayu (en) Yarlung Tsangpo River (en) Burhi Gandak River (en) Punpun River (en) Rāmgangā River (en)
Arroaren azalera	1.060.000 km²
Arro hidrografikoa	Ganges Basin (en)
Ur-emaria	12.000 m³/s
Iturburua	Gangotri Glacier (en) (7.756 m)
Bokalea ()	Bengalako golkoa

Indiako azpikontinentearen nazioarteko ibaia da, eta Indian eta Bangladeshen barrena doa. 2525 km-ko ur-ibilgua Uttarakhand Indiako estatuko mendebaldeko himalaietan sortzen da, eta hegoalderantz eta ekialderantz doa, Ipar Indiako Indus-Gangesetako lautadan zehar. Mendebaldeko Bengalan sartu ondoren, bi banatzailetan banatzen da: Hooghly edo Adi Ganga, Mendebaldeko Bengalako zenbait barruti zeharkatzen dituena eta Sagar uhartetik gertu dagoen Bengalako badian ura husten duena eta, Padma, Bangladeshen barrena doana. Horrek Meghnarekin bat egiten du, eta, azkenean, badia berean amaitzen du. Bokalean, Brahmaputra ere iristen da, eta Ganges ibaiaren delta osatzen du. Munduko delta handiena da, Sundarbans izenez ezagutzen dena (baso ederrak); Mangladi-baso trinkoa du, eta Bengalako tigrearen habitat nagusietako bat da. Sundarbans parke nazionala dago bertan, eta Unescok, 1997an, Gizateriaren ondare izendatu zuen. Bere arroa munduko populatuenetako bat da, eta, hinduismoan, ibai sakratua da: Ganga jainkosa.

Ganges ibaiak eta haren ibaiadarrek 907.000 km²-ko arro emankorra drainatzen dute, eta biztanle-kontzentrazio handia jasaten du. Munduko dentsitate handienetako bat du (2005ean, munduko hamabi pertsonatik bat eskualdean bizi zen). Batez besteko sakonera 16 m-koa da, eta, gehienekoa, 30 m-koa. Hinduismoaren zazpi ibai sakratuetatik garrantzitsuena da, non milioika fededun bainatzen baitira purifikatzeko. Indiarrak tropelean joaten dira ibaira hiltzera, zeren uste baitute Ganges ibaian hiltzea eta, batez ere, Varanasin, ezker aldean, Haragitze-zikloa amaitu eta moksha-ra (budisten nirvanaren baliokidea) iristeko aukera ematen duela. Maa Ganga (ama Ganges) edo Ganga Deví (Gaṅgā jainkosa) izenez ezagutzen da. Tradizioaren arabera, Ganges ibaiaren urek zerua gurutzatzen zuten, eta Indiako basamortuek, berriz, egarriz hiltzen ziren.

Bhagiratha erregeak otoitz egin zien jainkoei, zeruak, bere urekin, lur egarrituak urezta zitzan; jainkoek jaramon egin, eta urak bidali zituzten lurrera, nahiz eta hain gogor erori, ezen gizateria guztien bizitza mozteko mehatxatu baitzuten. Orduan, miraria gertatu zen: Shivak (gizateriaz urrikalduta) eragin zuen urek bere buruaren gainera eror eta mila urtez bere ile luzeen zehar irrist egin zezaten, ibai sakratua (lasaia eta neurrikoa) Himalaian jaio baino lehen, gizakientzat arriskurik gabe.

Oso garrantzitsua da, halaber, gaur egun ibaitik hurbil bizi diren 400 milioi indiarrentzat, beren eguneroko beharretarako haren mende baitaude.​​ Historikoki ere, zeregin garrantzitsua izan du antzinako hiriburu probintzial edo inperial askoren ardatz eta euskarri gisa, hala nola Kannauj, Kamilya, Kara, Prayagraj, Kashgar, Patna, Hajipur, Munger, Bhagalpur, Baranagar, Murshidabad, Baharampur, Nabadwip, Saptagram eta Kalkuta). Hala ere, munduko ibairik kutsatuenetako bat ere bada, eta ozeanoetako poluzio-iturri garrantzitsua, mundu osoan, hondakin plastikoen isurketa dela eta. Helmholtz Zentroak 2018an argitaratutako ingurumen-ikerkuntzarako egindako azterketa batek dio: itsas kutsadurari ekarpen handiena egiten dioten 10 ibaietako lehena dela, urtero 545 milioi kilo hondakin plastiko baitarama.​ Ibaian, Varanasi inguruan, giza hondakinetatik datozen bakterio koliforme fekalen mailak Indiako gobernuaren muga ofiziala baino milioi erdi aldiz handiagoak dira. Gangesen Ekintza Plana, ibaia garbitzeko ingurumen-ekimena, porrot handia izan da orain arte, ustelkeriaren, gobernuaren borondate faltaren, burokraziaren, esperientzia tekniko faltaren, ingurumen-plangintza eskasaren eta agintari erlijiosoen laguntza faltaren ondorioz. Ibaiak duen kutsadura handia mehatxua da gizakientzat eta faunarentzat; 140 bat arrain-espezie, 90 anfibio-espezie eta bi izurde-espezie (Gangeseko izurdea, desagertzeko arriskuan eta Irrawaddy izurdea) daude tartean. Interesgarria da ere ''Glyphis gangeticus'' izeneko marrazo-espezie arraro batengatik. Glyphis gangeticus espeziea desagertzeko arrisku kritikotzat jotzen da.

Hain ibai inportantea da Indian, non Jawaharlal Nehruk Discovery of India bere liburuan idatzi zuen:

«

Gangesaren historia, bere iturritik itsasora, aitzinetik gaur egunera, Indiako zibilizazioa eta kulturaren historia da, inperioen hasiera eta bukaera, hiri handi eta harroak, gizonaren balentriak…

»

Ibilbidea

Gangesek Himalaian du iturri, behin sei ibai bilduta: Alaknanda, Dhauliganga, Mandakini (bitan), Pindar eta Bhagirathi, jadanik Ganges bihurtua Uttarakhand estatuan. Korronte nagusia Bhagirathi da, Gangotri glaziarra, 7.756 metrotara jaioa.

• Bost itsasadarrak
• 
  Vishnuprayag (Dhauliganga Alaknandari lotzen zaion lekua)
• 
  Nandprayag (Nandakiniri lotzen zaion lekua)
• 
  Karnaprayag, Pindar-eri lotzen zaion lekua
• 
  Rudraprayag (Mandakiniri lotzen zaion lekua)
• 
  Devprayag, Bhagirathi Alaknandari lotzen zaionean Ganges bera osatzeko

Himalaia 200 km zeharkatu ondoren, Haridwar herri sakratura doa. Hemen hasten da Ganges ubidea, Yamuna bere ibaiadar nagusiarekin lotzen zaiona. Gero, Kanpur eta Allahabad zeharkatzen ditu. Allahabaden, Jamuna ibaiarekin bilgunea dago (Sangam) hinduismoaren leku sakratua.

Gero, ibaiadar asko batzen zaizkio (Kosi, Son, Gandak eta Ghaghra) Mirzapur, Varanasi, Patna eta Bhagalpur herriak zeharkatzean. Hemendik, hegoalderako bidea hartzen du Bangladeshera, non Brahmaputra ibaiadarrekin lotzen den, azkenean 350 km zabaleko deltan bukatzeko, Bengalako golkoan.

Ganga izena Himalaietako Bhagirathi eta Alaknanda ibaien elkargunearen eta India eta Bangladeshen arteko muga (Farakka presatik gertu) eta ibaiaren lehen adarkatzearen arteko ibaia izendatzeko erabiltzen da. Askotan esaten da Ganges ibaiaren luzera 2.500 km baino gehixeago dela.​​​​ Kasu horietan, oro har, ibaiaren iturria Bhagirathi ibaiaren iturria dela onartzen da (Gomukh-eko Gangotri glaziarra), eta haren ahoa, Meghna ibaiaren bokalea dela, Bengalako golkoan.​​​​ Batzuetan, Ganges ibaiaren iturria Haridwarren dagoela onartzen da, eta Himalaiako buru-korronteak, Indus-Gangesetako lautadara iristen direla.

Hileko batez besteko emaria Farakka-ko estazio hidrologikoan erregistratu izan da, 19 m-ko altitudean eta 833.000 km²-ko arroan, 1949-1973 aldian, hilean, batez beste, 60.000 m³/s-ko emariarekin eta gutxieneko 1.041 m³/s-koarekin.

Ganges ibaiaren hileko batez besteko emaria Farakkako estazio hidrologikoan (1949-1973 aldian kalkulatutako datuak, 24 urte) (m³/s)

Geologia

Indiako azpikontinentea indiar plaka tektonikoan dago, plaka indoaustraliarraren barruan dagoen plaka txikiago batean.​ Prozesu geologiko definitzaileak, izan ere, duela hirurogeita hamabost milioi urte hasi ziren, eta, Gondwanako hegoaldeko superkontinentearen zati gisa, ipar-ekialderako jitoa hasi zen —berrogeita hamar milioi urtez—, oraindik Indiako Ozeanoa eratu gabe zegoen garaian.​ Azpikontinentearen eta plaka euroasiatikoaren arteko talkak eta horren azpiko subdukzioak Himalaia sortu zuten, munduko mendikaterik altuena. Itsas ohantze zaharrean, azaleratzen ari zen Himalaiaren hegoaldean, plakaren mugimenduak hobi tektoniko zabal bat sortu zuen, pixkanaka Indus eta bere ibaiadarrek eta Ganges eta bere ibaiadarrek ekarritako sedimentuez betetzen joan zena, orain Indus-Gangesetako lautada osatzen duen teilatu- edo ertz-arroa.

Ganges ibaiaren arroko ziklo hidrologikoa hego-mendebaldeko montzoiak zuzentzen du. Prezipitazio guztien % 84 inguru, montzoian izaten dira, ekainetik irailera. Ondorioz, korronte-fluxua oso urtarokoa da. Denboraldi lehorraren batez bestekoa, montzoiaren deskarga-tasari dagokionez, 1:6 ingurukoa da, Hardinge zubian neurtutakoaren arabera. Urtaro-aldaketa handi horrek arazo asko dakartza eskualdeko lur- eta ur-baliabideen garapenean​ Fluxuaren urtarokotasuna hain da handia, ezen lehorteak nahiz uholdeak eragin baititzake. Bangladeshek, bereziki, maiz izaten ditu lehorteak urtaro lehorrean, eta erregulargi izaten ditu muturreko uholdeak montzoian

Hiztoria

Gangesen jaiotza

Harappan berantiarraren aroan, K.a. 1900-1300 inguruan, Harappaneko asentamendua ekialderantz hedatu zen, Indus ibaiaren arrotik Ganges-Yamuna ibaiaren doaberaino, nahiz eta inork ez zuen Ganges ibaia gurutzatu ekialdeko erriberan kokatzeko. Kristo aurreko bigarren milurtekoaren hasieran, Harappan zibilizazioaren desintegrazioak markatu zuen Indiako zibilizazioaren erdigunea Indo arrotik Ganges arrora igarotzea.​ Loturak egon daitezke Ganges ibaiaren arroko Harappan berantiarraren kokalekuaren eta «H hilerria» izenez ezagutzen den kultura arkeologikoaren, herri indo-ariarren eta garai vedikoaren artean.

Ganges ibaia Indiako luzeena da.​ Rig-vedako garai vediko goiztiarrean, Indus eta Sarasvati ibaiak izan ziren ibai sakratu nagusiak, ez Ganges. Baina azken hiru Vedek askoz garrantzi handiagoa eman zioten Gangesi.​ Indus-Gangesetako lautada ondoz ondoko estatu boteretsuen gune bihurtu zen, Maurya Inperiotik Mogol Inperioraino

Sakratuaren haragitzea

William Simpsonen kromolitografoa, «Ganges ibaian, uraren gainean lanparak dituen emakume indiarra», 1867.

Ibai sakratua da hinduentzat, bere luzeraren zati guztietan. ur-ibilbidean zehar, hinduek bere uretan bainatzen dira, eta omenaldia egiten diete beren arbaso eta jainkoei, ura beren esku-ahurretan hartuz, altxatuz eta ibaira erortzen utziz; lore eta arrosa petaloak eskaintzen dituzte, eta olioz betetako eta metxaz (diya) argiztatutako buztinezko sakonera gutxiko platerak jartzen dituzte ur azalean. Gangesetik etxera itzultzean, ibai-ur kantitate txikiak daramate, erritualetan erabiltzeko (Ganga jal, literalki Gangeseko ura)

Ganges Rig Vedan agertzen da, lehendabiziko Hindu izkribuak. Adibidez, Rig-Veda 10.75ean eta RV 6.45.31an.

Ibai sakratua da Ganges. Hinduismoan jainkosatzat dute ibaia eta bere uretan bainu bat hartzeak bekatuen barkamena eta salbazio esan nahi du. Horrexegatik batzuetan hildakoen hautsak ibaira botatzen dituzte.

Bere ertzetan, zenbait jaialdi erlijioso egiten dira, hala nola, Kumbh Mela edo Chhat Puja.

«Avatarana» (Lurreratzea)

Gangesen lurreratzea, Raja Ravi Varmaren margolana

Urtero, maiatzaren amaieran edo ekainaren hasieran, hinduek «karunasiri»a ospatzen dute, lurretik zerurako Gangesen igoera. Ospakizunaren egunean, Ganga Dashahara, egutegi hinduko Jyestha hilabeteko ilgoraren dashamiak (hamargarren eguna), ibaiaren ertzetara eramaten ditu bainulariak. Egun horretan, Ganges ibaian sartzeak, bainulariari hamar bekatu barkatzen dizkiola edo hamar bekatu-urtez libratzen duela esaten da. Ibaira joan ezin dutenek, ordea, emaitza bera lor dezake inguruko edozein ur-putzutan bainatzean, Gangesen ezaugarri guztiak bere egiten baititu tradizio hinduko benetako sinestunarentzat.

Hildakoen erospena

Ganga zerutik lurrera jaitsi zenez, lurretik zerura igotzeko bidea ere bada. Hinduaren tradizioko «Triloka-patha-gamini» ―sanskritoz: triloka (hiru mundu), patha (bidea), gamini (bidaiatzen duena― jariatzen da Svarga (zerua), Prithvi (lurra) eta Patala-n (azpimundua); beraz, «tirtha» bat edo izaki bizidun guztiak gurutzatzen diren puntua da. Horregatik da hinduismoan «Avatarana»ren historia kontatzen dela hildakoarentzat egindako «Shraddha»ren errituetan, eta Gangeseko ura heriotzaren ondorengo erritual vedikoetan erabiltzen da. Gangesari eskainitako himno guztien artean, ez dago besteak baino ezagunagorik dena, eta adierazten dute gurtzatzaileek beren azken hatsa haren urez inguratuta eman nahi dutela. Gangashtakamak asmo hori sutsuki adierazten du:

«

O Ama... Munduak apaindutako lepokoa! Zerura igotzen den estandartea! Nire gorputz honetatik zure bazterretara joan nadila eskatzen dizut, Zure ura edaten, zure olatuetan biribiltzen, Oroitzen zure izena, nire begirada zuregana emanez.

»

Ekologia

Ohitura erlijiosoek eta bere bazterretan bizi den jende mordoak zeharo kutsatu dute Gangesen ura, adibidez Schistosoma mansoni edo faecal coliforms bakteriak ugari dira.

Gainera 2007ko Nazio Batuetako Klimaren Txostenak esan du 2030erako desagertuak izango direla Himalaiako glaziare handiak eta Ganges montzoiaren menpean egongo da.

Bibliografia

• (Ingelesez) Abraham, Wolf-Rainer. «Megacities as Sources for Pathogenic Bacteria in Rivers and Their Fate Downstream» International publicación of Microbiology 2011798292: 1–13.  doi:10.1155/2011/798292. PMID 20885968. PMC 2946570.. |2=http://downloads.hindawi.com/publicaci%C3%B3ns/ijmicro/2011/798292.pdf |bot=InternetArchiveBot }}
• (Ingelesez) Ali, Jason R.; Aitchison, Jonathan C.. «Greater India» Earth-Science Reviews 72: 169–88.  doi:10.1016/j.earscirev.2005.07.005. Bibcode: 2005ESRv...72..169A..
• (Ingelesez) Alley, Kelly D.. (2002). On the banks of the Gaṅgā: when wastewater meets a sacred river. University of Michigan Press ISBN 978-0472068081..
• (Ingelesez) Alter, Stephen. (2001). Sacred waters: a pilgrimage up the Ganges River to the source of Hindu culture. Harcourt ISBN 978-0151005857..
• (Ingelesez) Arnold, Guy. (2000). World Strategic Highways. (1st. argitaraldia) Fitzroy Dearborn, 223–27 or.  doi:10.4324/9781315062204. ISBN 978-1579580988..
• (Ingelesez) Berga, L.. (2006). «Dams and Reservoirs, Societies and Environment in the 21st Century» Proceedings of the International Symposium on Dams in the Societies of the 21st Century, 22nd International Congress on Large Dams (ICOLD) (Barcelona, España: Taylor & Francis) ISBN 978-0415404235..
• Bharati, Radha Kant. (2006). Interlinking of Indian rivers. Lotus ISBN 978-8183820417..
• Blurton, T. Richard. (1993). Hindu art. Harvard University Press ISBN 978-0674391895..
• (Ingelesez) Brichieri-Colombi, Stephen; Bradnock, Robert W.. (2003). «Geopolitics, water and development in South Asia: cooperative development in the Ganges–Brahmaputra delta» The Geographical publicación 1691: 43–64.  doi:10.1111/1475-4959.t01-1-00002..
• (Ingelesez) Brune, James N.. (1993). «The seismic hazard at Tehri dam» Tectonophysics 2181–3: 281–86.  doi:10.1016/0040-1951(93)90274-N. Bibcode: 1993Tectp.218..281B..
• (Ingelesez) Caso, Frank; Wolf, Aaron T.. (2010). Freshwater Supply Global números. Infobase ISBN 978-0816078264..
• (Ingelesez) Chakrabarti, Dilip K.. (2001). «4 The Archaeology of West Bengal: The Bhagirathi Mouth and the Midnapur Coast» Archaeological Geography of the Ganga Plain: The Lower and the Middle Ganga. Permanent Black ISBN 978-8178240169..
• (Ingelesez) Darian, Steven G.. (2001). The Ganges in myth and history. Motilal Banarsidass ISBN 978-8120817579..
• (Ingelesez) Dhungel, Dwarika Nath; Pun, Santa B.. (2009). The Nepal-India Water Relationship: Challenges. Springer ISBN 978-1402084027..
• (Ingelesez) Dikshit, K.R.; Schwartzberg, Joseph E.. (2007). «India: The Land» Encyclopædia Britannica. , 1–29 or..
• (Ingelesez) Dudgeon, David. (2005). River Rehabilitation for Conservation of Fish Biodiversity in Monsoonal Asia. 10  doi:10.5751/ES-01469-100215..
• (Ingelesez) Eck, Diana L.. (1982). Banaras, city of light. ISBN 978-0231114479..
• (Ingelesez) Eck, Diana L.. (1998). «Gangā: The Goddess Ganges in Hindu Sacred Geography» in John Stratton Hawley Devī: Goddesses of India. University of California / Motilal Banarasidass, 137–53 or. ISBN 978-8120814912..
• (Ingelesez) Gardner, Gary. (2003). «Engaging Religion in the Quest for a Sustainable World» State of the World: 2003. (Special 20th anniversary. argitaraldia) Norton, 152–76 or. ISBN 978-0393323863..
• (Ingelesez) Ghosh, A.. (1990). An Encyclopaedia of Indian Archaeology. Brill, 334 or. ISBN 978-9004092648..
• (Ingelesez) Gupta, Avijit. (2007). Large rivers: geomorphology and management. Wiley ISBN 978-0-470-84987-3..
• (Ingelesez) Haberman, David L.. (2006). River of Love in an Age of Pollution: The Yamuna River of Northern India. University of California ISBN 978-0520247901..
• (Ingelesez) Hill, Christopher V.. South Asia: an environmental history. , 32 or. ISBN 978-1851099252..
• (Ingelesez) Hillary, Sir Edmund. (1980). From the ocean to the sky. Ulverscroft ISBN 978-0708905876..
• (Ingelesez) Jain, Sharad K.; Agarwal, Pushpendra K.; Singh, Vijay P.. Hydrology and water resources of India. ISBN 978-1402051791..
• (Ingelesez) Krishna Murti, C. R.. The Ganga, a scientific study. ISBN 978-8172110215. OCLC .853267663.
• (Ingelesez) Kumar, Rakesh; Singh, R. D.; Sharma, K. D.. (10 de septiembre de 2005). Water Resources of India. 89, 794–811 or..
• (Ingelesez) Indian Sculpture: 700–1800. University of California Press ISBN 978-0520064775..
• (Ingelesez) Maclean, Kama. (2008). Pilgrimage and power: the Kumbh Mela in Prayagraj, 1765–1954. Oxford University Press US ISBN 978-0195338942..
• (Ingelesez) Markandya, Anil; Murty, Maddipati Narasimha. (2000). Cleaning-up the Ganges: a cost-benefit analysis of the Ganga Action Plan. Oxford University Press ISBN 978-0195649451..
• (Ingelesez) Mirza, M. Monirul Qader. (2004). The Ganges water diversion: environmental effects and implications. 49 Springer, 1–6 or.  doi:10.1007/978-1-4020-2792-5. ISBN 978-9048166657. OCLC .853267663.
• (Ingelesez) Newby, Eric. (1998). Slowly down the Ganges. Lonely Planet ISBN 978-0864426314..
• (Ingelesez) Pal, Pratapaditya. (1997). Divine images, human visions: the Max Tanenbaum collection of South Asian and Himalayan art in the National Gallery of Canada. National Gallery of Canada ISBN 978-1896209050..
• (Ingelesez) Parua, Pranab Kumar. (2009). «14 Necessity of Regional Co-operation» The Ganga: water use in the Indian subcontinent. Springer, 267–72 or. ISBN 978-9048131020..
• (Ingelesez) Prakash, Gyan. Another Reason: Science and the Imagination of Modern India. ISBN 978-0691004532..
• (Ingelesez) Puttick, Elizabeth. «Mother Ganges, India's Sacred River» The Healing Power of Water. Hay House, 241–52 or. ISBN 978-1401908775..
• (Ingelesez) Rahaman, M.M.. (2009). Integrated Ganges Basin Management: conflicts and hope for regional development. 11, 168–90 or.  doi:10.2166/wp.2009.012..
• (Ingelesez) Rahaman, M.M.. (2009). Principles of transboundary water resources management and Ganges Treaties: An Analysis. 25, 159–73 or.  doi:10.1080/07900620802517574..
• (Ingelesez) Rodda, John C.; Ubertini, Lucio. (2004). The Basis of Civilization: Water Science?. , 165 or. ISBN 978-1901502572..
• (Ingelesez) Cholera. 363, 223–33 or.  doi:10.1016/S0140-6736(03)15328-7. PMID 14738797..
• (Ingelesez) Salman, Salman M. A.; Uprety, Kishor. (2002). Conflict and cooperation on South Asia's international rivers: a legal perspective. World Bank Publications ISBN 978-0821353523..
• (Ingelesez) Sharma, Ramesh C.; Bahuguna, Manju; Chauhan, Punam. Periphytonic diversity in Bhagirathi:Preimpoundment study of Tehri dam reservoir. 50, 255–62 or. PMID 19697759..
• (Ingelesez) Sheth, Jagdish N.. Chindia Rising. ISBN 978-0070657083..
• (Ingelesez) Singh, Munendra; Singh, Amit K.. (2007). Bibliography of Environmental Studies in Natural Characteristics and Anthropogenic Influences on the Ganga River. 129, 421–32 or.  doi:10.1007/s10661-006-9374-7. PMID 17072555..
• (Ingelesez) Singh, Nirmal T.. (2005). Irrigation and soil salinity in the Indian subcontinent: past and present. Lehigh University ISBN 978-0934223782..
• (Ingelesez) Stone, Ian. (2002). Canal Irrigation in British India: Perspectives on Technological Change in a Peasant Economy. CUP ISBN 978-0521526630..
• (Ingelesez) Suvedī, Sūryaprasāda. (2005). International watercourses law for the 21st century: the case of the river Ganges basin. Ashgate ISBN 978-0754645276..
• (Ingelesez) Thapar, Romila. (octubre de 1971). The Image of the Barbarian in Early India. 13, 408–36 or.  doi:10.1017/s0010417500006393..
• (Ingelesez) Tiwari, R. C.. (2008). «Environmental Scenario in India» Explorations in Applied Geography. PHI Learning ISBN 978-8120333840..
• (Ingelesez) Elhance, Arun P.. (1999). Hydropolitics in the Third World: Conflict and Cooperation in International River Basins. United States Institute of Peace ISBN 978-1878379900..
• (Ingelesez) Wangu, Madhu Bazaz. (2003). Images of Indian goddesses: myths, meanings, and models. Abhinav Publications ISBN 978-8170174165..
• (Ingelesez) Wink, André. «From the Mediterranean to the Indian Ocean: Medieval History in Geographic Perspective» Comparative Studies in Society and History 44: 416–45.  doi:10.1017/s001041750200021x..

Kanpo estekak

• Datuak: Q5089
• Multimedia: Ganges River / Q5089