Afrikan, Sahara azpiko zenbait eskualdetan gaixotasun endemikoa da eta 50.000-70.000 milioi pertsona daude gaixotasun horrekin infektatuta. Hiru epidemia handi gogoratzen dira: lehenengoa 1896-1906 artean eta beste biak 1920 eta 1970 urteetan, hurrenez hurren. 2008an epidemia bat izan zen Ugandan.
Giza afrikar tripanosomiasia bi motatakoa izan daiteke sortzen duen parasitoaren arabera:
Trypanosoma brucei gambiense. Afrika mendebaldean eta erdialdean dago espezie hori. Kasuen % 90 inguru sortzen ditu eta infekzio kronikoa eragiten du. Infektatuta dagoen pertsonak hilabeteak edota urteak eman ditzake gaixotasunaren sintomak agertu aurretik. Sintomak agertzen direnean, gaixoa infekzioaren fase aurreratuan dagoenaren seinalea da, hau da, nerbio-sistema zentrala (NSZ) kaltetuta dago.
Trypanosoma brucei rhodesiense. Afrika ekialdean eta hegoaldean dago. Kasuen % 10 inguru eragiten ditu eta infekzio gaitza sortzen du. Lehen sintomak hilabete edo aste gutxi batzuen buruan nabaitzen dira. Gaixotasunak oso azkar egiten du aurrera eta nerbio-sistema zentrala inbaditzen du.
Gaixotasuna transmititzeaz arduratzen den bektorea tse-tse eulia da, Glossinagenerokoa, Sahara azpiko Afrikan eta Afrika erdialdean bizi dena. Hala ere, euli horren espezie guztiek ezin dute transmititu. Habitatak espezieen arabera aldatzen dira: gaixotasuna transmititzen dutenak ibai eta laku inguruetan daude, oihan eta sabanetan.
Tripanosomarekin infektatuta dagoen tse-tse euliak ziztada bidez transmititzen du gaixotasuna, parasitoa bere listuan baitago. Hasieran, parasitoa larruazalpeko ehun, odol eta linfan ugaltzen da. Gerora, muga hematoentzefalikoa zeharkatu eta nerbio-sistema zentrala inbaditzen dute. T.b. gambiensearen kasuan, prozesuak urteak iraun ditzake.
Tse-tse euliak infektatutako pertsona bat odola hartzeko ziztatzean, tripanosoma euliarengana pasatuko da. Bertan, hestera joan eta aldaketak jasango ditu. Ugaldu ondoren, euliaren listu guruinetara joango da eta gizakia infektatzeko prest egongo da euliaren hurrengo ziztadan.
Horrela ixten da Trypanosoma bruceiaren bizi-zikloa: gutxi gorabehera, hiru aste irauten ditu.
Gaixotasunaren lehen aldian, aldi hemolinfatikoa izenaz ezagutzen dena, agertzen diren sintomak sukarra, zefalea eta artikulazioetakomina dira. Parasitoak odolaren eta linfaren bidez sartzen direnez, gongoil linfatikoen hantura gertatzen da. Tratatu ezean, gaixotasuna pixkanaka pertsonaren defentsak gainditzen joango da eta anemia eta asaldura endokrino, kardiako eta giltzurrunekoak agertuko dira.
Gaixotasun neurologikoa parasitoak muga hematoentzefalikoa zeharkatu ondoren agertuko da. Gaixotasunaren bigarren aldi horretan, nahasmenaz gain, koordinazioaren murrizketa, nekea eta lo zikloaren asaldura izango dira, hau da, egunez logura eta gauez insomnioa. Tratamendurik jaso ezean, gaixotasunak kasu guztietan hil egiten du. Adimenaren urripenak koma eta azkenik heriotza ekarriko du. Bestalde, aldi horretan sortutako kalteak itzulezinak izan daitezke.
Diagnostikoa azterketa mikroskopikoaren bidez tripanosomen presentzia behatzean datza odol, linfa, bizkarrezur-muin edo infekzioaren garapena aurreratua den kasuetan likido zefalorrakideoan. Azterketa mikroskopikoaren aurretik, laginaren kontzentraziorako teknikak erabil daitezke.
Tratamendua gaixotasun dagoen aldiaren araberakoa da. Gaixotasunaren lehen aldian erabiltzen diren sendagaiak ez dira hain toxikoak, administratzeko errazagoak dira eta eraginkorragoak ere bai. Zenbat eta lehenago detektatu gaixotasuna, sendabidea aurkitzeko aukera gehiago izango dira.
Bigarren aldian dagoen gaixotasunaren tratamenduan, muga hematoentzefalikoa zeharkatu eta parasitoarengana heltzeko gai den sendagai bat erabili behar da. Farmako hauek askoz ere toxikoagoak dira eta beraien administrazioa konplexuagoa da.
Pentamidine. 1941ean aurkitu zen zain-bidetik ematen den sendagai hau. T.b. gambiensek sortutako gaixotasunaren lehen aldian erabiltzen da. Eragin desiragaitz gutxi batzuk dituen arren, gaixoek ondo onartzen dute.
Suramin. 1921ean aurkitu zen eta hau ere zain-bidetik administratzen da. T.b. rhodesiensek sortutako gaixotasunean erabiltzen da, lehen aldian. Gernu-aparatuan eragin desiragaitzak sortzen ditu eta zenbait erreakzio alergiko ere bai.
Melarsoprol. 1949ean aurkitu zen eta infekzioaren bi aldietan erabil daiteke zain-bidetik. Artsenikoaren deribatua da eta eragin desiragaitz asko ditu, denetan larriena sindrome entzefalopatikoa da heriotza eragin dezakeena. Afrikako alde batzuetan sendagai horrekiko erresistentziaren igoera nabaritu da.
Eflornithine. sendagai hori ez da aurrekoa bezain toxikoa. 1990ean aurkitu zen. T.b. gambiensek sortutako infekzioaren aurrean bakarrik da eraginkorra. Melarsoprolaren alternatiba da.
Datuak: Q203133
Multimedia: African trypanosomiasis / Q203133
