Juana Aiestaran Mendiluze
Juana Aiestaran Mendiluze (Bataio agirian Juana Pilar) (Donostia 1885eko urtarrilaren 16a – Ib. 1954ko otsailaren 28a) EAJko militantea eta Oiartzungo Emakume Abertzale Batzako lehendakaria izan zen. Faxismoaren jazarpen gogorra jasan zuen. Gerrak eztanda egin zuenean senarra atxilotu eta erail zuten, baita familiako ondarea konfiskatu ere. Etxea kuartel gisa erabili zuten. Artean alabetako bi erbesteratu behar izan zuten.
| Juana Aiestaran Mendiluze | |
|---|---|
 | |
| Bizitza | |
| Jaiotza | Donostia, 1885eko urtarrilaren 16a |
| Herrialdea |  Gipuzkoa, Euskal Herria |
| Heriotza | Donostia, 1954ko otsailaren 28a (69 urte) |
| Hezkuntza | |
| Hizkuntzak | euskara gaztelania frantsesa |
| Jarduerak | |
Historia
aldatu
Juanaren gurasoak 1875eko maiatzaren 10ean ezkondu ziren Donostian. Aita: Francisco Ayestaran 1846ko urriaren 15ean Oiartzunen jaioa. Komertziantea. 1876an Donostiako Urbieta kaleko 14ean okindegia jarri zuen eta 1935an, kale bereko 20ra aldatu zen, bertan Ayestaran pasteleria ireki zuelarik.[1] Ama, Manuela Mendiluze, Igeldon jaioa 1851ko abuztuaren 18an eta Donostiako Urbieta kaleko 20an hila 1924ko martxoaren 26ean. Zazpi anai-arrebaren artean gazteena zen Juana. Aurretik zituen: Elias, Emilia, Pedro, Fermin, Lorenza eta Manuel.
Angel Arizmendirekin (1883-11-14/1936-10-25) 1910ean ezkondu zen eta lau alaba izan zituzten: Maria Teresa (1911-2008), Mari Karmen (1917), Naty (1919-2009-01-01) eta Koro (1920-2003-03-07).[2]
Senarra Donostiako lehen abokatu prokuradorea eta bi aldiz Abokatuen Elkargoko dekanoa izan zen. Donostian bizi ziren Principe kaleko 35-4ean eta 1922an Oiartzungo Urdiñola etxea erosi zuten udako bizitoki gisa. Etxearen izena aldatu zuten, Arizmendienea deituta. Etxearen berezitasunetako bat, eta dagoeneko ospetsua egin dena, fatxadako harrian zizelkatu zuten esaldia da: Emen sartzen dana bere etxean dago. Esaldi bi laubururen artean idatzia dago nahiz eta diktadura osoan bi laburuak morteroz eztali zituzten.
Juana, senarra bezala, EAJko militantea zen eta Oiartzungo Emakume Abertzale Batzako lehendakaria. Nazionalismoaren bultzatzaileak izan ziren biak.
Emakume Abertzale Batzako lehendakaria
aldatuEmakume Abertzale Batza 1922an sortu zen Bilbon EAJren inguruan zebiltzan emakume abertzaleak biltzeko asmoz. Primo Riveraren diktadura-aldian legez kanpo utzi eta desagertu egin zen, berriro 1931an berragertuz. Hortik aurrera erraz hedatu zen, tartean Oiartzunera, inaugurazio ekitaldia 1932ko abuztuan eginda.
Aurreko urtean inauguratu zuen EAJk Oiartzungo Batzokia, Mendiburu kaleko Señene etxean (Romero-Kennedytarren etxe gisa ezagunagoa zena kaletarren artean). Hurrengo urtean egokitu zen EEABrentzako lokala. Juana Aiestaran izan zen lehenengo presidentea.
Euzkadi aldizkariak 1932ko abuztuaren 16ko zenbakian Oiartzungo Euzko Emakume Abertzale Batzaren lokalaren inaugurazio ekitaldien kronika zehatza argitaratu zuen. Inauguratzeko bi eguneko ospakizunak egin ziren: abuztuaren 14an eta 15ean. Oiartzungo balkoiak txuri, gorri eta berdez, ikurrinaren kolorez, jantzi omen ziren egun horietan.[3]
Oiartzungo Euzko Emakume Abertzale Batza eta Euzko Gaztetxu Batzakoen egoitza berria zen berez protagonista, baina inaugurazio hori Euskal Herri osoko abertzaleak biltzeko aitzakia izan zen. 8.000 lagun inguruk hartu omen zuten parte Oiartzunen antolatu ziren ekitaldietan.
Aipatzekoak dira bertan hitza hartu zutenak: Julene Urzelai azkoitiarra, Caracaseko Euskal Etxean eta Radio Euzkadin esatari izandakoa; Jose Antonio Agirre, Eusko Jaurlaritzako lehenengo lehendakaria izango zena; Telesforo Monzon, Eusko Jaurlaritzako Segurtasun sailburua: Carlos Linazasoro Altzeta, EAJko euskarazko hizlari onena askoren ustetan eta Amancio Urriolabeitia, Bizkai Buru Batzarreko kidea. Aurkezpen lanetan Luisa Irigoien oiartzuarra aritu zen.
Inaugurazio egunean ateratako familia argazkian 110 emakume eta neska agertzen dira. Hor daude, Juana Aiestaran, lehendakaria, Flora Kennedy, Luisa Irigoien, Anixeta Irigoien, Maria Josefa Aristizabal, Maria Luisa Arbelaitz, Carmen Baraibar, Edurne eta Julia Bergaretxe ahizpak, Carmen Egia, Maritxu Erauskin, Maritxu Garcia, Pakita Iñarra, Maria eta Regina Iragorri ahizpak, Concepción Irigoien, Sebastiana Camio, Pilar Lekuona, Pepita Martiarena, Joxepa Mitxelena, Maritxu eta Kristina Mitxelena ahizpak, Dolores Zapirain, Faustina Santa Cruz eta Pampoxa Agirrezabala, besteak beste. [4]
1933tik aurrera Emakume Abertzale Batzako emakumeak, protagonismoa hartzen hasi ziren jardun politiko publikoan. 1936ko uztailean 28.500 kide zituen EEABk, gehienak Gipuzkoan eta Bizkaian.
Faxismoaren jazarpena
aldatu1936ko gerra altxatu zenean familia osoa Oiartzunen zegoen. Uztailaren 27an, Lesakatik zetozen tropa matxinoak Oiartzunen sartu ziren eta komandantzia militarra muntatu zuten Arizmendienea, euren etxean. Etxea konfiskatu zien eta kuartel gisa erabili zuten. Uztailaren 30ean Alfonso Beorlegi koronelaren aginduz senarra preso eraman zuten Ezkabako San Cristobal gotorlekura, Leoncio Aranburu eta Lucio Gallastegirekin batera.
Irailaren 23an, Oiartzungo lau bizilagunek, matxinatuek izendatutako alkatea buru zutela, are gehiago zaildu zuten egoera, senar-emaztearen abertzaletasuna salatuz:[5]
«Los que suscriben, Pablo Beiner Nigli, Martín Zalacain Eguino, José María Castro Isasa y José María Goñi Echagoyen, vecinos de Oyarzun (Guipúzcoa), considerándose en la obligación como buenos españoles, de participarle cuantos hechos conocen sobre la situación de determinados individuos, con relación al presente Movimiento Nacional salvador de España, tienen el honor de poner en conocimiento lo siguiente»
Biztanle asko salatzen ziren idatzian eta senarraren aurka azaldutakoekin batera honela zioten Juanari buruz:
«Su señora, doña Juana Ayestaran fue hace cinco años la primera presidenta de las mujeres separatistas Emakume Abertzale Batza y confeccionó durante este movimiento, brazaletes para los milicianos separatistas aliados a los rojos»
1936ko urriaren 25ean fusilatu zuten senarra Nafarroako Iberon, 52 urte zituela.[5] [6] Ordurako Juana osasunez makal zebilen eta senarraren erailketak okertu egin zuen egoera. Alaba zaharrenak hartu behar izan zuen bere gain aitaren inguruko eginbehar guztiak, tartean gorpua lekuz aldatzeko eta heriotzen erregistroan inskribatzea lortzeko.[5] Denboraldi batean Karrikako Iragorri baserrian ezkutatu behar izan zuen, lau alaba, Flora Kennedy laguna eta bi neskamerekin batera.[4] (14 orr).
Arizmendienean bizitu zen Maria Teresa eta Kororekin batera baina 1936ko urte bukaera aldera Donostiako bere etxera bueltatzea erabaki zuen Kororen laguntzarekin. Maria Teresa, aldiz, Regina Iragorri neskamearekin Arizmendienean geratu zen etxearen konfiskazio totala ekiditeko. Etxea berreskuratzeko 50.000 pezeta ordaindu behar izan zuten. Frankismoaren jazarpenak jarraitu zuen familia astintzen eta jazarpenetik ihesi, Koro eta Maria Teresa errefuxiatu behar izan zuten.
Erreferentziak
aldatu- ↑ (Gaztelaniaz) infobide.com. «La Pasteleria Ayestaran en San Sebastián - Revista San Sebastián» www.revistasansebastian.com (Noiz kontsultatua: 2024-06-17).
- ↑ https://gw.geneanet.org/6010?lang=es&pz=olivier&nz=foix&p=juana+pilar&n=ayestaran.[Betiko hautsitako esteka]
- ↑ (Ingelesez) «Oiartzun urtekaria 2022 by Oiartzungo Udala - Issuu» issuu.com 2022-10-03 (Noiz kontsultatua: 2024-06-18).
- ↑ a b (Ingelesez) «Oiartzun 2017 urtekaria by Oiartzungo Udala - Issuu» issuu.com 2017-09-18 (Noiz kontsultatua: 2024-06-17).
- ↑ a b c (Gaztelaniaz) Arizmendi y Aranburu, fusilamientos sin respuestas – Historias vascas. 2016-10-25 (Noiz kontsultatua: 2024-06-17).
- ↑ Fitxa – Donostia 1936. (Noiz kontsultatua: 2024-06-17).
Kanpo estekak
aldatu
Datuak: Q126708778
Multimedia: Juana Aiestaran Mendiluze / Q126708778
