Frantziako Laugarren Errepublika
Frantziako Laugarren Errepublika (frantsesez: La Quatrième République) Bigarren Mundu Gerra eta 1958 artean Frantzian izandako gobernu errepublikarra izan zen. Hirugarren Errepublika ordezkatu zuen eta, nolabait, arazo berak pairatu zituen. Frantziak 1946ko urriaren 13an Laugarren Errepublikako Konstituzioa onartu zuen.
| Frantziako Errepublika République française | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1946 – 1958 | |||||||||
| Errepublika | |||||||||
| |||||||||
 Bigarren Mundu Gerraren ondorengo Frantzia | |||||||||
| Geografia | |||||||||
| Hiriburua | Paris | ||||||||
| Kultura | |||||||||
| Hizkuntza(k) | frantsesa | ||||||||
| Erlijioa | Erlijio ofizialik gabe | ||||||||
| Historia | |||||||||
| Hasiera | 1946 | ||||||||
| Bukaera | 1958 | ||||||||
| |||||||||
Orduko Frantziak garapen ekonomiko izugarria izan zuen eta gerra osteko industriaren bilakaera horrek Europako Batasuna finkatu zuen. Nahiz eta gobernua sendotzeko saiakerak egin, gerra baino lehenagoko ezegonkortasun politiko bera jasan izan behar zuen. Gainera deskolonizazioak arazo berriak eman zizkion. Arazo guzti hauen emaitzak errepublikaren kolapso eta erreferendum batek legezkotzat jo zuen coup d'état izan ziren, 1958ko urriaren 5ean Bostgarren Errepublika sortu zutenak.[1]
Historia aldatu
1947an Robert Schuman Mouvement Républicain Populaire (MRP) alderdiaren izenean kontseilu-presidente bilakatu zen. Gero, finantza, justizia eta kanpo harremanetarako (1948-1952) ministro izendatu zuten eta horri esker, Bigarren Mundu Gerraren amaierako eta Gerra Hotzaren hasierako itun nagusien (Europako Kontseilua, OTAN, IAEE eta abar) frantziar ordezkaria izan zen.[2]
1950eko maiatzaren 9an, Schumanek berrehun kazetari baino gehiagoren aurrean Jean Monnetekin prestaturiko adierazpen bat egin zuen, Europa bateratua bultzatzeko lehenengo proposamena izan zena, eta, harrezkero Schuman Adierazpena izena hartuko zuena.[3]
Ekonomiaren aldetik Laugarren Errepublikak hazkunde ekonomiko handia eta bizi-mailan hobekuntza nabari izanda ere,[4] erregimenaren oinorde nagusia bi kolonien defentsan- Indotxina eta Aljeriarenean hain zuzen ere- izandako porrota izan zen. Lehen Ministroen txandaketa desberdinak oso ziren alderdi politikoen buruzagien artekoa izan zen: Hirugarren Errepublikaren oinordekoak ziren erradikaletatik hasita eta MRPren Erresistentziaren kide ohietaraino, tartean SFIO eta UDSRren sozialistak ere izanda. Alderdiek elkarri mokoka aritu ziren, etengabe zentsura-mozioak prestatuz. Eraginik gabeko sistema hau 1946an hasi zen, noiz Indotxinako Gerra piztu zen eta 1954raino iraun zuen, noiz Điện Biên Phủn menderatuak izan ondoren,[5] Pierre Mendès-Franceren gobernuak Vietnamgo independentzia onartzen zuen armistizioa sinatu zuen. Indotxinan jasandako porrotak berehalako gobernatu aldaketa eragin zuen, Parlamentuak Mendès-Franceren aurkako zentsura-mozio bat onartu baitzuen.[6] Honek ezegonkortasuna handitu zuen.
Indotxina galdu eta berehala, matxinada piztu zen Aljerian. Frantziako Gobernuak, hasieran, arrakasta izan zuen matxinada kontrolatzean baina frantziar paraxutistek eta segurtasun indarrek egindako torturek izugarrizko zalaparta sortu zuten metropolian. 1958an Errepublikak zituen ezegonkortasun eta eraginik ezak topera ailegatu ziren, noiz Parisko Gobernuak matxinada amaitzeko asmotan aljeriar nazionalistekin negoziatuko zuela adierazi zuenean. Honek pied-noir (Aljerian bizi ziren frantziarrak) eta Armadak haserrarazi zituen.
Maiatzeko krisialdian, Jacques Massu jenerala burua zuten militar talde batek Aljer hartu zuen eta Parisa paraxutistak bidaltzearen mehatxua egin zuten, Charles de Gaulle Bigarren Mundu Gerrako heroia Errepublikako buru izendatzen ez bazuten.[1]
Iritzi publikoak ez zen De Gaullen aldekoa baina ez zuen eraginkorra ez zen 'legezkotasun errepublikanoa' luzatu ere; hasieran, politikariek Aljeriako kolpisten eskakizuna errefusatu zuten baina, metropolitar armadaren jarrera eta Errepublikaren etorkizunarekiko gehiengoak zuen axolagabetasuna ikusita, iritziz aldatu zuten. De Gaullek gobernuburu izatea onartu zuen baina eskaera bat egin zuen: erregimen presidentzialista ezarriko zuen konstituzio berri bat egin zezaten. Matxinada militar masibo baten mehatxupean, berriro, Frantziako Parlamentuak atzera egin zuen eta horrela Bosgarren Errepublika jaio zen.
Lehen Ministroak aldatu
Erreferentziak aldatu
- ↑ a b (Ingelesez) Crozier, Brian; Mansell, Gerard. (1960ko uztaila). «France and Algeria» International Affairs 36 (3): 310–321. doi:..
- ↑ Young, John W.. (1990). France, the Cold War and the Western Alliance, 1944–49: French foreign policy and post-war Europe. .
- ↑ Fimister, Alan. (2008). Robert Schuman: Neo-Scholastic Humanism and the Reunification of Europe. .
- ↑ Esposito, Chiarella. (1994). America's feeble weapon: funding the Marshall Plan in France and Italy, 1948–1950. Greenwood.
- ↑ Windrow, Martin. (2013). The French Indochina War 1946–54. Osprey Publishing.
- ↑ Werth, Alexander. (1957). The Strange History of Pierre Mendès France and the Great Conflict over French North Africa. Londres.
Kanpo estekak aldatu
Datuak: Q69829
Multimedia: French Fourth Republic
