Ametz arrunt
Ametz arrunta[1] (Quercus pyrenaica) Fagaceae familiako zuhaitz hostoerorkorra da, haritzaren antzekoa, tamaina ertainekoa,[2] hego-mendebaldeko Europan eta ipar-mendebaldeko Afrikan hazten dena.[3]
| Ametz arrunta | |
|---|---|
 | |
| Iraute egoera | |
 Arrisku txikia (IUCN 3.1) | |
| Sailkapen zientifikoa | |
| Erreinua | Plantae |
| Ordena | Fagales |
| Familia | Fagaceae |
| Generoa | Quercus |
| Espeziea | Quercus pyrenaica |
| Banaketa mapa | |
 | |
Deskribapena aldatu
Itxura orokorra aldatu
25 metrorainoko zuhaitza da, normalean txikiagoa izaten den arren. Enborrak oso forma irregularra izaten du, oinarritik adarkatzen baita hasieran, nahiz eta garatu ahala beheko adarrak galduz doan. Gazteek enbor-azal leuna dute, berde-grisaxka lehen bi edo hiru urteetan, eta gris ilunagoa ondoren. 25 urte baino gehiagoko ametzen azala, berriz, lodiagoa da, longitudinalki zartatua eta arrea.[3]
Sustrai-sistemak erro nagusi bat dauka, eta horretatik zain lateral txikiagoak garatzen dira, lurzoruaren azaletik hurbil. Zain horietatik garapen maila desberdinetako kimuak sortzen dira. Enbor nagusia mozten bada, kimu horien garapena asko azkartzen da, eta lur-azalera handiak bete ditzakete.[3]
Hostoak aldatu
Hostoek peziolo motza dute (25 mm-rainokoa) eta linbo pinatua, pinatifidoa edo pinatipartitua, 7-16 cm luze; 4-8 gingil pare dituzte, irregularrak, estuak eta sakonak, ia erdiko nerbioraino iristen direnak. Oinarrian bihotz forma dute. Hosto atera berriak gorriak dira, bi aldeetan tomentuz estaliak. Handitu ahala, gainaldeak kolore berde gisaska hartzen du, ile gehienak galdurik; azpialdea, berriz, hauskara da. Hostoak zimelkorrak dira, hau da, udazkenean gorritzen diren arren zuhaitzean irauten dute, udaberriko hosto berriek ordezten dituzten arte.[3]
Loreak aldatu
Zuhaitz monoikoa da: oin berean lore sexubakar arrak eta emeak izaten dira. Quercus generoaren lore tipikoak dira, ez oso deigarriak, horiak edo berde argiak, airearen bidezko polinizaziora moldatuak. Udaberri hasieran agertzen dira, lehenengo hostoak ateratzen hasi aurretik. Lore arrak gerba motako infloreszentziatan hazten dira, eta emeak txorten luzeko multzo txikitan.[3] Infloreszentzia arrak 4-8 cm luze dira, zilindrikoak, eta adarretatik zintzilik agertzen dira polena askatuz. 5-7 gingil horzdun eta iletsuz eratututako perigonioa eta 6-12 estamine ditu lore bakoitzak. Lore emeak buruxkatan antolatzen dira, hirunaka edo launaka, azken urteko adartxoetan; periantio luze eta estua, 5-8 gingilekin, eta 3 estilo labur, oinarritik dibergenteak.[4]
Fruituak aldatu
Fruituak ezkurrak dira, uda hasieran agertu eta iraila-urrian heltzen direnak. Glande motako fruituak dira, arrautza formakoak, 2,5 cm inguru luze, 3-4 cm-ko pedunkulu motz baten puntan banaka edo binaka hazten direnak. Karloa 8-15 x 10-20 mm-koa da, biloduna eta ezkata latzez hornitua; ezkurraren herena edo erdia estaltzen du, txapela moduko bat osatuz. Ezkurrak elikagai-iturri garrantzitsua dira zenbait animaliarentzat.[3]
Askotan ale helduek zezidio izeneko protuberantziak dituzte. Fruitu itxura har dezaketen arren, tumore modukoak dira, eta liztor batzuek kimuetan txertatutako larben defentsa-mekanismo modura garatzen ditu zuhaitzak.[3]
Banaketa aldatu
Marokon, mendebaldeko eta hegoaldeko Frantzian eta Iberiar penintsulan banaturik dago; Iberiar penintsularen barnean, nahiko arrunta da mendebaldean eta hegoaldean, eta bakanagoa ekialdean.[5] Euskal Herriko iparraldean eta mendebaldean banaturik dago, 300 eta 1.000 metro arteko garaieran;[6] izen zientifikoak dioenaren aurka, falta da Pirinioetan (Leiren eta Illonen izan ezik), eta baita hegoaldean ere. Kantaurialdeko isurialdean lurzoru hareatsuko eguteretan hazten da, eta amezti politak daude Baztanen, Malerrekan eta Bortzirietan.[6] Basorik zabalenak, ordea, isurialde mediterraneoan daude: Ultzama-Basaburua-Imotz-Atetzen, Cabredo-Marañonen, Gorbeia, Urkilla eta Elgea mendilerroen hegoaldeko mazeletan eta, batez ere, Izkiko Parke Naturalean, Iberiar penintsularen iparraldeko ameztirik hoberena baita.[7]
Ekologia aldatu
Espezi silizikola eta kaltzifugoa da, argitasun handi-ertaina behar duena. Jatorri desberdinetako lurzoruetan hazi daiteke (kuartzitak, harearriak, gneisak, granitoak eta hare buztintsuak). Lur azidoak behar ditu (pH 3,5-5,5), nitrogenoan txiroak.[3]
Fenologia aldatu
Ametzaren loreak apirilean edo maiatzean agertzen dira normalean, nahiz eta ekaina hasieran ere ikus daitezkeen batzuetan. Hostoak, maiatzaren erdialdetik aurrera ateratzen hasten dira.[7] Ezkurrak iraila-urrian heltzen dira.[3]
Erabilerak aldatu
Gainerako haritzek baino kalitate eskasagoko zura du, enbor meheagoak eta bihurriagoak izaten dituelako. Hori dela eta, trenbide-trebesak eta habeak egiteko erabili da. Sustraietatik kimuak garatzeko duen ahalmena dela-eta, egur ikatza egiteko ere asko ustiatu da. Tanino kantitate handia duenez, larruak ontzeko erabili da. Ezkurrak abereak bazkatzeko baliatzen dira.[3]
Erreferentziak aldatu
- Edukiaren zati bat euskalnatura.eus webgunetik hartu da, copyrightaren jabeak onartu baitu hango testu-edukiak Euskarazko Wikipedian Aitortu-PartekatuBerdin 4.0 Nazioartekoa (CC BY-SA 4.0) lizentziarekin argitaratzea, baldin eta iturria aipatzen bada.
- ↑ Quercus Pyrenaica. Euskalterm Terminologia Banku Publikoa, euskadi.eus (Noiz kontsultatua: 2021-2-6).
- ↑ Ametz. ZTH zientzia eta teknologiaren hiztegi entziklopedikoa, zthiztegia.elhuyar.eus (Noiz kontsultatua: 2021-2-6).
- ↑ a b c d e f g h i j Quercus Pyrenaica. Euskalnatura, CC BY-SA 4.0, euskalnatura.eus (Noiz kontsultatua: 2021-2-6).
- ↑ Fernández Parajes, José. Autoecología, calidad de estación y xilología de Quercus pyrenaica Willd. en Galicia. Departamento de Ingeniería Agroforestal, Universidad de Santiago de Compostela, minerva.usc.es (Noiz kontsultatua: 2021-2-6).
- ↑ Quercus pyrenaica Willd.. Atlas de la flora de Aragón,floragon.ipe.csic.es (Noiz kontsultatua: 2021-2-6).
- ↑ a b Errekondo, Jakoba. Ametzaren ametsa. Argia, 2006ko maiatzak 28, argia.eus (Noiz kontsultatua: 2021-2-7).
- ↑ a b Lorda, Mikel. Bosques de Quercus pyrenaica. Gorosti, 2000-2001, guiavisual-gorosti.org (Noiz kontsultatua: 2021-2-6).
Kanpo estekak aldatu
| Wikispezieetan bada informazioa gehiago, gai hau dela eta: Quercus_pyrenaica |
- Ameztiak Gipuzkoan eta ameztiaren hainbat espezie: https://www.basoak.eus/baso-habitatak/ameztia
Datuak: Q899686
Multimedia: Quercus pyrenaica / Q899686
Espezieak: Quercus pyrenaica
