Wikipedia

Zientzia, teknologia eta gizarteari buruzko azterlanak

Zientzia eta teknologiari buruzko gizarte-azterketek, ezagutza zientifikoaren eta berrikuntza teknologikoaren[1] ondorio kultural, etiko eta politikoei buruzko diziplinarteko azterlanen eremu bat hartzen dute. Pertsonen eguneroko bizitzako erabilgarritasunei, jabetzeei eta inpaktuei buruzko interpretazioan jartzen dute arreta. Honen helburua, ikerketa zientifiko-teknikoaren antzinako oztopoak haustea da.

Willem van der Meer doktorearen anatomia-ikasgaia, Michiel Jansz. van Mierevelt eta Pieter Michielsz van Mierevelt.

Hispaniar hizkuntzako eskualdeetan, horrelako kezkak eta hausnarketak heldu dira. Ikerlan hauei, zientzia, teknologia eta gizartea izena atxiki zaie, (CTS laburtuta). Ingelesezko eskualdeetan Science and Technology Studies (Zientzia eta Teknologia Azterlanak) edo Science, Technology and Society (Zientzia, Teknologia eta Gizartea) izenez ezagutzen dira, biak akronimoarekin. Hizkuntza hispanoa duten eskualdeetan, CTSko diziplinartekotasunak soziologiaren, filosofiaren, historiaren eta antropologiaren esparruak sartzen ditu hasieratik. Gainera, giza eskubideen aldeko mugimenduetan, mugimendu feministan, ingurumen-korronteetan, bakezaleetan eta batez ere, Vietnamgo gerraren ondoren sortutako LGBTko lehen taldeetan ere. Bere jatorri eta izaeragatik, nolabaiteko paralelismoa ikusten dugu arlo honen eta beste kultur ikasketa mota batzuen artean.[2][3]

Zientziaren izaera unibertsala dela eta, bere eragina gizarteko eremu guztietara hedatzen da. Garapen teknologikotik hasi, eta medikuntza edo genetika arloekin zerikusia duten arazo juridiko modernoetara. Batzuetan, ikerketa zientifikoak gizarte-garrantzi handiko gaiak jorratzea ahalbidetzen du, hala nola, Giza Genoma Proiektua eta inplikazio etiko handiak. Besteak beste, armamentu nuklearraren garapena, klonazioa, eutanasia eta zelula amen erabilera.

Era berean, ikerketa zientifiko modernoak, batzuetan, inbertsio handiak eskatzen ditu instalazio handietan. Esaterako, partikula-azeleragailu handietan (CERN), espazio-esplorazioan edo fusio nuklearraren ikerketan, ITER bezalako proiektuetan.

Historia aldatu

Jendartearen sorreratik, ezagutza, gai nagusia da bizimoduan. Lehen zibilizazioek beren ezagutzak erabili eta erregistratu zituzten hainbat tradizio eta mekanismoren bidez. Horiek, gaur egun ulertzen dugun zientzia eta teknologiaren existentzia instituzionalizatzearen euskarri dira, horrela deituak izan gabe. Txinatar eta egiptoar zibilizazioetan, teknologiari garrantzia eman zitzaion zientziaren gainetik, hau, kultura materialen lehen adierazpen sistematiko bat izaki. Aldiz, greziar zibilizazioak errealitatearen ulermenera hurbiltzeko gogoetan foku handia izan zuen, filosofia eta zientzia modernoaren oinarriak ezarriz.[4]

Erroma erori ondorengo mendeek eta kristautasunaren (mendebaldean) eta islamismoaren (ekialdean) gorakadak, egiaren bilaketa bera azalpen teologiko eta monistekin lotu zituen. Europako Errenazimendu arte, ez zen izan Iraultza zientifikoa (errealitatearen hausnarketak oinarri esperimental batekin menderatutako garai historikoak) ezagutza gisa ulertzen dena sistematizatu ezta berrinterpretatu. Ingalaterran Royal Society eta Frantziako Zientzien Akademiaren sorrerak zientzia helburu publikoekin instituzionalizatzen du. XVIII. mendean zehar, Frantziako komunitate zientifikoak zientziaren garapenari lehentasuna eman zion. Teorikoki ezagutzen dena, fidagarria eta arrakastatsua izango da.

Zientzia eta teknologiaren industrializazioak hiru etapa izan ditu historian zehar. Lehena, amateur garaia (XVII. eta XVIII. mendeen artean, Iraultza zientifikoarekin batera). Garai horretan zientzialariak ez daude espezializatuta, baina, ekonomikoki autosufizienteak dira. Gainera, zientzialarien arteko lehen elkarketa eta komunikazio erregularrak agertzen dira. Fase honen ostean, aldi akademiko bat dator (XVIII. mendea eta Bigarren Mundu Gerra bitartean). Orduan sortu ziren ikerketa eta garapeneko lehen laborategi pribatuak. Zientzialariak espezializatu egiten dira eta unibertsitateek diru laguntzak eskaintzen dituzte. Hala ere, botere politikoarekiko ekintza-independentzia mantentzen dute.[5]

Azkenik, aldi profesionala edo teknozientifikoa (Bigarren Mundu Gerratik gaur egunera artekoa, Big Science edo Zientzia Handia bezala ezagutua). Ikerketen kostua eta eskala handitzen dira, horrek zientzialariak eta ikerketak mendekotasun batean kokatzen ditu, armada, estatu eta industriaren iturri ekonomikoekiko. Bestalde, lehen ikerketa-proiektu globalak agertzen dira, ezagutzaren, berrikuntzaren eta kulturaren arteko loturak agerian utziz. Zientzia eta teknologiaren eragin ekonomiko eta sozialari dagokionez, Bigarren Mundu Gerra amaieratik agenda politikak bideratzen hasten dira. Gaur egun, herrialde baten garapena, zientzian eta teknologian diharduenaren arabera neurtzen da; baina, horietan inbertitzeak ez du beti ziurtatzen herrialde baten aberastea ezta aurrerapena.

Azken aldi honetan, bereizten dira CTSren azterlanak beste eremu batzuetatik. Berrikuntza teknologikoak eta ezagutza zientifikoa kultura globalaren elementu gisa zorrozki ulertzeko beharraren ondorioz alegia. Nazioen garapenaren eragilea, herritarren eragile demokratizatzaile eta mundu globalizatuan gizateriak arlo teknozientifikoan egindako aurrerapenekin dituen harremanetan.[6]

Aurrekoak, agerian uzten du, historian zehar zientziaren eta teknologiaren arteko harremanek bilakaera konplexua izan duela, eta hasieran gauza bera balira bezala ulertzen zirela; gero, errealitate independentetzat hartuz. Lehen zibilizazioak sortu zirenetik aro modernora arte; baina pixkanaka erlazionatzen dira, Bigarren Industria Iraultza ostean, teknologia zientzia aplikatua bezala ulertu arte. Eta gaur egun, teknozientziaz hitz egiten da, zeinak teknologiaren eta teknologiaren arteko elkarreragina sakonagoa den.

CTS ikasketen aurrekari akademikoak aldatu

Lehen CTS ikasketak modu independentean garatu ziren 60ko hamarkadan, 80ko hamarkadara arte egindako gainerako azterketak kontuan hartu gabe. Ludwig Flecken monografiak (1935) Genesis y desarrollo de un hecho científica CTSren funtsezko gai asko aurreratu zituen arren:                          

  • Zientzia-ikasketak, ezagutza zientifikoaren soziologiaren adar bat, praktika zientifikoak bere testuinguru sozialean aztertzen dituena.
  • Teknologiaren historia, teknologia bere testuinguru sozial eta historikoan aztertzen duena. 60ko hamarkadan hasi zen, determinismo teknologikoa zalantzan jartzen zuten historialari batzuen eskutik, teknologiaren eta zientziaren "garapen naturalerantz" pasibotasuna eragin dezakeen doktrina. Aldi berean, historialari batzuk antzeko hurbilketak garatzen hasi ziren medikuntzaren historiaren testuinguruan.
  • Zientziaren historia eta filosofia (60ko hamarkada). Thomas Kuhn La estructura de revoluciones Científicas (1962) argitaratu ondoren, teoria zientifikoetan paradigma intelektualen aldaketei aldaketak egotzi zizkietenak. Programak, Kaliforniako Unibertsitatean (Berkeley) sortu ziren, non zientziaren historialariak eta filosofoak batu ziren programa bateratuetan.
  • Zientzia, Teknologia eta Gizartea, 60ko hamarkadaren bigarren erdian kokatzen da. Estatu Batuetako eta Erresuma Batuko unibertsitateekin lotutako, edo Europako ikastetxeekin lotutako ikasleek eta gizarte-mugimenduek diziplinarteko eremu berri sorta bat abian jartzen lagundu zuten (adibidez, Ikasketa feministak), eta kontuan hartzen ez zituen ikasketa-plan tradizionalaren gai garrantzitsutzat hartu ziren. Askotariko diziplinetatik (antropologia, historia, zientzia politikoa eta soziologia barne), programa horietan adituek zientzia eta teknologiaren azterketa kritikoaren bidez sortzen ziren gaiak aztertzeko ikasketa-planak sortu zituzten. Zientzia, teknologiaren historia, edo zientziaren historia eta filosofia ikasketetan adituekin gertatzen zenaren alderantziz, Teknologia eta Gizartean adituek aldaketarako lanean ari ziren aktibistatzat ikusten zuten beren burua, bolizko dorre akademiko desgrinatsuaren barruan ikertzailetzat baino gehiago. Aktibismoaren bultzadaren adibide gisa, CTSko arlo honetan eta sortzen ari diren beste arlo batzuetan aditu feministek jarduera zientifikoetan eta ingeniaritzan emakumeen bazterketa aztertzeari ekin zioten.
  • Zientzia, ingeniaritza eta politika publikoak. Azterketak 70eko hamarkadan sortu ziren, CTSri buruzko mugimenduen aitzindarien kezka ia berdinekin. Zenbait alderditan, zientzia eta teknologian desadostasunak sortu ziren eta horrek, talka egin zuen gizartearen eta publikoaren interesekin. Gizarte mugimenduek zientzia eta teknologia egiten zutenak humanizatzen saiatzen ziren, baina emaitza gehienetan, eskasak. Kalifikazio profesional onak zituzten ikasleak onak eta zilegiak sentitzen ziren zientziari eta teknologiari buruzko politiketan. Eta programa batzuek metodologia kuantitatiboak areagotu zituzten (irakurri: sistemen ingeniaritza-jarduerak). Bide batez, beste batzuek hurbilketa soziologiko eta kualitatiboak garatu zituzten, eta beren interes hurbilenak zientzian, teknologian eta ikerketa sozialetako sailetan aurki zitezkeela frogatu zen.[7]

CTS eskolen sorrera aldatu

70eko hamarkadan, Elting E. Morisonek STS programa sortu zuen Massachusettseko Teknologia Institutuan. Programa hori, eredu izan zen eskola askotan, lehen nukleo intelektual gisa nabarmenduz. Leo Marx, Loren Graham, Evelyn Kox Keller eta Theodore Postol pentsalariak bereizi ziren, besteak beste.

70eko eta 80ko hamarkadetan, Estatu Batuetako, Erresuma Batuko eta Europako unibertsitate nagusiek elkarrekin marraztu zituzten osagai horiek programa berri eta diziplinartekoetan. Adibidez, 70eko hamarkadan, Cornell Unibertsitateak programa berri bat garatu zuen, zientziari buruzko ikasketak orientazio politikoko adituekin, zeinak, zientziaren eta teknologiaren historialari eta filosofoekin elkartu zituen. Programa horietako bakoitzak identitate paregabeak garatu zituen, elkarrekin integratu ziren osagaien aldakuntza handiengatik. Baita hirugarren sektoreko zentroen barruan duten kokapen zehatzagatik ere. Beste adibide bat, Virginiako Unibertsitatea da, CTSri buruzko programa batean hainbat alorretatik ateratako adituak batu baitzituen (teknologiaren historian indar berezia dutenak); hala ere, irakaskuntzaren ardura duen programa ingeniaritza-eskolaren barruan dago, eta ikasle etikoei bilatzen diren helburuei buruz irakasten die. Gaur egun 50 eskola baino gehiago daude mundu osoan zientzia, teknologia eta gizarte programak garatzen dituztenak

Ikasketa-eremuak CTSn aldatu

Asko dira Zientzia, Teknologia eta Gizartean (CTS) kutxa beltz zientifiko-teknikoa irekitzeko asmoarekin egindako ikerketak. Ikerketa garrantzitsuenen artean, Duhem-Quineren teoria edo teoria zientifikoen azpiadeterminazio enpirikoaren tesia eta behaketaren karga teorikoaren tesia aipatzea merezi du. Ikerketa hauek zientziatik jasotako irudiaren krisia erakusten dute. Orain dela gutxi arte, ikerketa zientifikoak eta teknikoak ideien historiara, zientziaren filosofiara (epistemologia-kontuak eta mugape-irizpideak soilik kontuan hartzen zituena) eta zientziaren soziologiara (erakunde eta organizazio zientifikoak soilik aztertzen zituena, prozesu zientifiko-teknikoan sakontzera iritsi gabe) mugatzen dira.

Programa gogorra aldatu

Programa indartsua ezagutza zientifikoaren soziologiaren aldaera bat da, bereziki David Bloor, Barry Barnes, Harry Collins, Donald A. Mackenzie eta John Henry adituekin lotua. Programa indartsuari aurrekaririk gabeko eragina ematen zaio Zientzia eta Teknologia Ikasketetan (Latour 1999). Pentsamendu eskolak, hein handi batean Edinburgon oinarritua daude. Komunitate zientifiko baten existentzia bezala ilustratu du, paradigma partekatu bati filiazioarekin lotua, jarduera zientifiko normalarentzako aurrebaldintza bat bilakatuz.[8]

Programa indartsua zientziaren aurreko soziologien aurkako erreakzio bat da, non, soziologiaren aplikazioa teoria faltsu edo huts egindakoetara mugatzen baitzuten, frenologiaren kasuan. Huts egindako teoriak esplika daitezke ikertzaileen aldez aurretiko jarreretara joz, hala nola, sare politikoak edo interes ekonomikoak. Programa indartsuak proposatu zituen hainbat teoriak; teoria zientifiko 'egiazkoak' zein 'faltsuak', era berean tratatu beharko liratekeela, azpimarratu zen, hots, simetrikoki. Biak faktore eta baldintza sozialen ondorio dira, besteak beste, testuinguru kulturala eta norberaren interesetan. Giza ezagutza guztiak, giza kognizioan existitzen den zerbait denez, osagai sozial batzuk izan behar ditu bere formazio-prozesuan.

Teknologiaren eraikuntza soziala aldatu

SCOT eredua (ingelesez Social Construction of Technology), teknologiaren eraikuntza soziala bezala ere ezaguna da. Teknologia soziologikoaren zati den programa bat da, non garapen teknologikoaren prozesua aldakuntza eta hautaketa prozesu bezala deskribatzen den. Ikuspegi konstruktibista, teorikoa eta enpirikoa du, teknologien berrikuntza, barreiatzea eta prozesatzea beren testuinguru sozialetan aztertzeko.

Teknologiaren soziologiako beste ikuspegi batzuekin alderatuz, arrakasta izan duen teknologiaren konfigurazioa ez da posible den bakarra.[9]

Zientzia ikasketak aldatu

Zientzia-ikasketak, diziplina arteko ikerketa-arlo bat dira, eta esperientzia zientifikoa testuinguru sozial, historiko eta filosofiko zabaletan kokatu nahi dute. Hainbat metodo erabiltzen ditu ezagutza zientifikoaren ekoizpena, irudikapena eta harrera aztertzeko, bai eta haren eginkizun epistemiko eta semiotikoa aztertzeko.

Ikasketa kulturalen antzera, zientzia-ikasketak beren ikerketaren arabera definitzen dira, eta ikuspegi eta praktika teoriko zein metodologiko ugari hartzen dituzte. Diziplinarteko ikuspegiak giza zientzia natural eta formalen metodoak har ditzake, zientziometriatik etnometodologiara edo zientzia kognitibora. Zientzia-ikasketek nolabaiteko garrantzia dute ebaluaziorako eta politika zientifikorako. Zientziaren, teknologiaren eta gizartearen alorrekin (CTS) lotuta, profesionalek zientziaren eta teknologiaren arteko harremana aztertzen dute, bai eta esparru publikoan ezagutza adituaren eta legoaren arteko elkarreragina ere.

Diskurtsoaren analisi zientifikoa aldatu

1930eko eta 40ko hamarkadetako Vienako zirkuluko positibista logikoen eredutik abiatuta, ezagutzaren eraketan aditua den diskurtsoa aztertzeko interesa sortzen da. Michael Mulkay eta Nigel Gilbert bezalako ikertzaileek, ikerketak gauzatzen dituzte zientzialarien praktika zientifikoak azaltzeko, irudikatzeko eta zentzua emateko. Baita era, erabiltzen dituzten metodoak ezagutzeko

Aktore-sarearen teoria aldatu

Sare-aktorearen Teoria (ingelesez: Actor-Network Theory), 1980ko hamarkadan zientziaren gizarte-ikasketetan sortutako teoria sozial eta ikerketaren ikuspegi soziologikoa da. Bruno Latour, Michel Callon eta Mines ParisTecheko Berrikuntzaren Soziologia Zentroko beste ikerlari batzuek hasi zuten. John Law, Arie Rip, Susan Leigh Star eta Geoffrey Bowker ikertzaile anglosaxoiek ere parte hartu dute. Nahiz eta ezagunagoa den gizakiak ez direnek sistemetan, sareetan edo bietan jarduteko edo parte hartzeko duten gaitasunean tematzeagatik. ANT soziologia konbentzionalaren eta kritikoaren kritika sendoekin ere lotzen da.[10]

Gogoeta-programa aldatu

Steve Woolgarrek eta Malcom Ashmorek Zientzia eta teknologia aztertzeko erabiltzen dute Fuerte Programak ezarritako printzipio gogoetatsua, irudikapen-teknikak aplikatuz.

Teknologiaren Teoria Kritikoa aldatu

Andrew Feenberg filosofoak garatua, XX. mendeko filosofia kritikoaren ideien berrikuspen bat proposatzen du, Frankfurteko Eskola kasu, bereziki Jürgen Habermas eta Herbert Marcuse (honen ikasle izan zelarik). Teknologiako beste filosofo batzuez gain, Martin Heidegger ere nabarmentzen da. Behin betiko gainditzen du determinismo teknologikoa, eta onartzen du teknologia ez dela modu autonomoan garatzen esfera sozialarekiko. Halaber, gizakiak nahita egindako teknologiaren izaerak zehaztutako aurrerapen teknologikoaren ideia ukatzen du (instrumentalismoa). Era berean, eraginkortasunaren balioei jarraitzen die, gizakiaren kontroletik (esentzialismotik)[11] ihes egiten duen teknologia baten ikuspegitik aldenduz.[12]

Ikus, gainera aldatu

Erreferentziak aldatu

  1. ↑ (Gaztelaniaz) «OEI | Secretaría General» Organización de Estados Iberoamericanos (Noiz kontsultatua: 2021-03-15).
  2. ↑ Andres Tovar. (2012-03-15). Ciencia, tecnología y sociedad (cts). (Noiz kontsultatua: 2021-03-16).
  3. ↑ «Department of Science and Technology Studies | Department of Science and Technology Studies Cornell Arts & Sciences» sts.cornell.edu (Noiz kontsultatua: 2021-03-16).
  4. ↑ «Los orígenes de la civilización - ECyT-ar» cyt-ar.com.ar (Noiz kontsultatua: 2021-03-16).
  5. ↑ «John Desmond Bernal - ECyT-ar» cyt-ar.com.ar (Noiz kontsultatua: 2021-03-16).
  6. ↑ «ISBN 9788429709377 - ECyT-ar» cyt-ar.com.ar (Noiz kontsultatua: 2021-03-16).
  7. ↑ Medina, Sanmartin, Manuel, Jose. (1990). Ciencia, Tecnología y Sociedad: estudios interdisciplinares en la universidad, en la educación y en la gestión pública. Anthropos.
  8. ↑ Lamo de Espinosa, Emilio. (1994). La sociología del conocimiento y de la ciencia. Alianza Editorial ISBN 84-206-8147-4. PMC 39129700. (Noiz kontsultatua: 2021-03-16).
  9. ↑ Estudios sobre sociedad y tecnología. Anthropos 1992 ISBN 84-7658-369-9. PMC 639226075. (Noiz kontsultatua: 2021-03-16).
  10. ↑ «ISSN 0039-3681 (Print) | Studies in history and philosophy of science | The ISSN Portal» portal.issn.org (Noiz kontsultatua: 2021-03-16).
  11. ↑ Feenberg, Andrew. (1999). Questioning technology. Routledge ISBN 0-203-15935-7. PMC 48138719. (Noiz kontsultatua: 2021-03-16).
  12. ↑ Feenberg, Andrew. (2002). Transforming technology : a critical theory revisited. Oxford University Press ISBN 978-0-19-803340-0. PMC 316604799. (Noiz kontsultatua: 2021-03-16).

Kanpo estekak aldatu

"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Zientzia,_teknologia_eta_gizarteari_buruzko_azterlanak&oldid=9540085"(e)tik eskuratuta