Itun desberdin
| Itun desberdina | |
|---|---|
| Txinera | |
| Tradizionala: | 不平等條約 |
| Sinplifikatua: | 不平等条约 |
| Pinyin: | Bù-píngděng Tiáoyuē |
| Japoniera | |
| Kanji | 不平等条約 |
| Kana: | ふびょうどうじょうやく |
| Koreera | |
| Hangul: | 불평등 조약 |
| Hanja: | 不平等條約 |
Itun desberdinak adierazpena erreferentzia egiten die XIX. mendean Ekialdeko Asiako estatu batzuen eta atzerriko potentzien artean sinatutako itunen baldintzen kalitateari. Nahiz eta, batez ere, Txinako Qing dinastiak sinatutakoei erreferentzia egiteko erabiltzen den, Japoniako Tokugawa shogunerriak eta Koreako Joseon dinastiak sinatutakoak ere ez ziren berdinak izan. Itun horiek XIX. mendearen eta XX. mendearen hasieran sinatu ziren, eta, garai horretan, estatu horiek ezin izan zieten aurre egin mendebaldeko potentzien presio militar eta ekonomikoei.
Gaur egun, itun horietatik, bakarrak jarraitzen du indarrean: 1858an Errusiako Inperioari Txinako Kanpoko Mongoliako eskualdearen subiranotasuna eman ziona sinatutakoa. 1924an, Kanpoko Mongoliak SESBetik independentzia lortu zuen, eta Mongoliako Herri Errepublika sortu zuen. Bere oinordekoa, Mongolia, Txinak aitortzen du, baina ez Taiwaneko erregimenak, 1911n sortutako «Txinako Errepublika» ordezkatzen duena.
Historia aldatu
Txinak eta atzerriko potentzia batzuek, lehen opioaren gerraren hasieran (1839-1842), lehen «Itun desberdina» sinatu zuten. Qing-en porrotaren ondorioz, Txinak «Itun desberdin» gehiago sinatu behar izan zituen britainiarrekin, eta, bere portuetako hainbat, atzerriko merkataritzari irekitzera behartu zituzten, bide batez, kristauei bizilekua eta ebanjelizatzea libreki utziz.
XX. mendearen hasierara arte, ez zen «Itun desberdina» adierazpena erabili, nahiz eta txinatar askok, lehenago, itunetako baldintza desberdinei buruz erreparatu. Kasu askotan, Txina, hain zuzen ere, gerra-konpentsazio gogorrak ordaintzera behartu zuten: merkataritzarako portuak ireki, lurraldeak laga (esaterako, Hong Kong uhartea eta Erresuma Batuaren esku geratu zen Kowloon penintsula) eta baita atzerritarrei subiranotasun-emanaldi ezberdinak egin ere.
Matthew Perryk, komodoro estatubatuarrak, 1854an Japonia irekitzera behartu zuenean, azkar bultzatu zuen Japonia Txinak sinatutakoen antzeko itunak sinatzera. Handik gutxira, gauza bera gertatu zen Korean. Paradoxikoki, Korearen lehen «Itun desberdina» ez zen mendebaldekoarekin izan, Japoniarekin baizik, eta, mendebaldeko taktikak erabiliz, Korea atzerriko merkataritzari ateak irekitzera behartu zuen 1876an.
Itun desberdin horiek pixkanaka iraungi ziren. 1890eko hamarkadaren erdialdean, Japonia izan zen bere kateak hautsi zituen lehen herrialdea, Lehen Txina-Japonia Gerraren emaitzak mendebaldeko asko konbentzitu zituenean Japoniak benetan interesa zuela nazio zibilizatuen artean sartzeko. Txina eta Korearentzat, itxaronaldia askoz luzeagoa izan zen. Azkenik, Txinarekiko «Itun desberdin» asko deuseztatu ziren Bigarren Mundu Gerran, Txinako Errepublika, Chiang Kai-shek buru zuela, garaile atera eta Nazio Batuen Segurtasun Kontseiluko kide iraunkor bihurtu zenean.
1997an, Hong Kong lagatzearen ondoren (1984an agindu zuen Deng Xiaoping eta britainiarren arteko elkarrizketa ahalbidetuz) iraungi ziren, ia erabat, Txinako itunak, Macao eta Errusiar Inperioak okupatutako lurraldeak (Kanpo Mantxuria) izan ezik. Koreak Europako inperioekin zituenak 1910ean bertan behera gelditu ziren, Korea japoniar kolonia bihurtu zenean.
Txinari ezarritako itun desberdin nagusien zerrenda aldatu
- Nanjingeko Ituna (南京條約) (1842)
- Bogueko Ituna (虎門條約) (1844)
- Wanghiako Ituna (中美望廈條約) (1844)
- Whampoako Ituna (黃埔條約) (1844)
- Cantongo Ituna (中瑞廣州條約) (1847)
- Suediako eta Norvegiako Erresuma Batuarekin
- Kuljako Ituna (中俄伊犁塔爾巴哈臺通商章程) (1851)
- Aiguneko Ituna (璦琿條約) (1858)
- Tientsineko Ituna (天津條約) (1858)
- Frantziarekin, Britainia Handia eta Irlandako Erresuma Batuarekin, Errusiar Inperioarekin eta Estatu Batuekin
- Beijingeko Hitzarmena (北京條約) (1860)
- Chefoo-ko Hitzarmena (煙臺條約) (1876)
- San Petersburgoko Ituna (伊犁條約) (1881)
- Tientsineko Ituna (中法新約) (1885)
- Frantziako inperio kolonialarekin
- Pekingo Sino-Portugaldar Ituna (中葡北京條約) (1887)
- Shimonosekiko Ituna (馬關條約) (1895)
- Li-Lobanov Ituna (1896)
- Hong Kongeko Lurraldea Hedatzeko Hitzarmena (展拓香港界址專條) (1898)
- Boxer Protokoloa (辛丑條約) (1901)
- Frantzia, Britainia Handia eta Irlandako Erresuma Batua, Errusiar Inperioa, Estatu Batuak, Japonia, Alemania, Italia, Austro-Hungaria Inperioa, Belgika, Espainia eta Herbehereekin.
- Simla Hitzarmena (西姆拉條約) (1914)
- Hogeita bat eskakizunak (二十一條) (1915)
- Tanggu Tregua (塘沽協定) (1933)
Japoniari ezarritako Itun desberdin handienen zerrenda aldatu
- Kanagawako Ituna (日米和親条約, ) (1854)
- Erresuma Batua-Japonia Adiskidetasun Ituna (日英和親条約) (1854)
- Ansei tratatuak (安政条約) (1858)
- Estatu Batuekin, Herbehereetako Erresuma, Prusiako Erresuma, Britainiar Inperioa, Frantziako Inperio Koloniala
- Adiskidetasun eta Merkataritza Ituna (AEB). AEB-Japonia) - Harris Ituna (日米修好通商条約) (1858)
- Erresuma Batua-Japonia Adiskidetasun eta Merkataritza Ituna (日英修好通商条約) (1858)
- Prusia-Japonia Adiskidetasun eta Merkataritza Ituna (日普修好通商条約) (1861)
- Austria-Japonia Adiskidetasun eta Merkataritza Ituna (日墺修好通商航海条約) (1868)
- Espainia-Japonia Adiskidetasun eta Merkataritza Ituna (日西修好通商航海条約) (1868)
Koreari ezarritako Itun desberdin handienen zerrenda aldatu
- Kanghwako Ituna ( 강화도 조약 ) (1876)
- Joseon-Estatu Batuak Ituna (조미수호통상조약 (朝美修好通商條約)) (1882)
- Chemulpo-ko Ituna ( 조미수호통상조약 ) 1882)
- Sino-Koreako Ituna (Joseon-Quing Merkataritza eta Komunikazio Arauak) (조청상민수륙무역장정 (朝淸商民水陸貿易章程)) (1882)
- Alemania-Korea Ituna (조독수호통상조약 (朝獨修好通商條約)) (1883)
- Erresuma Batua-Korea Ituna (조영수호통상조약 (朝英修好通商條約)) (1883)
- Errusia-Korea Ituna (조로수호통상조약 (朝露修好通商條約)) (1884)
- Italia-Korea Ituna (조이수호통상조약 (朝伊修好通商條約)) (1884)
- Hanseong Ituna (한성조약 (漢城條約)) (1885)
- Frantzia-Korea Ituna (조불수호통상조약 (朝佛修好通商條約)) (1886)
- Frantziako inperio kolonialarekin
- Austria-Korea Ituna (조오수호통상조약 (朝奧修好通商條約)) (1892)
- Belgika-Korea Ituna (조벨수호통상조약 (朝白修好通商條約)) (1901)
- Danimarka-Korea Ituna (조덴수호통상조약 (朝丁修好通商條約)) (1902)
- Japonia-Korea Ituna (한일의정서 (韓日議定書)) (1904)
- Japonia-Korea Akordioa (제1차 한일협약 (第一次韓日協約)) (1904)
- Japoniarekin
- Japonia-Korea Akordioa (1905)
- Japoniarekin
- Japonia-Korea Akordioa (1905)
- Japoniarekin
- Taft-Katsura Akordioa ( 가쓰라-태프트 밀약 ) (1905)
- Eulsako Ituna ( 을사조약 ) (1905)
- Japonia-Korea Ituna (제3차 한일협약 (第三次韓日協約) (정미조약 (丁未條約))) (1907)
- Japoniarekin
- Japonia-Korea anexio Ituna ( 한일 병합 조약 ) (1910)
Erreferentziak aldatu
Ikus, gainera aldatu
Kanpo estekak aldatu
Datuak: Q864737
