Wikipedia

Esku-garbiketa

(«Eskuak garbitu» orritik birbideratua)

Esku-garbiketa eskuko azalean pila daitekeen zikinkeria kentzeko ekintza da, maizenean uraren bitartez. Ekintza hau norbere higienean inportantea izanik, are garrantzitsuagoa da osasun publikora begira, mikrobioak ez hedatzeko edo produktu kimikoen kutsadura kontrolatze aldera.

Posterra, eskuak garbitzeko une garrantzitsuak irudikatzen dituena
Haur alemanak, eskuak garbitzen.

Ikuspegi historikoa aldatu

Esku garbiketa hainbat kultura eta erlijiotan txertatua dago ohitura edo erritual bezala; halere, ez dira urte asko eskuak garbitzea eta osasunaren arteko lotura zuzena egin zela.[1]

Erditzean laguntzen duten pertsonen esku-garbitzeak eragin handia du arazo puerperalen eta jaioberrien heriotz tasekin.[2] XIX. gizaldian, Europan ez zen horrelakorik egiten; 1846ean[3] Ignaz Semmelweiss ginekologo hungariarrak sartu zuen (bere lankideen erresistentziaren aurka, artean ez baitziren mikrobioak ezagutzen); ekarpen honen balioa antibiotikoen, X izpien edo txertoen gainetik jarri izan da bizitzak salbatzeko izan zuen garrantzia kontuan hartuz.[4] Urte gutxi geroago, Krimeako Gerran, Florence Nightingale erizainak bere gerra-ospitalean esku-garbitze protokoloa ezarri zuen oso emaitza onekin, baina honek ere ez zuen ekintza honen hedapen orokorrik ekarri. Ehun urte baino gehiago igaroko ziren Osasun Erakundeek esku-garbitzearen promozioa bere gain hartu arte.[1]

Ur korrontearen hedapena etxebizitzetan higiene neurriak bultzatzeko bide garrantzitsua izan zen, eskuen garbitzea barne. Euskal Herrian XX. mende hasieran orokortu zen.[5]

Epidemiologia aldatu

Une jakin batzuetan eskuak xaboiarekin garbitzea gaixotasun askoren hedapena murrizteko modu eraginkorra dela frogatu da, hala nola bide fekal-oralaren bidez transmititzen direnak (kolera eta beste diarrea infekziosoak[6]..), azalekoak (inpetigoa),[7] edo aurpegia ukituz transmititzen diren arnas gaixotasunetan (gripea, hotzeria...). Esku-garbiketa hutsak gaixotasun hauen hilkortasun-ratioa ia %50ean jaisten duela neurtu da.[8]

Egunean zehar, eskuak garbitu beharreko zenbait une garrantzitsu identifikatu dira:

  • Defekazioa: norberak kaka egiterakoan, zein inori (haurrak, gaixoak...) ipurdia garbitzean edo pixoihala aldatzean.
  • Sukaldea: bereziki elikagaiak eskuz erabiltzean.
  • Otorduak: norberak jaterakoan, edo inor elikatzerakoan.
  • Gaixoak artatzean.
  • Animaliekin kontaktua izatean.
  • Zaborra erabiltzean.

Eskuak garbitzearen garrantzia begibistakoa izan zen A gripearen 2009ko eta COVID-19aren 2020ko pandemietan, gaixotasunaren hedapenari eusteko neurri garrantzitsuenetakoa izanik.[9]

Albo-ondorioak aldatu

Zenbait kasutan, eskuak gehiegi garbitzearen albo-ondorioak deskribatu dira, hala nola azala lehortzea, ekzemak edo dermatitisa;[10] hori ekiditeko garbigaien formula aproposak diseinatzen dira.[11] Hortaz gain, kasu batzuetan eskuak gehiegi garbitzea nahasmendu obsesibo-konpultsiboekin erlazionaturik egon daiteke.

Teknika aldatu

 
Esku garbiketa Senegalen

Prozedura aldatu

Prozedurari buruz, AEB-eko Gaixotasunen Kontrolaren Zentruek pauso hauek gomendatzen dituzte, ura eta xaboia erabiltzen denean:[12]

  1. Eskuak ur-korrontean bustitzea (ur egonkorrak sahiestea gomendatzen da). Tenperatura ez da garrantzitsua.
  2. Eskuak xaboi ugarirekin xaboitu: ahurrak, eskugainak, hatzen arteak eta azazkalak barne.
  3. Eskuak gutxienez 20 segunduz igurtzi.
  4. Aklaratu, ur korronte azpian ere.
  5. Eskuak lehortu, eskupainu garbia edo airea erabiliz.

Gel hidroalkoholiko antiseptikoak erabili ezkero:[13]

  • Antiseptiko ugari isuri: ahurrak, eskugainak, hatzen arteak eta azazkalak bustitzeko beste.
  • 30 segunduz igurtzi, eskuen atal guztietan, likidoa lehortu arte.

Erpurua, eskumuturra, hatzen artea eta azazkaletan arreta jartzea komeni da, askotan ondo garbitu barik gelditzen dira eta.[14]

Garbigaiak aldatu

Garbitzerakoan erabiltzen diren gaiaren arabera, prozeduraren efizientzia aldatzen da.

Uraren tenperaturari buruz: jendeak uste duenaren kontra, ur epel-beroak ez du eskuetako mikrobioak hobeto kentzen (kontrara: bakterien hazkundea handiagoa da 37 °C inguruko tenperaturetan). Gai oliotsuetarako, ostera, ur xaboidun beroak hobeto garbitzen du ur xaboidun hotzak baino.[15]

Xaboia erabilita, urak mikrobioak erauzteko duen ahalmena handitzen da.[16] Xaboi motei buruz:

  • Xaboi solidoa: behin eta berriro erabiltzekoa denez, aurreko erabiltzailearen bakteriak hedatzeko arriskua du;[17] halere, zenbait ikerketek arrisku hau oso txikia dela adierazi du dute, bakteriak bitsarekin batera joaten direlako.[18]
  • Xaboi likidoa: osasun erakundeek hauen erabilera lehenesten dute, eskuekin ukitu behar ez diren palanka sistemekin.[19]
  • Antibiotikodun xaboia: ez da frogatu xaboi normalak baino eragin handiagoa dutenik, mikrobioak garbitzerakoan.[20]

Gel hidroalkoholiko antiseptikoak: 60-95% alkohol izaten dute, biskositatea handitzeko gairen batekin nahastean (polimeroak, glizerina, bitsa...).[21] Mikrobioak hiltzeko ahalmen handia badute ere (%99,99 inguru),[22] oso eraginkortasun txikia dute birusen gainean, gastroenteritis gehienak sortzen dutenak kasu.[23] Eskuak oso zikinak daudenean, halere, osasun erakundeek xaboi urez garbitzea hobesten dute, gel antiseptikoen gainetik.[24]

Badira alkoholik gabeko gel antiseptikoak ere; baina alkoholdunak baino eragin gutxiago dute. Azkenaldian benzalkonio kloruroa erabiltzen hasi da, mikrobioen aurkako emaitza hobeekin.[25]

Aukera hauek ez daudenean, eskuak errautsez igurztea gomendatzen da, eragin antiseptiko nabarmena baitu (xaboi uraren mailara ailegatu gabe).[26]

Sinbolismoa aldatu

 
Tsukubai, Japoniako leku sakratuen sarreran eskuak garbitzeko egoten den askatxoa.

Erlijio askotan eskuak garbitzeko erritualak egiten dira, helburu higieniko eta sinbolikoarekin.[27]

Bestalde, "eskuak garbitzea" egindakoaren erantzukizunei izkin ematearekin lotzen den esamoldea da. Hainbat kondairatan aurkitzen den irudia da hori:

Erreferentziak aldatu

  1. ↑ a b (Ingelesez) «The Global Handwashing Partnership» globalhandwashing.org (Noiz kontsultatua: 2020-04-11).
  2. ↑ Rhee, Victor; Mullany, Luke C.; Khatry, Subarna K.; Katz, Joanne; LeClerq, Steven C.; Darmstadt, Gary L.; Tielsch, James M.. (2008-7). «Impact of Maternal and Birth Attendant Hand-washing on Neonatal Mortality in Southern Nepal» Archives of pediatrics & adolescent medicine 162 (7): 603–608.  doi:10.1001/archpedi.162.7.603. ISSN 1072-4710. PMID 18606930. PMC 2587156. (Noiz kontsultatua: 2020-04-11).
  3. ↑ (Ingelesez) «The Doctor Who Championed Hand-Washing And Briefly Saved Lives» NPR.org (Noiz kontsultatua: 2020-04-11).
  4. ↑ (Gaztelaniaz) «El médico injustamente odiado que salvó millones de vidas por lavarse las manos» abc 2018-09-28 (Noiz kontsultatua: 2020-04-11).
  5. ↑ (Gaztelaniaz) Zentzunezko higiene baten alde | Aixebe & Abante Fisioterapia. (Noiz kontsultatua: 2020-04-11).
  6. ↑ (Ingelesez) Cluster randomised controlled trial. 2019-12-07 (Noiz kontsultatua: 2020-04-11).
  7. ↑ (Ingelesez) «Impetigo» nhs.uk 2017-10-19 (Noiz kontsultatua: 2020-04-11).
  8. ↑ (Ingelesez) Curtis, Val; Cairncross, Sandy. (2003-05-01). «Effect of washing hands with soap on diarrhoea risk in the community: a systematic review» The Lancet Infectious Diseases 3 (5): 275–281.  doi:10.1016/S1473-3099(03)00606-6. ISSN 1473-3099. PMID 12726975. (Noiz kontsultatua: 2020-04-11).
  9. ↑ Eskuak garbitu koronabirusak saihesteko. .
  10. ↑ (Ingelesez) «Too-Clean Hands Can Lead to Eczema | Everyday Health» EverydayHealth.com (Noiz kontsultatua: 2020-04-11).
  11. ↑ (Ingelesez) Hibbard, John S.. (2005-05). «Analyses Comparing the Antimicrobial Activity and Safety of Current Antiseptic Agents: A Review» Journal of Infusion Nursing 28 (3): 194–207.  doi:10.1097/00129804-200505000-00008. ISSN 1533-1458. (Noiz kontsultatua: 2020-04-12).
  12. ↑ (Ingelesez) «When and How to Wash Your Hands | Handwashing | CDC» www.cdc.gov 2020-04-02 (Noiz kontsultatua: 2020-04-11).
  13. ↑ Gold, Nina A.; Avva, Usha. (2020). «Alcohol Sanitizer» StatPearls (StatPearls Publishing) PMID 30020626. (Noiz kontsultatua: 2020-04-12).
  14. ↑ Wilkinson, Judith M., and Leslie A. Treas.Fundamentals of nursing. 2nd ed. Philadelphia: F.A. Davis Co., 2011. Print
  15. ↑ (Ingelesez) Laestadius, Jasminka Goldoni; Dimberg, Lennart. (2005-04). «Hot Water for Handwashing—Where is the Proof?» Journal of Occupational and Environmental Medicine 47 (4): 434–435.  doi:10.1097/01.jom.0000158737.06755.15. ISSN 1076-2752. (Noiz kontsultatua: 2020-04-12).
  16. ↑ «DOUBLE HAND WASHING WITH A FINGERNAIL BRUSH HACCP – HITM: food science safety and HACCP training and certification provider» web.archive.org 2019-07-02 (Noiz kontsultatua: 2020-04-12).
  17. ↑ McBride, M E. (1984-08). «Microbial flora of in-use soap products.» Applied and Environmental Microbiology 48 (2): 338–341. ISSN 0099-2240. PMID 6486782. (Noiz kontsultatua: 2020-04-12).
  18. ↑ Heinze, J. E.; Yackovich, F.. (1988-08). «Washing with contaminated bar soap is unlikely to transfer bacteria.» Epidemiology and Infection 101 (1): 135–142. ISSN 0950-2688. PMID 3402545. PMC 2249330. (Noiz kontsultatua: 2020-04-12).
  19. ↑ (Ingelesez) CDC. (2020-02-11). «Coronavirus Disease 2019 (COVID-19)» Centers for Disease Control and Prevention (Noiz kontsultatua: 2020-04-12).
  20. ↑ (Ingelesez) «Plain soap as effective as antibacterial but without the risk» medicalxpress.com (Noiz kontsultatua: 2020-04-12).
  21. ↑ Menegueti, Mayra Gonçalves; Laus, Ana Maria; Ciol, Márcia Aparecida; Auxiliadora-Martins, Maria; Basile-Filho, Anibal; Gir, Elucir; Pires, Daniela; Pittet, Didier et al.. (2019-06-24). «Glycerol content within the WHO ethanol-based handrub formulation: balancing tolerability with antimicrobial efficacy» Antimicrobial Resistance and Infection Control 8  doi:10.1186/s13756-019-0553-z. ISSN 2047-2994. PMID 31285821. PMC 6591802. (Noiz kontsultatua: 2020-04-12).
  22. ↑ Rotter. Hand washing and hand disinfection. .
  23. ↑ (Ingelesez) «Norovirus | Preventing Norovirus Infection | CDC» www.cdc.gov 2019-12-02 (Noiz kontsultatua: 2020-04-12).
  24. ↑ (Ingelesez) «Handwashing - Clean Hands Save Lives | CDC» www.cdc.gov 2020-03-24 (Noiz kontsultatua: 2020-04-12).
  25. ↑ Garcia R, Hibbard JS. Antimicrobial activity of a recently approved chlorhexidine isopropyl alcohol antiseptic vs. 70% isopropyl alcohol: a randomized, blind trial. An verbal presentation at the 28th Annual Educational Conference and International Meeting of the Association for Professionals in Infection Control and Epidemiology, 12 June 2001.
  26. ↑ «Tippy-Tap: A simple low-cost technology for handwashing when water is scarce - The Hygiene Improvement Project (HIP)» web.archive.org 2014-10-25 (Noiz kontsultatua: 2020-04-11).
  27. ↑ (Ingelesez) Information, National Center for Biotechnology; Pike, U. S. National Library of Medicine 8600 Rockville; MD, Bethesda; Usa, 20894. (2009). Religious and cultural aspects of hand hygiene. World Health Organization (Noiz kontsultatua: 2020-04-11).
  28. ↑ (Ingelesez) Carey, Benedict. (2006-09-12). «Lady Macbeth Not Alone in Her Quest for Spotlessness» The New York Times ISSN 0362-4331. (Noiz kontsultatua: 2020-04-11).

Kanpo estekak aldatu

"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Esku-garbiketa&oldid=8489952"(e)tik eskuratuta