Ekialde Hurbileko Frontea Lehen Mundu Gerran
Lehen Mundu Gerrako Ekialde Hurbileko Fronteak 1914ko urriaren 29tik 1918ko urriaren 30era bitartean izan zituen ekintzak. Borrokalariak izan ziren: alde batetik, Otomandar Inperioa (kurduak eta arabiar tribu batzuk barne) beste Potentzia Zentralen laguntzarekin, eta, bestetik, britainiarrak (juduen, greziarren, asiriarren eta arabiar gehienen laguntzarekin), errusiarrak (armeniarren laguntzarekin) eta, botere aliatuen artean, frantsesak. Bost kanpaina nagusi izan ziren: Sinai eta Palestinako Kanpaina; Mesopotamiako Kanpaina; Kaukasoko Kanpaina, Persiako Kanpaina, eta Dardaneloetako Kanpaina. Afrikako iparraldean eta Arabian ere (arabiar matxinada), hainbat kanpaina txiki izan ziren. Bi aldeek tokiko indar asimetrikoak erabili zituzten eskualdean.
| Ekialde Hurbileko Frontea Lehen Mundu Gerran | |
|---|---|
| Ekialde Hurbileko Frontea | |
 | |
| Data | 1914ko urriaren 24tik - 1918ko urriaren 30 arte |
| Lekua | Ekialde Hurbila |
| Emaitza | Aliatuen garaipena |
Lekuan, errusiarren parte-hartzea Erzincan-go Armistizioaren ondorioz amaitu zen (1917ko abenduaren 5a), eta, horren ostean, Errusiako gobernu iraultzaileak gerratik alde egin zuen Brest-Litovskeko Itunean erabakitakoaren mende (1918ko martxoaren 3an). Armeniarrek parte hartu zuten Trabizondako Bake Konferentzian (1918ko martxoaren 14an), Batumiko Itunaren ondorioz, 1918ko ekainaren 4an. Otomandarrek, 1918ko urriaren 30ean, Mudroseko Armistizioa onartu zuten aliatuekin, eta, 1920ko abuztuaren 10ean (Turkiako Errepublikaren mende jada), Sèvresko Ituna sinatu zuten, eta, geroago, 1923ko uztailaren 24an, Lausanako Ituna.
Preludioa aldatu
Otomandar Inperioa 1914ko urrian batu zen Potentzia Zentralekin, abuztuaren 2an sinatutako alemaniar-otomandar aliantza sekretuarekin ados, Kaukasoko Errusiako lurraldeak eta Britainia Handiko Indiarekiko komunikazioak mehatxatuz[1].
Kanpaina nagusiak aldatu
Ipar Afrikako kanpaina aldatu
Batez ere Sanusi eta Berbere tribuak (Otomandar Inperioak eta Alemaniar Inperioak lagunduta) jarri zituen Erresuma Batuaren, Italiaren eta Frantziaren aurka Libia hego-mendebaldean eta Tripolitanian. Otomandarrek fronte berri bat ireki nahi zuten Sinai eta Palestinan borrokan ari ziren tropa britainiarrak erakartzeko eta alemaniarrek beste fronteetan zuten aliatuen presioa murrizteko. Italiarrek gatazkan parte hartu zuten 1912ko Lausanako Itunaren bidez lortutako lurralde-onurak mantendu nahi zituztelako.
Sinai eta Palestinako Kanpaina aldatu
Kanpaina 1915ean hasi zen, Suezko kanala suntsitzeko edo harrapatzeko helburuarekin otomandarrek arrakastarik gabeko eraso bat hasi zutenean Sinain. Hurrengo urtean, bigarren eraso baten ondoren, britainiarrek aurrera jo zuten Palestinari eraso eginez. 1917an, Allenby jeneralaren agindupean, britainiarrek Gaza eta, gero, Jerusalem hartu zituzten. Hurrengo urtean, britainiarrak eta otomandarrak, Meggidoko guduan, elkarren kontra egin zuten, eta britainiarren garaipenarekin amaitu zen[1]. Guduaren ostean, britainiarrak Sirian sartu ziren. Urriaren 1ean, Damasko erori zen, eta, urriaren 26an, Alepo[2].
Dardaneloetako kanpaina aldatu
Gallipoliko gudua bezala ere ezaguna, Turkiako Gallipoli penintsulan borrokatu zen 1915ean. Gudua otsailean hasi zen, itsasartea defendatzen zuten otomandar gotorlekuen aurkako britainiar eta frantziar gerraontzien bonbardaketa masibo batekin; erasoak porrot egin zuen, batez ere itsas-minengatik. Porrot horrek, lehorreratze batez Konstantinopla otomandar hiriburua (egungo Istanbul) konkistatzeko, britainiarren eta frantsesen arteko operazio konbinatuaren beharra bultzatu zituen komandante eta gobernuak. Ideia hori Gallipolitik gertu lehorreratzearekin hasiko zen, baina aliatuek ezin izan zuten ustekabean otomandar lurraldean sartu, eta, ondoz ondoko erasoaldietan, porrot egin zuten, bi aldeetako bakoitzak 250.000 inguru hildako emaitzarekin[1][2].
Mesopotamiako kanpaina aldatu
Funtsean, britainiar kanpaina bat izan zen, petrolioa fintzeko interesak eta Persia eta Kuwait britainiar aliatuak babestera bideratuta. Britainiarrek, gainera, Otomandar Inperioko ekialdean fronte berri bat irekitzea pentsatu zuten, Bagdad konkistatzeko aukerarekin eta inperioko arabiar mendekoen artean matxinadak pizteko. Kanpaina britainiarren Bagdaden konkistarekin amaitu zen 1917ko martxoan, aurreko saiakeren porroten ondoren (1915eko Kut-en setioa barne)[1].
Kaukasoko kanpaina aldatu
Kaukasoko kanpaina Kaukasotik Ekialdeko Anatolia, Trabzon, Bitlis, Muş eta Van-eraino zabaldu zen. Errusiako flota Itsaso Beltzean zabaldu zen Otomandar Inperioak kontrolatuta.
1917ko otsailaren 23an, Errusiaren aitzinamendua Errusiako Iraultzak geldiarazi zuen, eta Kaukasoko Armada sortu berria zen Armeniako Indar Armatuak ordezkatu zuen, armeniar boluntarioak eta irregularrak barne.
1918an, Erdialdeko Kaspiar Diktadura eta Armeniako Errepublika Demokratikoa sortu ziren eskualdean, baita Mesopotamiako eta Mendebaldeko Fronteetako elite tropek osatutako Dunsterforce izeneko armada aliatua ere. Otomandar Inperioak eta Alemaniak talka egin zuten Batumiren, Kaukasoko espedizio alemaniarra iristean, bere eginkizun nagusia Bakuko petrolio-eremuak eta Batumiko oliobidea ziurtatzea zena.
1918ko martxoaren 3an, Otomandar Inperioaren eta Errusiaren arteko kanpaina amaitu zen Brest-Litovskeko Ituna sinatuz, eta, ekainaren 4an, Otomandar Inperioak Batumiko Ituna sinatu zuen Armeniarekin. Hala ere, gerran jarraitu zuen Erdialdeko Kaspiar Diktadurarekin, Armeniako ekialdearekin sezesioaren ondoren eta Britainiar Inperioko Dunsterforcerekin, 1918ko urriaren 30ean Mudros Armistizioa sinatu zen arte.
Persiako kanpaina aldatu
Persia (gaur egungo Iran) neutrala izan zen Lehen Mundu Gerran, baina aliatuen eta potentzia zentralen arteko lehiak eragina izan zuen. Persiak petrolio erreserba garrantzitsuak ditu, eta estrategikoki kokatuta dago Afganistanen eta gatazkan parte hartu duten hiru estatuen artean: Otomandar Inperioa, Errusia eta Britainia Handiko Inperioa.
Operazio-antzoki horretako gudu handi bakarra, nagusiki, errusiar indar bat, Persian zehar, mendebaldetik hegoalderantz mugitu zenean gertatu zen; haien nahia Kut-en setiatutako britainiar garnizioari laguntzea zen 1915eko amaiera aldera, baina Mesopotamiako mugatik 90 kilometrora zeuden oraindik setiatutako indar britainiarrak errenditu zirenean.
Inguru horretan, liskar txikiak gertatu ziren gerraren hondarrean, gehienak Hamadan herriaren inguruan. Errusiak nahi berezia zuen operazio horietan: Persiar Golkora iritsi eta han portu bat ezartzea, baina ezin izan zuen helburu hori lortu.
Eragina aldatu
1918ko urriaren 30ean, Otomandar Inperioaren eta Entente Hirukoitzaren artean, Mudrosko Armistizioa sinatu zen HMS Agamemnon ontzian, Lemnos uhartean dagoen Mudros portuan. Borroka-antzoki aktiboetan, otomandar operazioak eten egin ziren.
1918ko azaroaren 13an, Otomandar Inperioko hiriburua zen Konstantinoplaren Okupazioa (egungo Istanbul) Frantziako tropak iritsi zirenean gertatu zen, eta, hurrengo egunean, britainiar tropak iritsi ziren. Okupazioak bi etapa izan zituen: de factoko etapa 1918ko azaroaren 13tik 1920ko martxoaren 20ra arte eta de jureko etapa Lausanako Itunaren ondorengo egunetara arte. Istanbulen okupazioak, Esmirnaren okupazioarekin batera, Turkiako Mugimendu Nazionala ezartzen lagundu zuen, eta Turkiako Independentzia Gerra ekarri zuen.
1919ko urtarrilaren 18an, bake negoziazioak hasi ziren Parisko Bake Konferentziarekin. Negoziazioek Londresen jarraitu zuten, baina itunak, 1920ko apirilean, San Remoko Konferentziaren ostean hartu zuen behin betiko forma. Frantziak, Italiak eta Britainia Handiak ezkutuan antolatu zuten Otomandar Inperioaren banaketa 1915 inguruan. Otomandar Gobernuko ordezkariek Sèvresko Ituna sinatu zuten 1920ko abuztuaren 10ean, baina ituna ez zuten Otomandar Parlamentura bidali berrespenerako, 1920ko martxoaren 18an Parlamentua deuseztatu baitzuten britainiarrek. Ondorioz, ituna ez zuen inoiz Otomandar Inperioak berretsi. Sèvreseko Ituna Turkiako Independentzia Gerran baliogabetu zen, eta alderdiek Lausanako Ituna sinatu, eta berretsi zuten 1923an.
1924ko martxoaren 3an, kalifa-herri otomandarra deuseztatu zuen Turkiako gobernuak (Mustafa Kemal Ataturk buru zela) Abdul Mejid II.a, azken kalifa kendu zuenean.
Erreferentziak aldatu
- ↑ a b c d «Middle Eastern theatre of World War I facts» Kiddle encyclopedia.
- ↑ a b Woodward, David. (10 de marzo de 2011). The Middle East during World War One. BBC.
Ikus, gainera aldatu
Kanpo estekak aldatu
- Artikulu hau, osorik edo zatiren batean, {{{hizkuntza}}} Wikipediako «Middle Eastern theatre of World War I» artikulutik itzuli da. Izan ere, artikulu horretan aritu diren wikilariek GFDL edo CC-BY-SA 3.0 lizentziekin argitaratu dute beren lana.
- Artikulu hau, osorik edo zatiren batean, {{{hizkuntza}}} Wikipediako «Front du Moyen-Orient» artikulutik itzuli da. Izan ere, artikulu horretan aritu diren wikilariek GFDL edo CC-BY-SA 3.0 lizentziekin argitaratu dute beren lana.
- Bermúdez, Álvaro. (13 de junio de 2015). «La Primera Guerra Mundial en Oriente Próximo» Rea Silvia.
Datuak: Q1765465
Multimedia: Middle Eastern theatre of World War I / Q1765465
