Jakarta

Batavia» orritik birbideratua)

Jakarta[1][2] (dʒaˈkarta), ofizialki Jakarta hiriburuko eskualde berezia (indonesieraz|Daerah Khusus Ibukota Jakarta edo DKI Jakarta), eta, historikoki, Batavia, Indonesiako hiriburua eta metropolirik handiena da. Java uhartearen ipar-mendebaldeko kostaldean dago, munduko uharterik populatuena; Hegoekialdeko Asiako metropolirik handiena da. ASEANeko hiriburu diplomatikoa ere bada. Bi probintzia ditu mugakide: Mendebaldeko Java hegoalde eta ekialdean eta, 2000tik aurrera, Banten mendebaldean. Iparraldean, Javako itsasoa dauka, eta, mendebaldean, Lampungekin egiten du muga itsasoz.

Jakarta
Jakarta
Jakarta
Indonesiaren banaketa administratiboa
Administrazioa
Estatu burujabe Indonesia
AlkateaHeru Budi Hartono (en) Itzuli
Izen ofizialaJakarta
Jakarta
Batavia
Daerah Khusus Ibukota Jakarta
Jatorrizko izenaJakarta
Jakarta
Posta kodea10110–14540 eta 19110–19130
Herriburuabaliorik ez
Geografia
Koordenatuak6°10′30″S 106°49′39″E / 6.175°S 106.8275°E / -6.175; 106.8275
Map
Azalera662 km²
Altuera8 m eta 16 m
MugakideakBanten eta Mendebaldeko Java
Demografia
Biztanleria10.562.088 (2020)
793.088 (2014)
Dentsitatea15.955 bizt/km²
Informazio gehigarria
Sorrera1527ko ekainaren 22a
Telefono aurrizkia021
Ordu eremuaUTC+07:00 eta Indonesia Western Standard Time (en) Itzuli
Hiri senidetuakBerlin, Islamabad, Tokio, Pekin, Manila, Kuala Lumpur, Seul, Abu Dhabi, Jidda, Piongiang, Hanoi, Bangkok, Yazd, Londres, Istanbul, Mosku, Rotterdam, Los Angeles, Mexiko Hiria, New York, Casablanca, Hegoaldeko Gales Berria, Amsterdam, Astana eta Kiev
MatrikulaB
Hizkuntza ofizialaIndonesiera
jakarta.go.id

Jakarta Indonesiako zentro ekonomiko, kultural eta politikoa da. Probintzia mailako egoera du, eta 10.562.088 biztanle, azken erroldaren arabera.[3] Jakartaren azalera 661,23 kilometro karratu baino ez da, eta, beraz, Indonesiako probintziarik txikiena da, baina Jakartako eskualde metropolitarrak 9.957,08 kilometro karratu ditu, Bogor, Depok, Tangerang, Hego Tangerang, eta Bekasi hiriak batuz, eta, guztira, 35 milioi biztanle inguru 2022an. Horrela, Indonesiako hiri-eremurik handiena da, eta munduko bigarren metropolorik handiena, Tokioren ostean. Jakartako Giza Garapenaren Indizea altua da Indonesiako beste probintziekin alderatuz. Bere bizitza ekonomiko handiagatik, lanpostu aukerengatik eta bizitza-maila altua lortzeko aukeren ondorioz, Indonesiako uhartediko migratzaile ugari jaso ditu kultura aniztasun handiarekin.

Jakarta munduan beti populatua egon den hiririk zaharrenetako bat da. Sunda Kelapa izenarekin sortu zen IV. mendean, eta portu garrantzitsu bilakatu zen Sundako Erresumaren baitan. De facto, Ekialdeko Herbeheretar Indietako hiriburua izan zen Batavia izena zuenean. 1960ra arte, Mendebaldeko Javako hiria zen ofizialki, baina, urte horretan, probintzia mailara aldatu zuten, hiriburuko lurralde berezi estatuarekin. Probintzia gisa, bere gobernuak bost hiri administratibo eta erregentzia administratibo bat du, Seribu uharteak edo Mila uharteak izenekoa. Jakarta alfa hiri globala da. Indonesiako Bankua, Indonesiako burtsa eta munduko zein Indonesiako enpresa askoren egoitza dago bertan. 2021ean, barne produktu gordina 602.946 milioi estatubatuar dolar zela kalkulatzen zen.

Jakartak erronka handiak ditu hiri gisa bere hazkuntza urbano handiaren ondorioz, ingurune ekologikoaren suntsipenaren ondorioz, trafiko txarragatik eta subsidentziaren ondoriozko uholdeengatik. Jakarta, urtero, 17 zentimetro hondoratzen da, eta, horregatik, uholdeak ohikoak dira; gainera, munduan azkarren hondoratzen den hirietako bat da. 2019an, Joko Widodo lehendakariak iragarri zuen hiriburua lekuz mugituko zutela, eta Ekialdeko Kalimantanen (Borneo), Nusantara hiria sortuko zutela hiriburu izateko.

Jakartak klima montzonikoa du (Am) Köppen klima sailkapenaren arabera.

      Datu klimatikoak (Halim Perdanakusuma aireportua, Jakarta; tenperatura: 1924-1994, prezipitazioa: 1931-1994)      
 Hila   Urt   Ots   Mar   Api   Mai   Eka   Uzt   Abu   Ira   Urr   Aza   Abe   Urtekoa 
Erregistraturiko tenperatura maximoa (°C) 33.3 32.8 33.3 33.3 33.3 33.3 34.4 35.6 35.6 35.6 35.6 33.9 '
Batez besteko tenperatura maximoa (°C) 28.9 28.9 29.4 30.0 30.6 30.0 30.0 30.6 31.1 31.1 30.6 29.4 30.1
Batez besteko tenperatura (ºC) 26.1 26.1 26.4 27.0 27.2 26.7 26.4 26.7 27.0 27.2 27.0 26.4 26.7
Batez besteko tenperatura minimoa (°C) 23.3 23.3 23.3 23.9 23.9 23.3 22.8 22.8 22.8 23.3 23.3 23.3 23.3
Erregistraturiko tenperatura minimoa (°C) 20.6 20.6 20.6 20.6 21.1 19.4 19.4 19.4 18.9 20.6 20.0 19.4 '
Pilatutako prezipitazioa (mm) 299.7 299.7 210.8 147.3 132.1 96.5 63.5 43.2 66.0 111.8 142.2 203.2 1816
Eguzki orduak 189 182 239 255 260 255 282 295 288 279 231 220 2975
Hezetasuna (%) 85 85 83 82 82 81 78 76 75 77 81 82 80.6
Iturria (1): Sistema de Clasificación Bioclimática Mundial[4]
Iturria (2): Danish Meteorological Institute (hezetasuna eta eguzki orduak)[5]

Historia

aldatu

V. mendean, Kalapa itsas-portu txiki bat zen mendi baten ondoan, Ciliwung ibaiaren ertzean. XII. mendean, Sondako Erresuma hinduaren portu handiena zen. Europako lehen flota 1513an iritsi zen, Portugalgo lau ontzi Malakatik iritsi zirenean. Portugaldarrak espeziak eta, bereziki, piperbeltza garraiatzeko ibilbide baten bila ari ziren[6]. Sondako Erresumak bake akordioa egin zuen Portugalekin, 1522an portugaldarrek portu bat eraiki zezaten ahalbidetzeko eta Java erdialdeko Demaken Sultanerriaren botere handitzearen aurka defendatzeko[7]. XVI. mendean, Fatahillah auzo erresuma bateko gerlari gazteak herria eraso zuen, eta Djakarta izendatu zuen Kalapa jatorrizko izena ordezkatuz[7].

 
Ekialdeko Indietako Herbeheretar Konpainia erakundeko gobernadore nagusiaren egoitza. Eraikina, gaur egun, Jakartako Museo Historiko gisa erabiltzen da.

Herbeheretarrak XVI. mendearen amaieran iritsi ziren Jakartara, eta 1619. urtean, Ekialdeko Indietako Herbeheretar Konpainiako indarrek, Jan Pieterszoon Coen buru zutela, hiria konkistatu zuten. herbeheretarrek Batavia sortu zuten Djakarta izeneko herrian bataviarren oroimenez, gaur egun Herbehereek okupatzen duten eremuan bizi zen herri germaniarra. Herbehereekin izaniko salerosketa harremanek aberastu zuten hiria XVII-XVIII. mendeetan. Ingelesen esku geratu zen 1811tik 1814ra. Matxinada nazionalista izan zen 1926. urtean.

Merkataritza aukerek Indonesiara erakarri zuten etorkin txinatarrak, batez ere. Tentsioak hazi egin ziren gobernu koloniala Txinako migrazioa, deportazioen bidez, murrizten saiatu zenean. 1740ko urriaren 9an, 5000 txinatar sarraskitu zituzten, eta, hurrengo urtean, txinatar biztanleak hiriko harresietatik kanpo eraman zituzten, Glodokera[8].​ 1818an, Koningsplein osatu ziren, orain Merdeka Square, eta Kebayoran Baru, zeina eraikitako herbeheretarren azken bizitegi-gunea izan baitzen[8].

Azkenean, 1942an, japoniarrak jabetu ziren hiriaz, baina, 1945ean, independentzia lortu zuten. Okupazioaren ondoren, bertan bizi zen jende-taldeak ideologikoki mobilizatu ziren, eta, horrela, beren lehen gobernu errepublikazalea ezarri zuten 1950ean, kapitala Jakartan ezarriz[8]. ​Sukarnok, Indonesiako fundazioko presidenteak, Jakarta nazioarteko hiri handi gisa aurreikusten zuen. Horregatik, gobernuak finantzatutako proiektu handiak bultzatu zituen. Jakartan, proiektuek barne hartzen zuten hirusta hosto gisako autobidea, bulebar handi bat (Jalan Sudirman), Monumen Nasional gisako monumentuak, hotel ederrak eta legebiltzarrerako eraikin berri bat ere.

1966an, Jakarta «hiriburu-barruti» izendatu zuten (Daerah khusus ibukota); beraz, estatu edo probintziaren antzeko egoera lortu zuen[9]. Harrezkero,​ Ali Sadikin teniente jenerala gobernadore izan zen 1977ra arte; errepideak eta zubiak zaharberritu zituen; arteak sustatu; ospitaleak, eta eskola berri ugari eraiki. Era berean, auzo pobreak desegin zituen garapen proiektu berriei bide emateko, eta rickshawak eta kaleko saltzaileak desagerrarazten saiatu zen. Hirirantz zetprren migrazioa ere kontrolatzen hasi zen pilaketa eta pobrezia geldiarazteko asmoz[10] .

Lurraren birbanaketak eta atzerriko inbertsioak, izan ere, hiriaren aurpegia aldatuko zuen higiezinen gorakadari lagundu zion[11].​ Goraldia, 1997 eta 1998ko Asiako finantza krisiarekin amaitu zen. Suharto presidentea bere kontrola galtzen hasi zen, eta tentsioak gailurrera iritsi ziren 1998ko maiatzean, Trisaktiko Unibertsitatean segurtasun indarrek lau ikasle tiroz hil zituztenean; lau eguneko istiluak izan ziren, eta 1200 hildako eta 6000 eraikin kaltetu edo suntsitu ziren[12]. Suhartok dimisioa eman zuen presidente gisa, baina Jakartak aldaketa demokratikoaren foku-puntu izaten jarraitu du Indonesian[13].

Geografia

aldatu

Hiria itsas mailan dago, eta horrek ohiko uholdeak eragiten ditu. Hiriaren hegoaldea menditsuagoa da. Jakartan isurtzen diren 13 ibai inguru daude, batez ere hiriaren hegoaldeko alde menditsuetatik iparralderantz eta Java itsasorantz doazenak. Ibairik garrantzitsuena Ciliwung da, hiria bi zatitan banatzen duena: ekialdea eta mendebaldea. Jakartak, geografikoki, Mendebaldeko Java probintziarekin egiten du muga ekialdean, eta, Bantenekin, mendebaldean.

Mila uharteak (Kepulauan Seribu indonesieraz eta Thousand Islands ingelesez) Jakartako eskualde administratiboaren zati bat dira, eta Jakartako badian daude. Uharteak osatzen dituzten 105 uharteak hiriaren iparraldetik 45 kilometrora daude, nahiz eta gertuen dagoen uhartea lehorretik kilometro batzuetara baino egon ez.

Auzo batzuetan, urtean, 10-15 zentimetro hondoratzen dira eraikinak Bandungeko Teknologia Institutuaren arabera. Azken hamarkadan, fenomenoa azkartu egin da, batez ere hiriaren iparraldean, non biztanleak txiroak diren. 2019rako, hiriaren erdia baino gehiago itsas mailaren azpitik dago[14][14].

Edateko urik ez dagoenez (herritarren % 40 bakarrik dago ur-zerbitzu publikora konektatuta), herritarrek lur azpiko uretara ponpatu behar dute masiboki; debekatutako praktika da, baina gaizki kontrolatua dago; ondorioz, lur azpia lehortu egiten da, eta hondoratzeko joera du uholdeak larriagotuz[14].

Indonesiako agintariak arazoaz jabetu dira, eta metropoli-eremua eta Jakartako badia babesteko eta garatzeko programa zabal batean engaiatu dira itsas maila igotzearen aurka egiteko asmoz, baina hazkunde demografiko eta ekonomikoak jarraitzen du. Hori «polder»en eraikuntza proiektuan islatzen da (uretatik berreskuratutako lursail artifizialak), zeinak hiri-hazkundeak hurrengo hamarkadetan jarraitzea ahalbidetu beharko lukeen. Proiektu urbano erraldoia da, baina arrantzale txikien eta ingurumenaren bizkar egiten ari dira[14].

Administrazioa

aldatu
Jakartaren ikuspegia Merdeka plazatik

Indonesiako banaketa administratiboan, Jakarta estatus bereziko probintzia da (DKI Jakarta), eta 5 hiri (indonesieraz: kota) eta erregeordetza (indonesieraz: kabupaten) batean banaturik dago:

Ofizialki, Jakarta ez da hiri bat, Indonesiako hiriburu estatus berezia duen probintzia bat baizik. Haren administrazioa Indonesiako beste edozein hiriren modukoa da. Adibidez: Jakartak gobernadore bat du (alkate baten ordez), eta zenbait eskualdetan banatzen da, bakoitza bere administrazio-sistemarekin. Jakarta bost hiritan (kota) banatuta dago (lehen udalerriak), bakoitza alkate batek zuzenduta, eta buruzagitza bat (kabupaten) buru batek zuzendua. 2007ko abuztuan, Jakartak gobernadorea aukeratzeko lehen hauteskundeak egin zituen, eta Fauzi Bowok irabazi zituen. Hiriko gobernadoreak bertako parlamentuek aukeratzen dituzte aldez aurretik. Hori, Asiako herrialdeko zenbait lekutan tokiko hauteskunde zuzenak eginez, Indonesiako gobernuak politika deszentralizatzeko emandako bultzadaren parte da.

Jakartako hiri eta erregeordetzak
Hiria/Erregeordetza Eremua (km²) Biztanleria (2010) Biztanleria (2014) Biztanle dentsitatea (bizt/km²)
2010ean
Biztanle dentsitatea (bizt/km²)
2014an
Hego Jakarta (Jakarta Selatan) 141.27 2,057,080 2,164,070 14,561 15,319
Ekialdeko Jakarta (Jakarta Timur) 188.03 2,687,027 2,817,994 14,290 14,987
Erdialdeko Jakarta (Jakarta Pusat) 48.13 898,883 910,381 18,676 18,915
Mendebaldeko Jakarta (Jakarta Barat) 129.54 2,278,825 2,430,410 17,592 18,762
Ipar Jakarta (Jakarta Utara) 146.66 1,645,312 1,729,444 11,219 11,792
Seribu uharteak (Kepulauan Seribu) 8.7 21,071 23,011 2,422 2,645

Jakartako erregeordetza bakarra Mila uharteak dira (Kepulauan Seribu).

Ekonomia

aldatu

Administrazio eta merkataritza hiria da, batez ere. Eskulangile eta industria berri ugari: metalurgia, ehungintza, kimika, eta beste. Herrialdeko portu nagusia da, eta nazioarteko aireportua du.

Kultura

aldatu

Indonesiako hiriburu politiko eta ekonomikoa den heinean, Jakartak turista atzerritar asko erakartzen ditu, baita bertakoak ere. Hori dela eta, Jakarta hiri kosmopolita da, eta askotariko kultura du. Hiriko etorkin asko Java uharteko hainbat lekutatik datoz, eta Javako eta Sondaniako hizkuntzetako dialektoen nahasketa dakarte, baita bertako jaki eta produktu tipikoak ere.

 
Indonesiako Museo Nazionala

Jakarta, batzuetan, egoiliar atzerritarrek «Durian Handia» deritzote. Durian fruta tropikala da, oso usain bereizgarria du, eta zapore bereganatua. Jakarta hiri metropoli bizia da, eta bere jende pilaketagatik, trafikoaren saturazioagatik eta diru-sarreren desberdintasunagatik da ezaguna.

Betawiarrak (Orang Betawi edo Bataviako jendea) Bataviaren inguruan bizi diren eta XVIII-XIX. mendeaz geroztik tribu bezala ezagutzen diren biztanleen ondorengoak deskribatzeko erabiltzen den terminoa da. Betawiarrak Hego Asiako talde etnikoen ondorengoak dira gehienak, Bataviara lan beharrak erakarrita, eta Indonesiako hainbat tokitako jendea hartzen dute barne[15]. Etorkin horien hizkuntza eta kultura ez dira sondaniar edo javandarren bezalakoak. Hizkuntza ekialdeko malaysiarren dialekto batean dago oinarrituta, eta javeraren, mandarin-txineraren eta arabieraren hitz-maileguez aberastuta dago. Gaur egun, herritarrek erabiltzen dituzten Jakartako dialektoak betawi hizkuntzan oinarritzen dira.

Jakartan bada mende asko daramatzan txinatar komunitate handi bat ere. Ofizialki, Jakartako biztanleen % 6 dira, baina litekeena da kalkulu hori txiki samarra izatea[16].

Jakartak hainbat jarduera gune ditu, Senayan esaterako. Musika tradizionala luxuzko hoteletan aurkitu ohi da, gamelan eta wayang (antzerkia adierazteko hitz indonesiarra eta malaysiarra) barne. Hiri populatuena eta herrialdeko hiriburu gisa, Jakartak etengabe jasotzen ditu talentuak audientzia handiago eta arrakastarako aukera gehiago aurkitu nahian.

Ironikoki, arte betawiarrak, profil baxua dutelako, oso gutxitan aurkitzen dira hirian, eta gehienak Jakartako mugetara lekualdatu ziren. Errazagoa da Javako edo Minangeko ezkontza-zeremoniak aurkitzea betawikoak baino, gamelan javandar gehiago dago gamelan kromong (betawi eta musika txinatarraren arteko nahasketa), tranjidor (betawi eta musika portugesaren arteko nahasketa) edo marawis (betawi eta yamaní musikaren arteko nahasketa) baino. Hala ere, jaialdi batzuk, hala nola Jalan Jaksa Festival edo Kemang Festival, betawi artea zaintzen saiatzen dira, betawi kulturako artista adierazgarrienak gonbidatuz[17].

Aberastasunaren eta eragin politikoaren kontzentrazioa hirian askoz nabarmenagoa da bertako paisaian eta kulturan; efektu horren adibide bat izan daiteke nazioarteko janari azkarreko kate nagusietako asko hirian egotea.

Erlijioa

aldatu

Jakartako biztanleen % 86 musulmanak dira, eta ia guztiak sunien alderdikoak dira; hala ere, badira ehunka xiita batzuk. Musulman egoiliar batzuek islam mota berezi bat praktikatzen dute, abangan izenekoa.

Biztanleriaren % 10 kristauak dira; horietatik, % 6,5 protestanteak dira, eta gainerako % 3,5a katolikoak. Kristautasuna XVII. mendean iritsi zen Indonesiara misiolari herbeheretar eta portugaldarren bidez.

Hinduek eta budistek biztanleriaren % 4 osatzen dute, gehienak txinatar gutxiengoan.

Kirolak

aldatu

Jakarta hiria 1962ko Asiako Jokoen egoitza izan zen[18].

Arazoak

aldatu

Gainpopulazioa

aldatu
 
Jakartaren bi aldeak: etxe orratzak eta txabolak. Jakartako biztanleriaren herena pobrezian bizi da.

Garapen-bidean dauden herrialdeetako hiri handi askotan bezala, Jakartak urbanizazio-arazo handiak ditu. Biztanleria bat-batean igo da; 1960an 1,2 milioikoa izatetik 2004an 8,8 milioikoa izatera pasa da, legezko egoiliarrak bakarrik kontuan hartuta. Jakarta handiaren populazioa 30 milioikoa dela kalkulatzen da, eta munduko laugarren hiri-eremu populatuena da. Biztanleriaren gorakada azkarrak gobernua bera harritu zuen, egoerak gainditu eta bertako biztanleei oinarrizko beharrak eman ezinik gelditu baitzen.

Hiriak bisitari ugari erakartzen ditu, baina, bitxia bada ere, asteko lanegunetan dago jenderik gehien Jakartan, asteburuetan baino gehiago, Jabotabek-eko beste eremu batzuetan bizi den jende kopurua dela eta. Gobernuak hiriaren tamainara egokitutako garraioa eskaintzeko duen ezintasunaren ondorioz, Jakartak, egunero, zirkulazio-saturazio arazo larriak ditu.

Kutsadura atmosferikoa eta hondakinen kudeaketa dira, beraz, Jakartak jasaten duen gehiegizko biztanleriak eragindako beste arazoetako batzuk: 2025ean, 24,9 milioiko biztanleria izango du hiriak, inguruko eremuetako milioika biztanleak kontuan hartu gabe[19]. 2019an, Garapen Nazionalaren Planifikazio ministro indonesiarrak esan zuen Jakarta metropoli-eremuko auto-ilaren ondoriozko galera ekonomikoak 100 bilioi errrupia inguruan daudela (7.040 milioi dolar, 6.310 milioi euro)[20].

Egun, Jakartako hamar milioi biztanleen herena erabateko pobrezian bizi da[21].

Osasuna

aldatu

Ikerketa baten arabera, «herritarren laurden batek baino gutxiagok jasotzen ditu ur-iturri hobetuak. Gainerakoa hainbat iturriren mende dago, ibaiak, aintzirak eta ur-saltzaile pribatuak barne. 7,2 milioi lagun pasatxo bizi dira ur garbirik gabe»[22].​ Gainera, eurite handien ostean hiria astindu ohi duten uholdeen ondorioz, beherakoaren eta disenteriaren moduko gaitzak izateko aukerak handiak dira Jakartan. Gauza bera gertatzen da arratoiek eragindako beste gaixotasun askorekin[23].

Uholdeak

aldatu
 
2007ko otsaileko uholdeak Jakartan.

Eurite-garaian, Jakartak uholdeak jasaten ditu hondakin-uren hodi buxatuen ondorioz, Bogor eta Depok azkar hiritartutako basoen baso-soiltzearen ondorioz eta hiriaren % 40 itsas mailaren azpitik egotearen ondorioz. 1996an, uholde izugarriak izan ziren hirian, 5000 hektarea urez bete zirenean[24][25][26].​​​ Hala ere, hirian gogoratzen diren uholderik txarrenak 2007ko otsailean gertatu ziren. Azpiegituretan izandako galerak eta Estatuaren diru-sarrerak, gutxienez, 5,2 trilioi errrupia izan ziren (572 milioi dolar inguru); gutxienez, 80 pertsona hil ziren, eta 350.000 biztanle inguruk euren etxeak utzi behar izan zituzten[27].​ Jakartako eremu osoaren % 60 baino gehiago erabat urpean geratu zen, eta uraren maila lau metroko altuerara iritsi zen hiriko zenbait eremutan[28][29][30].​​

Jakartako lurra hondoratzen ari da, batez ere lur azpiko ura ateratzen delako, eta horrek uholde are gehiago eragiten ditu. Hiriaren iparraldean, batez besteko subsidentzia urtean 15 eta 20 zentimetro artekoa da. Arazo horrek eta auto pilaketak eragin zuten 2019an Indonesiako agintariek herrialdeko hiriburu administratiboa lekuz aldatzeko aukera iragarri izana. Beste auzo batean Jakarta barruti administratibo bat sortzea planteatu zuten, edo hiriburu administratiboa Jakartako hiri sateliteetako batean birkokatzea edo Java uhartetik kanpo mugitzea[31].

Garraioa

aldatu

Jakarta munduko hiri populatuenetakoa da, eta garraio arazoak ditu.​ Indonesian garraio gehiena «bemo»ek ematen dute, kudeaketa pribatuko minibusak[32].

2004tik, Sutiyosoren gobernupean, hiriak «TransJakarta» izeneko autobus sistema berria estreinatu zuen, eta 2007an, bere monorraila baztertua izan zen.

Errepidea

aldatu
 
Jakartako erdigunea.
 
Jakartako trafikoaren irudia puntako orduan.

Errepide zabalak dauden arren, Jakartan, auto-pilaketak daude zirkulazio astunaren ondorioz, batez ere negozioen barruti nagusian. Auto-pilaketak murrizteko, Jakartako errepide nagusi batzuek puntako orduetan martxan jartzen den «hiru batean» araua dute; 1992an sartu zen indarrean lehen aldiz, eta debekatu egiten du errepide jakin batzuetan auto bakoitzeko hiru bidaiari baino gutxiago eramatea[33].

Autorickshawak, indonesieraz bajaj deituak, hiriko toki batzuetan tokiko garraioa eskaintzen dute. 1940ko hamarkadaren hasieratik 1991ra bitartean, tokiko garraiobide komuna izan zen hirian. 1966an, kalkulatu zen 160.000 rickshaw jarduten zutela hirian, eta Jakartako lan-esku osoaren % 15 rickshaw gidatzera zuzentzen zen.

1971n, rickshaw-ak debekatu zituzten errepide nagusietan, eta, handik gutxira, gobernua erabateko debekua ezartzen saiatu zen, eta horrek nabarmen murriztu zuen kopurua, baina ez erabat desagerrarazi[34].​ Horiek ezabatzeko kanpaina bereziki oldarkor batek arrakasta izan zuen 1990 eta 1991 artean, baina, 1998ko krisi ekonomikoan, batzuk itzuli egin ziren garraiobide horiek kontrolatzeko gobernu horren eraginkortasun eskasa aprobetxatuz[35].

Hiriko trafikoan kaosa murrizteko azken apustuetako bat izan zen ordainpeko autobide altuak planteatzea, Bangkok eta Shanghai bezala trafiko-arazo berak dituzten Asiako bi megalopoli. 2009tik aurrera, 70 kilometro errepide goratu baino gehiago eraikiko dira, eta, horretarako, 40 bilioi errupia inbertituko dira, 4200 milioi dolar inguru[36].

TransJakarta zerbitzuak busway izeneko autobus linea berezi baten bidez funtzionatzen du. Busway sarea ezin hobea da hiriko ibilbide oso pilatuetarako, eta, erlatiboki, alternatiba eraginkorra da Jakartako bidaietarako. Buswayaren bigarren eta hirugarren ibilbidea, 2006an osatu zen Pulo Gadung eta Kalideres kekamatanak elkartuz. Blok M merkataritza-gunearen eta Jakarta Kota geltokiaren arteko ibilbidea 2004ko urtarriletik dago martxan.

Bestalde, saihesbide bat eraikitzen ari dira, eta, neurri batean, Cilincing-Cakung-Pasar Rebo-Pondok Pinang-Daan Mogot-Cengkareng azpibarrutietan erabilgarri egongo da. Ordainpeko errepide batek Jakarta eta Soekarno-Hatta nazioarteko aireportua lotzen ditu hiriaren iparraldean. Bidesaridun errepide bidez ere konektatuko da: Merak eta Tangerang mendateak mendebaldera, eta Bekasi, Cibitung, Karawang, Purwakarta eta Bandung, ekialdera.

Burdinbidea

aldatu
 
Jakartako Metroa 2019ko martxoaren 19an inauguratu zen, Indonesiak lehen Metro sistema bihurtuz, Lebak Bulus-etik Bundaram Hi-ra doan linea operatiboa du; hiria arintzeko, etorkizunean, zabalkuntza asko egitea espero da.

Trena egon arren, eskaintzen duen zerbitzua ez da herritarrek behar dutena. Puntako orduetan, trenak gainkargatuta doaz. Lineek hiri nagusia bere metropoli eremuarekin lotzen dute: Depok eta Bogor hegoaldean, Tangerang eta Serpong mendebaldean eta Bekasi, Karawang eta Zikanpek ekialdean. Tren geltoki handienak Ganbir, Jatinegara, Manggarai eta Jakarta Kota herrietan daude.

Aire garraioa

aldatu

Jakartako aireportu komertzial bakarra Soekarno-Hatta nazioarteko aireportua da; Baliko Ngurah Rai aireportuarekin batera, Indonesiako bi aireportu handienak dira.

Hezkuntza

aldatu
 
Universitas Indonesia-ko eraikin administratiboa.

Jakartak Indonesia osoko ikasle ugari erakartzen ditu hiriburu eta herrialdeko hiri nagusi gisa. Garapen bidean dauden Asiako herrialdeetako beste hiri handi batzuen antzera, eskola profesional asko daude. Oinarrizko hezkuntzarako, lehen eta bigarren mailako eskola ugari daude, publiko, pribatu eta nazioarteko eskoletan banatuta. Jakartan dauden nazioarteko hiru eskola nagusiak dira: Jakartako Nazioarteko Eskola, Bina Bangsa Eskola eta Gandhiko Nazioarteko Oroitzapen Eskola.

Hiria unibertsitate askoren egoitza da, zeinetatik zaharrena (gobernuak zuzendua) Indonesiako Unibertsitatea (UI) den; unibertsitate pribatu ugarietatik zaharrena, Universitas Nasional (UNAS) da. Unibertsitate hauek dute egoitza hirian:

Iruditegia

aldatu

Erreferentziak

aldatu
  1. Euskaltzaindia. 38. araua: Munduko estatu-izenak, herritarren izenak, hizkuntza ofizialak eta hiriburuak. .
  2. Euskaltzaindia. (2012-06-29). 171. araua: Asiako toponimia. (Noiz kontsultatua: 2013-02-10).
  3. Badan Pusat Statistik, Jakarta, 2023.
  4. INDONESIA - HALIM PERDANAKUS. globalbioclimatics.org (Noiz kontsultatua: 2016-09-14).
  5. STATIONSNUMMER 96745. dmi.dk (Noiz kontsultatua: 2016-09-14).
  6. Sumber-sumber asli sejarah Jakarta, Jilid I: Dokumen-dokumen sejarah Jakarta sampai dengan akhir abad ke-16. Cipta Loka Caraka.
  7. a b History of Jakarta Txantiloi:Wayback
  8. a b c Witton, Patrick. (2003). Indonesia. Melbourne: Lonely Planet, pages 138-139 or. ISBN 1-74059-154-2..
  9. Jakarta. Encyclopedia Britannica Online.
  10. (Ingelesez) Turner, Peter. (1997). Java. (1.ª. argitaraldia) Melbourne: Lonely Planet, 315 or. ISBN 0-86442-314-4..
  11. Edsel E. Sajor (2003) "Globalization and the Urban Property Boom in Metro Cebu, Philippines" Development and Change 34(4), 713–742.
  12. Friend, Theodore. (2003). Indonesian Destinies. Harvard University Press ISBN 0-674-01137-6..,p. 329
  13. (Ingelesez) Friend, T.. (2003). Indonesian Destinies. Harvard University Press ISBN 0-674-01137-6..
  14. a b c d (Frantsesez) «Urbanisme. Jakarta, une métropole loin d’être sauvée des eaux - L'Humanité» https://www.humanite.fr 2019-05-15 (Noiz kontsultatua: 2025-02-07).
  15. Los betawi —debido a sus orígenes diversos— juegan un papel principal que concierne la identidad étnica y nacional en la Yakarta contemporánea; ver Knörr, Jacqueline: Kreolität und postkoloniale Gesellschaft. Integration und Differenzierung in Jakarta, Campus Verlag: Frankfurt a.M. & New York, 2007, ISBN 978-3-593-38344-6
  16. "Chinese diaspora: Indonesia" - BBC
  17. see Knörr, Jacqueline: Kreolität und postkoloniale Gesellschaft. Integration und Differenzierung in Jakarta, Campus Verlag: Frankfurt a.M. & New York, 2007, ISBN 978-3-593-38344-6
  18. (Ingelesez) Asian Games. Consejo Olímpico de Asia 2010.
  19. Far Eastern Economic Review, Asia 1998 Yearbook, p. 63.
  20. Agencia EFE. (1 de mayo de 2019). Indonesia plantea cambiar su capital desde Jakarta a otra ciudad por las inundaciones y los atascos. eldiario.es.
  21. Prohibido dar limosna en Yakarta. elmundo.es 11 de septiembre de 2007.
  22. United Nations Human Development Report 2006, p. 39 [1]
  23. Yakarta amenazada por enfermedades. BBC 11 de septiembre de 2007.
  24. Asiaviews - Asian News. .
  25. Situation Reports: Indonesia: Floods - Feb 2007, Indonesia: Floods in DKI Jakarta Province, updated 19 Feb 2007 Emergency Situation Report No. 6. .
  26. (Ingelesez) 1996 Flood Archive. .
  27. Ascienden a 80 los muertos por las inundaciones en Yakarta. Tele 5 11 de septiembre de 2007.
  28. Ascienden a 44 los muertos provocados por las inundaciones en Yakarta. diario ABC 11 de septiembre de 2007.
  29. (Ingelesez) Yakarta amenazada por enfermedades. 2007-02-05 (Noiz kontsultatua: 2025-02-07).
  30. (Ingelesez) 2007 Global Register of Major Flood Events. .
  31. (Gaztelaniaz) EFE. (2019-05-01). «Indonesia plantea cambiar su capital desde Jakarta a otra ciudad por las inundaciones y los atascos» ElDiario.es (Noiz kontsultatua: 2025-02-07).
  32. Jakarta begins river boat service.
  33. Yakarta quiere autopistas elevadas para combatir el caos del tráfico. terra.es 18 de marzo de 2008.
  34. [https://web.archive.org/web/20090201020128/http://actualidad.terra.es/sociedad/articulo/yakarta_quiere_autopistas_elevadas_combatir_2331308.htm «Yakarta quiere autopistas elevadas para combatir el caos del tr�fico»] web.archive.org 2009-02-01 (Noiz kontsultatua: 2025-02-07).
  35. Azuma, Yoshifumi (2003). Urban peasants: beca drivers in Jakarta. Jakarta: Pustaka Sinar Harapan.
  36. [https://web.archive.org/web/20090201020128/http://actualidad.terra.es/sociedad/articulo/yakarta_quiere_autopistas_elevadas_combatir_2331308.htm «Yakarta quiere autopistas elevadas para combatir el caos del tr�fico»] web.archive.org 2009-02-01 (Noiz kontsultatua: 2025-02-07).

Kanpo estekak

aldatu