Wikipedia

Arrieta (Artzibar)

Artzibarko kontzejua, Nafarroa Garaian
Artikulu hau Artzibarreko kontzejuari buruzkoa da; beste esanahietarako, ikus «Arrieta (argipena)».

Arrieta[1][a] —edo, izen bereko beste herrietatik bereizteko, Arrieta Artzibar—[b] Artzibar ibarreko kontzeju bat da, Euskal Herriko Nafarroa Garaia lurraldean kokatuta, Pirinioaurrea eskualdean.

Arrieta
 Nafarroa Garaia, Euskal Herria
Kontzejuko aireko ikuspegia 2023. urtean
  
Map
Kokapena
Herrialdea Nafarroa Garaia
EskualdeaPirinioaurrea
UdalerriaArtzibar
Administrazioa
Motakontzeju
Izen ofiziala Arrieta
Posta kodea31438
Herritarraarrietar
Geografia
Koordenatuak42°55′28″N 1°22′15″W / 42.924444444444°N 1.3708333333333°W / 42.924444444444; -1.3708333333333
Azalera10,94 km²
Garaiera776 metro
Distantzia48,4 km (Iruñetik)
Demografia
Biztanleria32 (2020)
Dentsitatea3 bizt/km²
Herriko eliza
Herriko etxe bat

2020 urtean 32 biztanle zituen. Inguruan Arrietako bentak daude.

Bertako biztanleak arrietar dira.

Izena

aldatu

Arrieta toponimoa hainbat modutan agertu da historian zehar:[2]

  • Harrieta (1025)
  • Arrieta (1268)
  • Arrieta (1330)
  • Arrieta (1336)
  • Arrieta (1534)
  • Arrieta (1767)
  • Arrieta (1829)
  • Arrieta (1959)

Ezaugarriak

aldatu

Armarria

aldatu

Arrietako armarria Artzibarko armarria da. Armarri honek honako blasoi hau du:[3]

« Hondo urdin batez eta aurrean astigar batez terrazatzatuta osatuta dago, gainean zilarrezko bi ezpata urrezko eskutoki gurutzatuekin, metal bereko balantza bati eusten diotenak. »

Geografia

aldatu

Arrieta Artzibarran dago.

Inguru naturala eta kokapena

aldatu

Artzibar kokatzeko ez dago aho bateko akordiorik. Egia esan, Zaraitzu eta Erronkaribar ibarretan bezala, haran horien iparraldea Pirinioetakoa da, eta hegoalde Pirinioaurreatarra, klima eta landaretza aldaketa nabariarekin. Trantsizio-eremu bat da, eta bi espazioen muga edo muga hori Larrogain, Elke-Pausaran, Peñas Baxas eta Lareki mendien arteko irudizko lerro batekin markatu daiteke.

Artzibar ibarra berezia da, bitxia beharbada, eta Erdi Arokan galtzen da bere jatorria. Ez dio jarraitzen ibai baten inguruan garatzeko zonako arauari. Bi adar bereiz ditu, Irati eta Urrobi ibaien ibilbideei jarraituz, eta hirugarren adar erdi bortxatu bat Gurpegi errekaren inguruan.

Klima

aldatu

Udalerriko gunerik garaienetan izan ezik, Artzibar gehienean klima azpimediterraneoa nagusi da. Urteko batez besteko tenperatura 6 eta 12 gradu bitartekoa da (sei gradu mendietan eta hamabi herrigunean). Prezipitazioak 1 000 eta 1 600mm bitartekoak dira, betiere udaberrian eta udazkenean ugariagoak. Urteroko egun euritsuak 100-120 inguru izaten dira, eta azarotik apirilera ohikoa da elurra jaustea.

Baso-soiltze gogorra jasan dute Artzibar aldeko basoek. Pagoa, pinu basatia, haritza eta artea dira zuhaitzik ugarienak. Artea, arroilean eta ipar eta ipar-mendebaldeko mendietan hedatzen da batez ere. Birlandatutako pinuek 1 000 hektareatik gora hartzen dituzte, batez ere Austriatik ekarritako pinu lariziarrak dira.

Estazio meteorologikoak

aldatu

Artzibarren dagoen Orotz-Betelu udalerrian (ibarraren parte da geografikoki, baina ez administratiboki), itsasoaren mailatik 619 metrora, Nafarroako Gobernuak 1993n jarritako estazio meteorologikoa dago.[4]


      Datu klimatikoak (Orotz-Betelu, 1993-2020)      
 Hila   Urt   Ots   Mar   Api   Mai   Eka   Uzt   Abu   Ira   Urr   Aza   Abe   Urtekoa 
Erregistraturiko tenperatura maximoa (°C) 18.0 21.0 25.0 27.0 31.0 39.0 38.0 39.0 34.0 28.0 22.0 17.0 39.0
Batez besteko tenperatura maximoa (°C) 8.2 9.1 11.9 15.1 18.5 23.5 26.2 26.4 22.6 17.8 11.8 8.8 16.7
Batez besteko tenperatura (ºC) 4.4 4.8 7.2 10.2 13.3 17.5 19.9 19.7 16.5 12.8 7.9 5.0 11.6
Batez besteko tenperatura minimoa (°C) 0.7 0.5 2.5 5.3 8.1 11.5 13.7 13.0 10.4 7.8 4.0 1.1 6.5
Erregistraturiko tenperatura minimoa (°C) -9.0 -10.0 -11.0 -2.0 0.0 2.0 5.0 6.0 1.0 -3.0 -7.0 -10.0 -11.0
Pilatutako prezipitazioa (mm) 157.6 130.4 121.0 114.7 89.9 64.5 45.8 50.3 81.4 111.3 162.7 141.3 1270.9
Prezipitazio maximoa 24 ordutan (mm) 75.0 72.0 65.0 62.0 45.0 65.0 58.0 140.2 97.0 98.0 72.0 91.0 140.2
Prezipitazio egunak (≥ 1 mm) 14.4 12.9 11.9 13.4 11.8 7.6 5.9 6.7 8.4 11.2 14.1 13.1 131.4
Elur egunak (≥ 1 mm) 2.8 3.8 2.0 0.9 0.1 0.0 0.0 0.0 0.0 0.1 1.0 1.9 12.6
Iturria: Nafarroako klimatologia zerbitzua[5]
Grafiko hau ezin da une honetan ikusi, software arazo bat dela eta. Lanean ari gara ahalik eta lasterren grafikoak berriro erakutsi ahal izateko.

Aukeratu beheko zatian urte-tarte bat, urte horiek goian xehetasun handiagoz ikusteko.

Ikusi edo aldatu datu gordinak.

Historia

aldatu

Iruñeko kabildoaren taulako arkitaniarrak (1232) eta Orreagako Santa Mariak (1409) ondasunak eta errentak eskuratu zituzten. Beharbada, Leireko monasterioari (1094) lur baten dohaintza egin zitzaion lekuarekin identifika daiteke. Herrikideetako bik 2 soldatako bularra ordaintzen zioten erregeari 1260an. Zaraguetarekin batera, Urrobi (1448) herri hustuaren gozamena eskuratu zuen betiko zergapean.

1802an esaten da bere lautada txikian garia, oloa, garagarra, artoa eta zekalea ekoizten direla eta baratze batzuk fruta-arbolekin eta barazkiekin daudela. 1850ean 900 errealeko eskola zuen, eta esaten zen 1789an aurkitu zela, baina Hiriberrirekin mankomunatuta duen mendian, kobrezko eta burdinazko meategi bat, eta mendi horretan bertan sendabelarrak hazten zirela. XX. mendea hasita, hazitarako hazitegiak eta upelgintzako eta abarketagintzako tailerrak ditu. XIX. mendearen lehen erdiko udal-erreforma administratibora arte, ibarreko alkatea, ibarrak berak proposatuta erregeordea izendatzen zuena, eta auzotarren artean aukeratutako erregidorea gobernatzen zuten Arrietak.

Demografia

aldatu

2020 urteko erroldaren arabera 32 biztanle zituen Arrietak.[6]

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020
45 44 44 44 41 40 41 39 37 34 34 32 33 33 34 32 35 33 33 33 32
Grafiko hau ezin da une honetan ikusi, software arazo bat dela eta. Lanean ari gara ahalik eta lasterren grafikoak berriro erakutsi ahal izateko.

Kultura

aldatu

Euskara

aldatu
Ikus, gainera: «artzibarrera» eta «nafarrera»

Luis Luziano Bonapartek, 1869an, Artzibarko herri guztiak sailkatu zituen, hegoaldeko goi-nafarrera euskalkian, Pirinio ibarretik Esteribar eta Erroibar ibarrekin hitz egiten zena.[7]

Koldo Zuazok, 2010ean, Artzibarrek atzerakada-eremuan sailkatu zen, non euskarak hain atzerakada handia izan duen, non bertako hiztunik apenas geratzen den.[8]

Ibar honetan hitz egiten den euskarak bere berezitasunak ditu. Horregatik sailkatzen da Artzibarrera azpieuskalkian (Hegoartzibartar aldaera). Euskara batuaren itzalean alfabetatutako hainbat euskaldun baden arren, Artzibarko mintzaira zaharrak hiztun gaberik dakite.

Ondasun nabarmenak

aldatu

Oharrak

aldatu
  1. ↑ /ari.éta/ ahoskatua (laguntza)
    Azentua: zorrotza hirugarren silaban
  2. ↑ /ari.éta aɾt͡s̻íβaɾ/ ahoskatua (laguntza)

Erreferentziak

aldatu
  1. ↑ Euskaltzaindia: Euskal Onomastikaren Datutegia.
  2. ↑ «Arrieta - Lekuak - EODA» www.euskaltzaindia.eus (Noiz kontsultatua: 2021-08-30).
  3. ↑ Otazu Ripa, Jesús Lorenzo. (D.L. 1977). Heraldica municipal, merindad de Sangüesa (I) : Abaurrea-Izalzu. Diputación Foral de Navarra, Dirección de Turismo, Bibliotecas y Cultura Popular ISBN 84-235-0076-4. PMC 911388951. (Noiz kontsultatua: 2021-08-31).
  4. ↑ Meteo Navarra. «Estazioko datuak - Orotz-Betelu» meteoeu.navarra.es (Noiz kontsultatua: 2021-09-01).
  5. ↑ Aurizperriko estazioko balio klimatologikoak. Nafarroako Gobernua (Noiz kontsultatua: 2020-08-24).
  6. ↑ «Arrieta» www.ine.es (Espainiako Estatistika Institutua) (Noiz kontsultatua: 2021-08-31).
  7. ↑ Luis Luziano Bonaparte. Carte des Sept Provinces Basques, montrant la delimitation actuelle de l´euscara, et ses divisions en dialectes, sous-dialectes et varietés, 1863.
  8. ↑ Koldo Zuazo. El euskera y sus dialectos. Alberdania, 2010.

Ikus, gainera

aldatu

Kanpo estekak

aldatu
"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Arrieta_(Artzibar)&oldid=9489855"(e)tik eskuratuta