Tajikera
Tajikera[1][2] (тоҷикӣ, تاجیکی, tojikī; tɔːdʒɪˈkiː ahoskatua) edo tajik persiera (форсии тоҷикӣ) gehienbat Tajikistanen mintzatzen den indoeuropar hizkuntza da, hango hizkuntza ofiziala dena. Persiera du arbaso, baina hark ez bezalako hiztegia, ahoskera eta gramatika ditu.
| Tajikera | |
|---|---|
| форсии тоҷикӣ — забони тоҷикӣ — тоҷикӣ — забони форсии тоҷикӣ — toçikī — zaboni toçikī — تاجیکی — زبان تاجیکی | |
 | |
| Datu orokorrak | |
| Hiztunak | 14.000.000 (2018) |
| Hizkuntza sailkapena | |
| giza hizkuntza indoeuropar hizkuntzak Indo-irandar hizkuntzak Irandar hizkuntzak Western Iranian (en)  Southwestern Iranian (en) New Persian (en) persiera | |
| Informazio filologikoa | |
| Hizkuntza-tipologia | SOV hizkuntza |
| Denbora gramatikalak | orainaldia, lehenaldia eta geroaldia |
| Modu gramatikalak | agintera, indikatiboa eta baldintzazko modua |
| Kasu gramatikalak | nominatiboa, datiboa, lokatiboa, ezāfe (en) eta possessive case (en) |
| Alfabetoa | alfabeto zirilikoa, Persian alphabet (en) , latindar alfabetoa, Tajik alphabet (en) eta Hebrear alfabetoa |
| Hizkuntza kodeak | |
| ISO 639-1 | tg |
| ISO 639-2 | tgk |
| ISO 639-3 | tgk |
| Ethnologue | tgk |
| Glottolog | taji1245 |
| Wikipedia | tg |
| IETF | tg |
Lau milioi pertsonak baino gehiagok hitz egiten dute tajikera, eta Tajikistango hizkuntza ofiziala da, beste hizkuntza ofiziala errusiera delarik.[3] Afganistanen (non tajik gutxiengoa populazio persofonoko zabalenaren parte den), hizkuntza ez da hain eragin handikoa turkiar hizkuntzetan, eta persiar dariaren barruan saru eta izen horrekin koofizialtzat hartzen dute. 1928a baino lehen, hizkuntza persiar alfabetoaren karaktereekin idazten zuten, geroago alfabeto latinoa hartu zuen arren, 1928 eta 1940 bitartean, beranduago alfabeto zirilikoaren bertsio batera pasatzeko. 1994an, tajik gobernua alfabeto latindarra idazketa-sistema gisa berriro sartzen saiatu zen. Tajikistango tajikak Afganistanen eta Iranen hitz egiten duten persieratik urrundu egin du, muga politikoak, isolamendu geografikoa, estandarizazio-prozesua eta errusiera eta inguruko hizkuntza turkikoen eragina direla eta. Hizkuntza estandarra tajikeraren ipar-mendebaldeko dialektoetan (Samarkanda hiriaren ingurukoan) oinarritzen da, eta hurbiltasun geografikoak ondoko hizkuntza uzbekeraren eragina izan du. Tajikerak, gainera, elementu arkaiko ugari mantentzen ditu bere hiztegi, ahoskera eta gramatikan, gainerako mundu persofonoan galduak izan direnak, neurri batean erdialdeko Asiako mendietan duen isolamendu erlatiboaren ondorioz.[4]
Gramatika aldatu
Tajikerazko hitzen ordena subjektu-objektu-aditza da. Tajikerazko gramatika, persiera klasikoaren gramatikaren ia berdina da (eta beste aldaera moderno batzuen gramatikarena, Irango persierararena kasu), desberdintasun garrantzitsuak dauden arren.[5]
Substantiboek ez dute markagailurik genero gramatikalerako, baina bai zenbakirako. Generoa normalean modu lexikoan bereizten da, ingelesez bezala. Esate baterako: мурғ (murj) «oilo» eta хурус (hurus) «oilar». Horrez gain, maskulinorako 'нар' (nar) aldagailuak erabiltzen dira, eta femeninorako 'мода' (moda), bai substantiboaren aurretik eta bai ondoren, berriz, хари нар (xari nar) «asto arra» eta хари мода (xari moda) «asto emea».
Hiztegia aldatu
| Tajikera | моҳ (moh) |
нав (naw) |
модар (mōdar) |
хоҳар (xohar) |
шаб (šab) |
бинӣ (biní) |
се (se) |
сиёҳ (siyoh) |
сурх (surx) |
зард (zard) |
сабз (sabz) |
гург (gurg) |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Beste irandar hizkuntzak | ||||||||||||
| Persiera | ماه māh |
نو now |
مادر mādar |
خواهر xāhar |
شب šab |
بينى bīnī |
سه se |
سياه siyāh |
سرخ/قرمز qermez/sorx |
زرد zard |
سبز sabz |
گرگ gorg |
| Paxtun | myāsht | nəwai | mōr | khōr | shpa | pōza | dre | tōr | sur | zyarr | shin, zarghun | lewə |
| Beste indoeuropar hizkuntzak | ||||||||||||
| Gaztelania | mes | nuevo | madre | hermana | noche | nariz | tres | negro | rojo | amarillo | verde | lobo |
| Armeniera | ամիս amis |
նոր nor |
մայր mayr |
քույր küyr |
գիշեր gisher |
քիթ kit |
երեք erek |
սեվ sev |
կարմիր karmir |
դեղին deqin |
կանաչ kanač |
գայլ gayl |
| Latin | mēnsis | novus | māter | sōror | nox | nasus | trēs | āter, niger | ruber | flāvus, gilvus | viridis | lupus |
| Greziera | μήνας minas |
νέος neos |
μητέρα mitera |
αδελφή adhelfi |
νύχτα nihta |
μύτη miti |
τρία tria |
μαύρος mavros |
κόκκινος kokkinos |
κίτρινος kitrinos |
πράσινος prasinos |
λύκος likos |
| Errusiera | месяц mesäc |
новый nový |
мать mat' |
сестра sestra |
ночь noč' |
нос nos |
три tri |
чёрный čörný |
красный, рыжий krasný, ryžij |
жёлтый žöltý |
зелёный zelöný |
волк volk |
| Lituaniera | mėnuo | naujas | motina | sesuo | naktis | nosis | trys | juodas | raudonas | geltonas | žalias | vilkas |
| Hindi | महीना mahīnā |
नया nayā |
माँ māṃ |
बहन bahan |
रात rāt |
नाक nāk |
तीन tīn |
काला kālā |
लाल lāl |
पीला pīlā |
हरा harā |
भेड़िया bheṛiyā |
| Beste hizkuntzak | ||||||||||||
| Euskara | hilabete | berri | ama | ahizpa | gau | sudur | hiru | beltz | gorri | hori | berde | otso |
Erreferentziak aldatu
- ↑ 38. araua - Munduko estatu-izenak, herritarren izenak, hizkuntza ofizialak eta hiriburuak. Euskaltzaindia (Noiz kontsultatua: 2011-6-25).
- ↑ 53. araua - Munduko estatuetako hizkuntza ofizialak. Euskaltzaindia (Noiz kontsultatua: 2011-6-25).
- ↑ «The status of the Russian language in Tajikistan remains unchanged – Rahmon» RIA – RIA.ru 2009-10-22.
- ↑ (Errusieraz) «В Таджикистане русскому языку вернули прежний статус» Lenta.ru.
- ↑ Perry, J. R. 2005
| Hizkuntza honek bere Wikipedia du: Bisita ezazu. |
Kanpo estekak aldatu
Datuak: Q9260
Multimedia: Tajik language / Q9260
|
Artikulu hau hizkuntzei buruzko zirriborroa da. Wikipedia lagun dezakezu edukia osatuz. |