Kanadako Uhartedi Artikoa
Kanadako Uhartedi Artikoa edo Kanadako Artxipelago Artikoa[1] (ingelesez: Canadian Arctic Archipelago), gehienetan Uhartedi edo Artxipelago Artikoa (ingelesez: Arctic Archipelago), Kanadako iparraldean dagoen uhartedia da, Ozeano Artikoan. Ipar Amerikako muturrean kokatzen da, Kanadako Nunavut eta Ipar-mendebaldeko lurraldetan eta bere 36.563 uharteek 1.424.500 km² azalera dute.
| Kanadako Uhartedi Artikoa | |
|---|---|
 | |
| Datu orokorrak | |
| Mendirik altuena | Barbeau Peak (en)  |
| Garaiera | 2.616 m |
| Azalera | 550.000 mi² |
| Geografia | |
 | |
| Koordenatuak | 75°N 90°W / 75°N 90°W |
| UTC ordua | UTC−04:00 |
| Estatu burujabe |  Kanada |
| Territory of Canada |  Nunavut |
| Ur-gorputza | Ozeano Artikoa |
Uhartediak mendebaldean Beaufort itsasoa; iparraldean Ozeano Artikoa; ekialdean Groenlandia, Baffin badia eta Davis itsasartea; eta hegoaldean Hudson badia eta Kanada kontinentala ditu.
Kanadako Artxipelago Artikoak 94 uharte nagusi ditu, hiru munduko hamar uharte handienen artean tartean, eta 36.469 txikiak.
Historia aldatu
Paleo-eskimo izeneko inuiten aurrekari den kultura duela 4.500 urte jada ingurune honetan kokatua zegoen.
Haien hurrengo kulturei, Pre-Dorset eta Dorset kultura esaten zaie, uhartediko Baffin uharteko Dorset badian aurkitutako aztarna batzuen arabera.
Pre-Dorset kulturako biztanleek aldi bateko larruzko dendetan bizi ziren, baina baliteke lehen elurrezko etxeak ere (igluak alegia) haiek eraiki izana. Mikrolito edo harri landu txikien tresna garatua zeukaten, zeina lotzen den Alaskako Denbigh kulturarekin.
Dorset kultura k.a. 500 urtetik gure aroko 1.500 urtera arte nagusi izan zen uhartedian, non Thule kultura aurreratuagoak desplazatu zituen. Thule horien ondorengoak dira gaur egungo inuitak[2].
Ingurua esploratu zuen lehen europarra Martin Frobisher izan zen 1570eko hamarkadan; baina ez zen sekula kolonizaziorik izan. Ptaktikan, Kanadako subiranotasuna 1880ko hamarkadan gauzatu zen, eta honek Franklin barrutia ezarri zuen 1895ean, uhartediko ia uharte guztiak barne. Barrutia 1999an desegin zen Nunavut lurraldea sortu zenean, inuti bertako biztanleei autonomia emanez.
Uharte nagusiak aldatu
Hauexek dira irla nagusiak:
| Izena | Kokapena* | Azalera | Azalera heina | Biztanleria (2001) | |
|---|---|---|---|---|---|
| Munduan | Kanadan | ||||
| Baffin uhartea |  NU |
507.451 | 5 | 1 | 9.563 |
| Victoria uhartea |  NT, NU |
217.291 | 9 | 2 | 1.707 |
| Ellesmere uhartea | NU |
196.236 | 10 | 3 | 168 |
| Banks uhartea | NT |
70.028 | 24 | 5 | 114 |
| Devon uhartea | NU |
55.247 | 27 | 6 | 0 |
| Axel Heiberg uhartea | NU |
43.178 | 32 | 7 | 0 |
| Melville uhartea | NT, NU |
42.149 | 33 | 8 | 0 |
| Southampton uhartea | NU |
41.214 | 34 | 9 | 721 |
| Galesko Printzearen uhartea | NU |
33.339 | 40 | 10 | 0 |
| Somerset uhartea | NU |
24.786 | 46 | 12 | 0 |
| Bathurst uhartea | NU |
16.042 | 54 | 13 | 0 |
| Patrick printzearen uhartea | NT |
15.848 | 55 | 14 | 0 |
| William erregearen uhartea | NU |
13.111 | 61 | 15 | 960 |
| Ellef Ringnes uhartea | NU |
11.295 | 69 | 16 | 0 |
| Bylot uhartea | NU |
11.067 | 72 | 17 | 0 |
* NT = Ipar-mendebaldeko lurraldeak, NU = Nunavut
Groenlandiaren ondoren, Uhartedi Artikoa eskualde artikorik handiena da. Klima artikoa da eta eskualdean tundra da nagusi. Ia uharte gehienek ez dute biztanlerik, batzuetan badaude Inuiten herrixkak kostaldeetan.
Uharteen mapa aldatu
|
|
|
| Mapan ez dauden uharteak | ||
|
|
Erreferentziak aldatu
- ↑ Euskaltzaindia. (2012-05-25). 170. araua: Amerikako toponimia. .
- ↑ (Ingelesez) «The People of Nunavut» Travel Nunavut (Noiz kontsultatua: 2022-03-15).
Ikus, gainera aldatu
Kanpo estekak aldatu
Datuak: Q85377
Multimedia: Canadian Arctic Archipelago
