Wikipedia

Axel Heiberg uhartea

Axel Heiberg uhartea (inuiteraz: ᐅᒥᖕᒪᑦ ᓄᓈᑦ, Umingmat Nunaat) Kanadako zazpigarren uharterik handiena da, Uhartedi Artikoan kokatutakoa. Nunavuten barruan sartuta dago administratiboki.

Axel Heiberg uhartea
Datu orokorrak
Mendirik altuenaOutlook Peak (en) Itzuli
Garaiera2.210 m
Motauharte
Luzera371 km
Zabalera220 km
Azalera43.178 km²
EponimoaAxel Heiberg (en) Itzuli
Geografia
Map
Koordenatuak79°41′01″N 91°25′19″W / 79.6836°N 91.4219°W / 79.6836; -91.4219
UTC orduaUTC−06:00
Honen parte daUhartedi Artikoa
KokapenaUhartedi Artikoa
Estatu burujabe Kanada
Territory of Canada Nunavut
Ur-gorputzaOzeano Artikoa

Deskribapena aldatu

43.178 km2-ko azalera dauka eta populatu gabekoa da. Uhartearen ia heren bat glaziar eta elur eta izotz iraunkorrek estaltzen dute. Fiordo ugaru ditu eta bertako puntu garaiena Outlook Peak da (2.211 metro).

Ezaugarri geologikoen artean, baso fosilduak nabarmentzen dira. Duela 45 milioi urteko latitude garaiko baso hezeak dira fosil horiek eman dituztenak.[1]

Lurraldea eta gizakiak aldatu

Duela 4500 urte inguru iritsi ziren gizakiak lehen aldiz inguru honetara. Pre-Dorset izenarekin ezaguna den Paleo-Eskimo kultura anitz batek Bering itsasartetik mendebalderantz migratu zuen eta inguru honetaraino iritsi. [2] Ebidentziek iradokitzen dute Pre-Dorset kultura sasioaren araberako nomada zela, asentamenduen artean mugitzen zela baliabideak aprobetxatzeko.

Dorset kultura aldatu

Pre-Dorset kulturari Dorset kulturak jarraitu zion duela 2800 urte inguru. Pre-Dorset eta Dorset kulturen arteko desberdintasunak teknologia litikoan, artean eta eraikuntza estiloetan daude, eta bata bestearen ondorengo zuzena dela pentsatu izan den arren, harremana ez dago argi. Dorset kulturan, arkua eta gezia ez ziren erabili, bai ordea aurreko zein ondorego kulturetan [3].

Thule kultura eta inuitak aldatu

Thule herria, inuit modernoaren arbasoak, Alaskatik Ipar-mendebaldeko Lurraldeetara eta Nunavutetara migratzen hasi ziren 1300. urterako.

Ipar-ekialdetik etorri zen Thule aurrerapenak Dorset kultura ordezkatu zuen Galesko Printzearen uhartean ere, nahiko ondo datatutako prozesu batean. Besteak beste, txakurren eta leren erabilpen aurreratuago zuten nonbait Thule kulturakoek.[4] [5]

Inuit herriak dira Thule kulturaren ondorengo zuzenak, eta uharte honetan ere bizi ziren. Herri semi-nomadikoa ziren eta hortaz uhartea ondo ezagutu arren ez zuten hemen edo beste toki batzuetan asentemandu jarraiturik egiten, bai ordea, neguko kanpamenduak 100 pertsona artekoak, eta udakoak aldiz, dozena bat edo gutxiagokoak.[6]

Europarren presentzia aldatu

Europarren espedizioek apenas ukitu zuten uharte hau 20. mende hasierara arte. Izan ere, Axel Heiberg izena ere 1900-1901 urteetako espedizio batekoa da. Otto Sverdrup esploratzaile norvegiarrak eman zion izen hori, bere bidaia finantzatu zuen Ringness garagardo enpresa norvegiarreko finantza-zuendaria zelako Axel Heiberg delakoa. Anekdotatik haratago, gertaera honengatik Norvegiak uharte honen gaineko subirautza eskaera egin zuen 1930. urtera arte.[7]

1906. urtean Robert Peary estatubatuarrak bisitatu zuen uhartean, eta haren ipar-mendebaldera beste lur edo uharte bat ikusi izana asmatu zuen, Crocker Land delako bat, esistitzen ez den eremu bat.[8]

20. mendetik, inuit komunitateen modernotzea aldatu

20. mendearen 2. zatitik aurrera, inuiten bizitza nomadikoa aldatu egin da eta asentamendu finkoetan berrantolatu da kultura hau Kanada iparraldean, bereziki Nunavut esaten duten eskualdean. Herrietan finkatze hau behartua izan zen kasu batzuetan, baina azkenean auto-gobernu gaitasuna, azpiegitura sozial modernoak eta biziraupena ziurtatzeko, inuitek ere bat egin dute asentamenduekin.[9] Zentzu horretan, halakorik ez da uharte honetan, nahiz eta bisitatzen segitzen duten.

Administratiboki, Nunavut Kanadako lurralde gisa ezarri zen formalki 1999ko apirilaren 1ean, Kanadako gobernuak Inuitekin negoziatu ondoren, eskualdearen kudeaketa autonomo indigena neurri batean posible egiteko. Nunavuteko Lurren Erreklamazio Akordioa 1993ko maiatzaren 25ean sinatu zen, lurralde berri bat ezartzeko sei urteko trantsizio-epearekin. Uharte hau Nunavuteko Qikiataaluk barrutiaren barruan kokatzen da.

Nunavuteko agintaritza inuitak proiektua du uharteko baso fosilduak babesteko, Napaaqtulik izeneko parke natural babestu bat sortuz (izenak esan nahi du "zuhaitzak dauden tokia").[10] Izan ere, tentsioak izan dira Kanadako eta Estatu Batuetako zientzalarien artean, estatubatuarrek aztarnak hartu izan dituztelako zuhaitz fosilen artetik, Kanadako legeek debekatzen duten ekintza.[1]

Iruditegia aldatu

  •  
    Lehen espedizio europarra uhartera, bandera norvegiarrarekin, 1900. urtean.
  •  
    Baso fosilduaren parte bat.
  •  
    Fosildutako egurra, uharteko baso fosilduetan.
  •  
    Thompson glaziarreko morrena.
  •  
    Basaltozko labarrak itsaso erdi-izoztuaren gainean.

Erreferentziak aldatu

  1. ↑ a b (Ingelesez) News, Nunatsiaq; Bell, Jim. (1999-07-23). «Arctic fossil forest sparks U.S.-Canada research war» Nunatsiaq News (Noiz kontsultatua: 2023-10-17).
  2. ↑ (Ingelesez) «Dorset DNA: Genes Trace the Tale of the Arctic's Long-Gone 'Hobbits'» NBC News.
  3. ↑ (Ingelesez) Houmard, Claire. (2018-01-01). «Cultural Continuity from Pre-Dorset to Dorset in the Eastern Canadian Arctic Highlighted by Bone Technology and Typology» Arctic Anthropology 55 (1): 24–47.  doi:10.3368/aa.55.1.24. ISSN 0066-6939..
  4. ↑ (Ingelesez) «Arctic Peoples: History of the Dorset and Thule Peoples» resources.arctickingdom.com (Noiz kontsultatua: 2023-09-28).
  5. ↑ (Ingelesez) Morey, Darcy F.; Aaris-Sørensen, Kim. (2002-01-01). «Paleoeskimo Dogs of the Eastern Arctic» ARCTIC 55 (1): 44–56.  doi:10.14430/arctic689. ISSN 1923-1245. (Noiz kontsultatua: 2023-09-28).
  6. ↑ (Ingelesez) «Inuit» www.thecanadianencyclopedia.ca (Noiz kontsultatua: 2023-09-27).
  7. ↑ (Ingelesez) Thorleifsson, Tobias. (2008-04-15). «First Sighting of Axel Heiberg Island» Climate Generation (Noiz kontsultatua: 2023-10-17).
  8. ↑ (Ingelesez) Barr, William. (2010-03-22). «Encounters on the Passage: Inuit Meet the Explorers, by Dorothy Harley Eber» ARCTIC 63 (1)  doi:10.14430/arctic652. ISSN 1923-1245. (Noiz kontsultatua: 2023-10-17).
  9. ↑ (Ingelesez) «Inuit» www.thecanadianencyclopedia.ca (Noiz kontsultatua: 2023-09-27).
  10. ↑ (Ingelesez) News, Nunatsiaq; Bell, Jim. (2010-10-26). «Nunavut considers a new park for Axel Heiberg’s fossil forest» Nunatsiaq News (Noiz kontsultatua: 2023-10-17).

Kanpo estekak aldatu

"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Axel_Heiberg_uhartea&oldid=9422537"(e)tik eskuratuta