Iheltz
Iheltz[1][a] Lizoainibar-Arriasgoiti udalerriko Lizoainibar ibarreko leku bat da, Euskal Herriko Nafarroa Garaia lurraldean kokatuta, Agoitzaldea eskualdean.
| Iheltz | |
|---|---|
 Nafarroa Garaia, Euskal Herria | |
 Herriko aireko ikuspegia hegoaldetik | |
 | |
| Kokapena | |
| Herrialdea | Nafarroa Garaia |
| Eskualdea | Agoitzaldea |
| Udalerria | Lizoainibar-Arriasgoiti |
| Administrazioa | |
| Mota | leku |
| Izen ofiziala | Yelz/Iheltz |
| Posta kodea | 31485 |
| Herritarra | ihelztar |
| Geografia | |
| Koordenatuak | 42°47′50″N 1°30′47″W |
| Garaiera | 615 metro |
| Distantzia | 17,1 km (Iruñetik) |
| Demografia | |
| Biztanleria | 20 (2020:  0) |
2020. urtean 20 biztanle zituen.
Bertako biztanleak ihelztarrak dira.
IzenaAldatu
Iheltz toponimoa hainbat modutan agertu da historian zehar:[2]
- Yeltz (1268)
- Yels (1279)
- Ielz (1280)
- Yelz (1366)
- Yelz (1532)
- Yelz (1767)
- Yelz (1829)
- Ielz (1974)
- Iheltz (1990)
GeografiaAldatu
Iheltz Lizoainibar ibarran dago.
Ingurune naturala eta klimaAldatu
Lizoainibar Pirinioaurreko ibarra da, Eguesibar eta Longida lotzen dituen lautada da. Ibaia zeharkatzen du Erro ibaiak, Irati-Aragoi ibaiaren adarrak.
Ibarreko klima azpi-mediterraneoa da, urteko batez besteko tenperatura 12 eta 13 gradu ingurukoa, eta batez besteko prezipitazioak 800 mm eta 1 000 mm bitartekoak. Urteko egun euritsuak 90 izaten dira, batez ere udaberri eta udazkenean. Uda garaian, bi hilabete lehor izaten dira, uztaila, eta, batez ere, abuztua.
Herrigunearen inguruko basoetan, birlandatutako pinuak dira nagusi. Birlandaketa hauek XIX. mendetik aurrera egin ziren, inguruko zerrategiek zuten hazkunde azkarreko zuhaitzen beharra zela eta. Oraindik ere, 100-120 hektarea gordetzen da.
Estazio meteorologikoakAldatu
Lizoainibarren dagoen Beortegi herrian, itsasoaren mailatik 580 metrora, Nafarroako Gobernuak 1998n jarritako estazio meteorologikoa dago.[3]
 Datu klimatikoak (Beortegi, 1998-2020) 
| |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Hila | Urt | Ots | Mar | Api | Mai | Eka | Uzt | Abu | Ira | Urr | Aza | Abe | Urtekoa |
| Erregistraturiko tenperatura maximoa (°C) | 17.6 | 21.9 | 24.7 | 29.0 | 35.0 | 39.4 | 38.1 | 39.9 | 36.5 | 29.6 | 21.8 | 17.2 | 39.9 |
| Batez besteko tenperatura maximoa (°C) | 8.6 | 10.0 | 13.4 | 15.9 | 19.9 | 25.4 | 28.2 | 28.3 | 24.2 | 18.9 | 12.0 | 9.0 | 17.8 |
| Batez besteko tenperatura (ºC) | 4.3 | 4.9 | 7.9 | 10.2 | 13.6 | 17.9 | 20.2 | 20.4 | 17.1 | 13.1 | 7.7 | 4.7 | 11.8 |
| Batez besteko tenperatura minimoa (°C) | 0.8 | 0.6 | 2.8 | 4.7 | 7.4 | 10.9 | 13.0 | 13.4 | 11.0 | 8.3 | 4.0 | 1.1 | 6.5 |
| Erregistraturiko tenperatura minimoa (°C) | -7.9 | -10.0 | -9.8 | -3.8 | -1.1 | 2.3 | 5.2 | 6.2 | 2.1 | -1.9 | -7.3 | -12.4 | -12.4 |
| Batez besteko prezipitazioa (mm) | 96.6 | 85.4 | 96.7 | 85.2 | 69.5 | 54.2 | 38.1 | 33.2 | 57.2 | 77.0 | 105.0 | 80.8 | 878.9 |
| Prezipitazio maximoa 24 ordutan (mm) | 67.5 | 42.9 | 42.9 | 46.9 | 66.6 | 55.2 | 51.3 | 36.2 | 72.0 | 96.8 | 58.3 | 53.2 | 96.8 |
| Iturria: Nafarroako klimatologia zerbitzua[4] | |||||||||||||
HistoriaAldatu
Koroako nekazariek, 1280an, urtean 6 kahitzeko petxa bat, gari-lapurreta bat, 13 kahitze eta erdi garagar eta olo, eta 24 gaileta ardo, gehi kahiz bat, gari-lapurreta bat eta garagar eta olo-lapurreta bat zor zituzten. Leonor printzesak Oger Gurgidekoari eman zizkion bere errentak 1468n. Orreagako Santa Mariak 1261az geroztik izan zituen lursailak.
1835-1845eko udal erreformak arte, Nafarroa Garaiko toki erregimena uniformatu zutenak, Iehltz Lizoainibarko diputatuak eta bizilagunen artean aukeratzen zen erregidore batek gobernatzen zuten. XIX. mendearen erdialdera, parrokoa aurkezteko eskubidea herritarrek zuten.
DemografiaAldatu
2020an 20 biztanle zituen Iheltzek.[5]
| 2000 | 2001 | 2002 | 2003 | 2004 | 2005 | 2006 | 2007 | 2008 | 2009 | 2010 | 2011 | 2012 | 2013 | 2014 | 2015 | 2016 | 2017 | 2018 | 2019 | 2020 |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 18 | 18 | 17 | 13 | 18 | 17 | 20 | 21 | 18 | 21 | 20 | 21 | 22 | 22 | 20 | 20 | 20 | 20 | 19 | 20 | 20 |
KulturaAldatu
EuskaraAldatu
Luis Luziano Bonapartek, 1869an, Lizoainibarko herri guztiak sailkatu zituen, hegoaldeko goi-nafarrera euskalkian, Pirinioaurre ibarretik Eguesibar eta Longida ibarrekin eta Pirinioaurreko Eguesibar eta Longida ibarrekin hitz egiten zena.[6]
Koldo Zuazok, 2010ean, Lizoainibar atzerakada-eremuan sailkatu zituen, non euskarak hain atzerakada handia izan duen, non bertako hiztunik apenas geratzen den.[7]
Ihelzko azpieuskalkia eguesibarrera da.[8]
Euskararen Foru LegeaAldatu
Nafarroako Gobernuak onartutako Euskararen Foru Legeari jarraituz, Lizoainibar-Arriasgoiti eremu mistoko udalerria da. 2010eko erroldan, herritarren % 10,62ek zekien euskaraz.
Ondasun nabarmenakAldatu
- Jasokundeko Andre Mariaren eliza, Aro Modernoko kristiau eliza.
- Ihelzko jauregia, Erdi Aroko jauregia.
OharrakAldatu
ErreferentziakAldatu
- ↑ Euskaltzaindia: Euskal Onomastikaren Datutegia.
- ↑ «Iheltz - Lekuak - EODA» www.euskaltzaindia.eus (Noiz kontsultatua: 2021-08-30).
- ↑ .
- ↑ Beortegiko estazioko balio klimatologikoak. Nafarroako Gobernua (Noiz kontsultatua: 2020-08-24).
- ↑ «Iheltz» www.ine.es (Espainiako Estatistika Institutua) (Noiz kontsultatua: 2021-08-31).
- ↑ Luis Luziano Bonaparte. Carte des Sept Provinces Basques, montrant la delimitation actuelle de l´euscara, et ses divisions en dialectes, sous-dialectes et varietés, 1863.
- ↑ Koldo Zuazo. El euskera y sus dialectos. Alberdania, 2010.
- ↑ Euskaltzaindia. Hegoaldeko goi-nafarrera. Eguesibarrera.
Ikus, gaineraAldatu
Kanpo estekakAldatu
Datuak: Q12259489
