Hil

Hila egutegietan erabiltzen den denbora unitate bat da. Mesopotamian erabili zen lehen aldiz Ilargiaren periodo naturalen neurketan oinarrituta. Euskaraz hil eta hilabete hitzen artean desberdintasuna dago, beste hizkuntza askotan gertatzen ez dena. Kontzeptu tradizionalak ilargia hartzen duenez kontuan hilabete sinodikoak dira eta gutxi gorabehera 29,53 egun irauten ditu. Egurretan egindako marrekin Paleolitoan ere kontatzen zirela uste dute ikertzaileek. Hilabete sinodikoa, gaur egun, egutegi askoren oinarria da.

Hil motak

Honako hil motak garrantzitsuak dira astronomian eta Babiloniako ilargi-astronomian ezarri ziren lehen aldiz.

Hil siderala

Hil siderala Ilargiaren orbita eta atzean dauden zeru-esferaren (gaur egun Nazioarteko Zeru Erreferentzia Markoa) arteko erlazioarekin ezartzen da. Ilargiak berriro zeruko puntu berberera iristeko behar duen denboraren neurketa da, 27,321661 egun (hau da, 27 egun, 7 ordu, 43 min eta 11,5 segundu). Hil mota hau Ekialde Hurbila, India eta Txinan erabili izan da. Bertan zerua 27 edo 28 ilargi etxetan banatu zuten, bat hileko egun bakoitzerako eta bertan zegoen izar nagusia edo nagusienekin izendatzen zuten.

Hil tropikala

Ohitura da zeruko gorputzen poisizioa ekinozio bernalarekiko zehaztea. Prezesioa dela eta puntu hau gutxianaka mugitzen da atzerantz ekliptikan zehar. Horregatik denbora gutxiago behar du Ilargiak ekliptikako zero luzera puntura itzultzeko izar finkoen puntu batera baino: 27,321582, hau da, 27 egun, 7 ordu, 43 minutu eta 4,7 segundu. Pixka bat laburragoa den tarte honi hil tropikal deritzo.

Hil anomalistikoa

Ilargiaren orbita elipse bat da, zirkulu bat baino gehiago. Hala ere orbita honen orientazioa eta forma ez dira finkoak. Bereziki puntu estremoen kokapenak (perigeo eta apogeoa) zirkulu bat deskribatzen du 9 urtean behin. Ilargiari gehiago kostatzen zaio puntu berdinera ituzltzea urrundu zelako biraketa batean. Periodo luzeago honi hil anomalistiko deritzo eta 27.554551 egun irauten dit (27 egun, 13 ordu, 18 minutu eta 33,2 segundu). Periodo honekiko aldatzen da ilargiaren diametro aparentea eta, horregatik, garrantzi berezia du eklipseen predikzioa egiterakoan (ikus Saros).

Hilak egutegi ezberdinetan

Egutegi juliar eta gregoriotarra

Hona hemen egutegi gregoriotarreko hilak ordenean:

• Urtarrila (31 egun).
• Otsaila (28 egun eta bisurteetan 29).
• Martxoa (31 egun).
• Apirila (30 egun).
• Maiatza (31 egun).
• Ekaina (30 egun).
• Uztaila (31 egun).
• Abuztua (31 egun).
• Iraila (30 egun).
• Urria (31 egun).
• Azaroa (30 egun).
• Abendua (31 egun).

Euskalkietako izenak

Hilen izenak, zenbait euskalkitan

Euskara batua	Arratia (Mendebaldekoa)	Goierri (Erdialdekoa)	Sakana (Nafarrera)	Zuberera
Urtarrilla	Urteile	Ilbeltza	Ilbeltza	Urtarila
Otsaila	Zezeile	Otsaila	Otsaila	Barantaila
Martxoa	Martie	Marsoa	Marsua	Ostaroa
Apirila	Aprile	Aprila	Apiribila	Jorraila
Maiatza	Maiatza	Maiatza	Maiatza	Epaila
Ekaina	Bagile	Garagarrila	Garagarrila	Arramaiatza/Bagila
Uztaila	Garagarrile	Uztaila	Garila	Üztaila
Abuztua	Agustue	Aguztua	Abuztua	Agorrila
Iraila	Urrie	Agorra	Urra	Setemere/Bürüila
Urria	Urri bigarrena	Urria	Lastaia	Ürrieta
Azaroa	Semendie	Azaroa	Azaroa	Gorotzila
Abendua	Abendue/Gabonile	Abendua	Abendua	Negila

Ikus, gainera

• Hilabete
• Ilargialdi

Hilabete