Gogamen
Gogamena pertzepzioa, pentsamendua, kontzientzia, oroimena, irudimena, etab. bezalako prozesuak biltzen dituzten gaitasun kognitiboen multzoa da. Horietako batzuk gizakiaren ezaugarriak dira eta beste batzuk beste izaki bizidun batzuekin partekatzen dira. Gogamena, prozesu-multzo hori, gogo-egoeratik bereizi behar da, hala nola desira, min-sentsazioa edo sinesmenak, prozesu horien instantzia, mota edo adibideak baitira.[1]
Historian zehar, gogamenaren kontzeptu hori hainbat kategoriatan sortu da ontologikoki (gorputza ez den substantzia bat, parte bat, prozesu bat edo propietate bat)[2]. Hala ere, gaur egungo ikuskera nagusiak, biak materialistak, gogo-garun identitatearen teorian eta funtzionalismoan sartzen dira.
Adimena hiru prozesu motatzat hartzen da: kontzienteak, inkontzienteak eta prozedurazkoak. Zientzialari batzuek ideia hau iradokitzen dute: gogamena burmuinaren jardueraren emaitza dela, gizabanakoaren zenbait prozesu eskualde jakin batzuetan, hala nola hipokanpoan, non kalteak oroimenaren prozesuan kalteak eragiten baititu.[3] Hala ere, arazoa ez da konpondu, neurri batean, gogamenak, kategoria gisa, hainbat prozesu eta egoera biltzen dituelako, eta horietako baten izaera berresteak ez duelako guztiona inplikatzen.
Aztergai gisa, psikologiak hasieratik landu du gogamena, eta haren kontzeptualizazioa ia teoria psikologiko guztietan ageri da.
Gai orokorrakAldatu
Psikologian, ohikoa da gogamena eta garuna bereiztea, nahiz eta gogamena garunarekin azaleratzen den. Hala ere, lotura handiagoa du adimenaren filosofia izeneko diziplinarekin. Zientzialari eta filosofo batzuen arabera, garuna ezinbesteko baldintza da, baina ez nahikoa, gogamenak bere eginkizunak bete ditzan. Adibidez, Eccles, neurologoa eta Medikuntzako Nobel saria, edo Popper, zientziaren filosofoa ditugu. Nahiz eta jarrera desberdinekin, bietako inork ez du identifikatzen pentsamendua garuneko jarduerarekin.[4]
Gogamenaren jarrera materialista bat da gogamena bere burua aztertzen duen materia dela (sistema materialen atzeraelikadura). Hau da, haren bilakaeran, materia egoera kaotikoetatik egoera antolatu ez-organikoetara igaro da, gero egoera organikoetara, eta, azkenik, egungo egoerak aztertzea lortzen du, etorkizuneko egoerak lortzeko. Materia sistema autorregulatuetan antolatuko litzateke. Esate baterako, materialismo dialektikoa edo zientzia gogorren berezko materialismo erreduktiboa, hala nola fisika eta kimika.
Nabarmendu behar da ez dela gauza bera gogamena materiaren portaeratzat hartzea, eta gogamena materiarekiko paraleloa eta desberdina dela esatea, baina berezko existentzia eta estatutu ontologikoa dituela. Adibiderik ezagunena René Descartesek gorputza ez den baina gorputzari lotuta dagoen gogamen baten dualtasuna da: pentsatzen dut, gero banaiz. Desberdintasun horiek ez dira txikiagoak, honelako eztabaidak irekitzen baitituzte: animalia guztiek dute gogamena ala gizakiek bakarrik dute?
Neurozientzien ikuspegitik, garunaren jarduerak sortutako esperientzia subjektibotzat har daiteke gogamena, mugimendurako erreferentzia-puntu bat sortzeko. Hala, bada, gogamena burmuinaren beste funtzio bat da, helburu jakin batzuetarako jokabidea antolatzeaz arduratzen dena, eta «ni» izeneko esperientzia subjektibo bat sortzen duena, zeinaren inguruan antolatzen baita mugimendua (portaera). Funtzio mentala garunaren propietate emergentea litzateke, digestio-funtzioa digestio-aparatuarena bezala.
Howard Gardner-en aburuz, konputazio-mekanismo espezifiko eta independenteen multzoa da gogamena. Adimena egitura mentalek osatutako supraegituratik sortzen da.[5] Egitura mentalak ekintza beteak edo potentziakoak izango lirateke, mugimenduan edo pentsamenduan barneratuak. Piageten aburuz, ezagutzaren oinarrizko egitura eskema da. Eragiketa zehatzak eta formalak bereizten zituen, eta horrek adimenaren hiru osagai bereizten zituen:[6]
- Gogamen zehatzak pentsamenduaren oinarrizko prozesuak egiten ditu: behaketa, konparazioa, erlazioa, sailkapena, analisi-sintesiaren oinarria.
- Gogamen praktikoak pentsamenduaren zuzendaritza-prozesuak eta prozesu betearazleak egiten ditu, kausak efektuekin eta bitartekoak helburuekin erlazionatzen ditu. Adimenaren eta haren metaosagaien oinarria da, Robert J. Sternberg-ek adimenaren teoria triarkikoan esaten dien bezala.
- Gogamen abstraktuak hausnarketa kontzienteko prozesuak egiten ditu, bere irudikapenetara iristen da eta aldatu egiten ditu. Arrazoia ezagupenerako ahalmen gorena da, eduki osotik abstrakzioa egiten baitu. Halaxe azaltzen zuen Kant-ek Arrazoimen hutsaren kritika lanean.
Gogamenaren gaitasunakAldatu
Gogamena, eraikuntza gisa, ahalmen ezberdinez osatuta dago. Zeintzuk diren ikertzaileen arabera alda daiteke, baina ohikoenak pertzepzioa, oroimena, irudimena, introspekzioa, sinesmena, arrazoiketa eta emozioa dira. Adimen-ahalmenek, beraz, pentsamendu-mota guztiak biltzen dituzte, zentzumenen datuak jaso eta sailkatzeko aukera, ingurunearekiko borondatea eta jarrera, eta psikoanalisirako pertsonaren alderdi inkontzientea ere bai. Jean Piagetentzat, eskatutako eragiketen konplexutasun-mailaren arabera, ahalmen horiek hiru zatitan banatzen dute adimena: «Adimen zehatza, behatzea edo erlazionatzea bezalako eragiketak egiten dituena; adimendu praktikoa, aztertzen duena; eta gogamen abstraktua, hausnarketaz arduratzen dena».
Autore gehienek, nola funtzionatzen duen azaltzen duten eredu mental edo irudi posibleak marrazten dituztenean, gogamenaren ikuspegi modular bati eusten diote, hau da, adimendua beren artean erlazionatu daitezkeen baina modu desberdinean azaltzen diren eta askotariko jarduerei dagozkien ahalmen independenteen azpimultzoen multzoa da. Modulu bakoitza espezifikoa da, baina garuneko arlo bati baino gehiagori egokitu dakioke, eta bere esperientziarako estimulu egokia lortzen duenean aktibatzen da lehenetsita. Adimenaren teoria modularrean egile nabarmenetako bat Jerry Fodor da[7].
Buruko ahalmenek ohiko moduan funtzionatzen dutenean, osasun mentalaz hitz egiten da. Kontrakoa gaixotasun mentala da, psikiatriaren tratamenduaren objektua, nahiz eta normalean gaixotasuna ez den berez egoera bat, baizik eta portaera jakin baten muturreko edo ezohiko maila bat. Buru osasuntsuak homeostasira edo orekara jotzen du, defentsa-mekanismoak bilatuz higadura, sufrimendua edo zalantza minimizatzeko estimuluak bilatzen dituen bitartean.
Gogo-gorputz dualismoaAldatu
Gogamenari dagokio ere gogo-gorputz dualismoa eta bere eztabaida. Gogoaren filosofian gogo-gorputz dualismoak fenomeno mentalak fisikoak ez direla [8] edo adimena eta gorputza beraien artean desberdinak eta bereizgarriak direla defendatzen du[9]. Beraz, gogamenaren eta materiaren arteko harremanari buruzko ikuspegi multzo bat biltzen du, baita subjektuaren eta objektuaren artekoa ere, eta beste jarrera batzuekin kontrajartzen da, hala nola, fisikalismo edota enaktibismoarekin. [8][9]
Aristotelesek Platonen arima anitzen ikuspegia partekatzen zuen, eta antolamendu hierarkiko bat garatu zuen landareen, animalien eta pertsonen funtzio bereizgarriei zegokiena: hirurek partekatzen duten hazkuntza eta metabolismoaren arima nutritiboa; pertsonek eta beste animaliek soilik duten minaren, plazeraren eta desiraren pertzepziozko arima; eta arrazoiaren ahalmena, pertsonek bakarrik daukatena. Ikuspegi honetatik, arima organismo bideragarri baten forma hilomorfikoa da, zeinetan hierarkiaren maila bakoitza aurreko mailaren substantziari formalki gainjartzen zaion. Aristotelesen arabera, lehen bi arimak, gorputzean oinarrituta daudenak, organismo bizidunaren heriotzarekin batera hiltzen dira,[10] hilezkorra nahiz iraunkorra den adimenaren alde intelektiboa mantentzen den bitartean.[11] Platonentzat, ordea, arima ez dago gorputz fisikoaren menpe; metempsikosian sinesten zuen, arimaren migrazioa beste gorputz fisiko batera.[12] Filosofo batzuek teoria hori erredukzionismotzat hartu dute, aldagai multzo handiak alde batera uzteko joera ahalbidetzen baitu, adimenarekin edo gorputzarekin duten ustezko lotura dela-eta, eta ez, aldiz, aztertutako fenomeno bat azaltzeko edo iragartzeko orduan duten benetako balioagatik. [13]
Dualismoa oso lotuta dago René Descartesen (1641) pentsamenduarekin, zeinaren arabera adimena substantzia ez-fisikoa eta, beraz, ez-espaziala den. Descartesek adimena kontzientziarekin eta autokontzientziarekin identifikatu zuen, eta hau garunetik bereizten zuen adimenaren egoitza gisa. [14] Hori dela eta, lehena izan zen gogo-gorputzaren auzia gaur egun ezagutzen den bezala formulatzen. [15] Dualismoa hainbat monismo motarekin kontrajartzen da. Hortaz gain, substantzien dualismoa materialismoaren forma guztiekin kontrajartzen da; propietate-dualismoa, ordea, materialismo emergentearen edo fisikalismo ez-erreduktiboaren formatzat har daiteke zentzu batean.
ErreferentziakAldatu
- ↑ Smart, J. J. C.. (2017). Zalta, Edward N. ed. «The Mind/Brain Identity Theory» The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Metaphysics Research Lab, Stanford University) (Noiz kontsultatua: 2022-05-11).
- ↑ Robinson, Howard. (2020). Zalta, Edward N. ed. «Dualism» The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Metaphysics Research Lab, Stanford University) (Noiz kontsultatua: 2022-05-11).
- ↑ Di Gennaro G, Grammaldo LG, Quarato PP, Esposito V, Mascia A, Sparano A, Meldolesi GN, Picardi A. (Jun 2006). «Severe amnesia following bilateral medial temporal lobe damage occurring on two distinct occasions» Neurological Sciences 27 (2): 129-133. doi:. PMID 16816912..
- ↑ El yo y su cerebro, Editorial Labor. ISBN 978-84-335-1712-8.
- ↑ Howard Gardner. Estructuras de la mente. Bogotá: Fondo de Cultura económica. 1993.
- ↑ Jean Piaget. Seis estudios de psicología.
- ↑ Fodor, Jerry A.. (1983). The modularity of mind : an essay on faculty psychology. MIT Press ISBN 0-262-06084-1. PMC 9133505. (Noiz kontsultatua: 2022-05-11).
- ↑ a b Hart, W. D. 1996. "Dualism." Pp. 265–67 in A Companion to the Philosophy of Mind, edited by S. Guttenplan. Oxford: Blackwell.
- ↑ a b Crane, Tim; Patterson, Sarah. (2000). History of the Mind-Body Problem. New York: Routledge (Noiz kontsultatua: 2022-04-13).
- ↑ Aristotle. [c. mid 4th century BC] 1924. Metaphysics (Metaphysica), edited by W. D. Ross. Oxford: Oxford University Press, 2 vols.
- ↑ Aristotle, De Anima III:
- ↑ (Ingelesez) Oxford Classical Texts: Platonis Opera, Vol. 1: Tetralogiae I–II. Oxford University Press doi:. ISBN 978-0-19-187520-5. (Noiz kontsultatua: 2022-04-13).
- ↑ «Reductionism in Biology» Stanford Encyclopedia of Philosophy.
- ↑ Robinson, Howard. [2003] 2016. "Dualism" (rev.). The Stanford Encyclopedia of Philosophy, edited by Edward N. Zalta.
- ↑ Descartes, René. [1641] 1984. "Meditations on First Philosophy." Pp. 1–62 in The Philosophical Writings of René Descartes 2, translated by J. Cottingham, R. Stoothoff, and D. Murdoch. Cambridge: Cambridge University Press.
