Jerry Fodor
Jerry Alan Fodor (1935eko apirilaren 22a, New York City[1] - 2017ko azaroaren 29a, Manhattan, New York City) filosofo estatubatuarra zientzia kognitiboaren eta adimenaren filosofiaren esparruetan funtsezko lan askoren egilea izan zen[2]. Eremu horietan idatzitako bere idazkiek gogoaren modularitatearen eta pentsamenduaren hizkuntzaren hipotesien oinarriak ezarri zituzten, eta "1960tik aurrera gogoaren filosofiako ia literatura osoan eragin handia izan zuela" aitortzen zaio[2]. Hil zenean, 2017an, New Jersey Estatuko Filosofiako irakasle emeritua zen Rutgerseko Unibertsitatean[3][4], eta lehenago New York Hiriko Unibertsitateko Graduondoko Zentroan eta MITen irakatsi zuen.
| Jerry Fodor | |
|---|---|
 | |
| Bizitza | |
| Jaiotzako izen-deiturak | Jerry Alan Fodor |
| Jaiotza | New York, 1935eko apirilaren 22a |
| Herrialdea |  Ameriketako Estatu Batuak |
| Heriotza | Manhattan, 2017ko azaroaren 29a (82 urte) |
| Heriotza modua | : Parkinsonen gaixotasuna |
| Hezkuntza | |
| Heziketa | Princetongo Unibertsitatea Columbia Unibertsitatea Oxfordeko Unibertsitatea (1960 - 1961) |
| Tesi zuzendaria | Hilary Putnam |
| Doktorego ikaslea(k) | Edward Stabler (en)  David Caplan (en) |
| Hizkuntzak | ingelesa |
| Jarduerak | |
| Jarduerak | filosofoa, akademikoa eta unibertsitateko irakaslea |
| Enplegatzailea(k) | Rutgers Unibertsitatea Massachusetts Institute of Technology New York Hiriko Unibertsitatea |
| Jasotako sariak | |
| Kidetza | Arteen eta Zientzien Ameriketako Estatu Batuetako Akademia |
| Sinesmenak eta ideologia | |
| Erlijioa | ateismoa |
Biografia aldatu
Fodorrek Columbia, Princeton eta Oxfordeko unibertsitateetan ikasi zuen 1952tik 1961era. 1956an summa cum laude lizentziatura lortu zuen Columbiako Unibertsitatean, non Sidney Morgenbesser-ekin batera ikasi zuen, eta 1960an Filosofian doktoratu zen Princeton Unibertsitatean, Hilary Putnam-en begiradapean.
1961etik 1986ra Filosofia irakaslea izan zen Massachusetts Institute of Technology-n 1986tik 1988ra City University of New York-eko Graduate Centren irakatsi zuen. 1988tik aurrera, Fodorrek Rutgers Unibertsitatean irakatsi zuen.
1987an, Fodor Arteen eta Zientzien Ameriketako Akademiako kide izendatu zuten, eta 1993an Jean Nicod saria jaso zuen.
Fodor Manhattanen bizi zen bere emaztearekin, Janet Dean Fodor (1942-2023) hizkuntzalariarekin, eta bi seme-alaba zituen. Fodor 2017ko azaroak 29an hil zen bere etxean[5].
Lan filosofikoa aldatu
Fodorrek zioen egoera mentalak, sinesmenak eta desirak bezala, gizabanakoen eta irudikapen mentalen arteko harremanak direla. Errepresentazio hauek gogamenean pentsamenduaren hizkuntza (language of thought) baten terminoetan bakarrik azal daitezkeela zuzen zioen. Gainera, pentsamenduaren hizkuntza hori benetan existitzen den zerbait da, burmuinean kodetuta dagoena, eta ez soilik azalpen-tresna erabilgarri bat. Fodor-ek funtzionalismo moduko batekin egiten du bat, pentsamendua eta beste prozesu mental batzuk pentsamenduaren hizkuntza osatzen duten irudikapenen sintaxian eragiten duten kalkuluak direla esanez.
Fodorrentzat, adimenaren zati esanguratsuak, hala nola pertzepzio- eta hizkuntza-prozesuak, moduluen edo "organoen" terminoetan egituratuta daude, eta kausa- eta funtzio-eginkizunen arabera definitzen dira. Modulu horiek erlatiboki independenteak dira elkarrengandik eta adimenaren "prozesamendu zentralaren" zatitik, zeinak izaera orokorragoa baitu eta ez "domeinu-espezifikoakoa”. Fodorrek iradokitzen du modulu horien izaerak aukera ematen duela kanpoko objektuekin kausazko harremanak izateko. Honek, aldi berean, egoera mentalek munduko gauzei buruzko edukiak izatea ahalbidetzen du. Prozesamenduaren alderdi nagusia, berriz, edukien eta input eta output-en arteko erlazio logikoez arduratzen da[6].
Hasiera batean, Fodorrek baztertu egin zuen egoera mentalek kanpoko alderdi jakin bat izan behar zutela, baina azken urteetan idazkien eta azterlanen zati handi bat hizkuntzaren filosofiari eskaini zion, eduki mentalen esanahi eta erreferentzien arazo horren ondorioz. Eremu honetan egindako ekarpenen artean, erreferentziaren teoria kausal asimetrikoa eta holismo semantikoaren aurkako argudio ugari daude. Fodor gogamenaren kontzepzio murriztaileen aurka agertu zen erabat. Bere ustez, egoera mentalak era askotara egin daitezke, eta zientzian azalpen-mailen hierarkia bat dago; beraz, psikologiaren edo hizkuntzalaritzaren goi-mailako teoria baten orokortzeak eta legeak, adibidez, ezin dira neuronen eta sinapsiaren portaeraren maila txikiko azalpenen bidez ulertu. Oker oinarritutako hautespen naturalaren teoria darwinista eta neodarwinistatzat jo zuenaren kritiko ere bihurtu zen.
Gogoaren teoria errepresentazionala aldatu
Adimenaren filosofiaren eta zientzia kognitiboaren hainbat elementu erabiliz, Fodorrek adimenaren teoria konplexu bat garatu zuen, berak "errepresentazionala" deitzen duena. Teoria honen abiapuntua konputagailuekiko analogia bat da: ordenagailuek ez dute hardware maila bat bakarrik, baita software maila bat ere. Softwarea ontologikoki mendekoa bada ere, independentea da, zehaztasunez deskriba baitaiteke inplementazioa ezagutu gabe. Fodorren tesia da adimena eta garuna software eta hardware gisa erlazionatzen direla. Adimena maila abstraktuan deskriba daiteke zientzia kognitiboaren bidez, garunaren deskribapenaren beharrik gabe.
Fodorren adimenaren teoria errepresentazionalak ere pentsamendu-lengoaia baten ustea barne hartzen du: adimenak adimen-irudikapenekin lan egiten du, eta irudikapen horiek pentsamenduetan biltzen dira, adimen-sintaxi baten arabera. Fodorrek "mentalera" (mentalese) ere deitzen dio adimenaren hizkuntza hipotetikoari.
Azken hamarkadetan kritika asko egin zaizkio Fodorren adimenaren irudikapen-teoriari. Argudiatzen da konexionismoak adimenaren eredu errealistago bat garatu duela, software- eta hardware-mailak bereizi gabe: sare neuronal artifizialek gaitasun kognitiboak simulatu ditzakete, irudikapen edo sintaxi espliziturik izan gabe. Aitzitik, Fodorrek uste zuen sistema horiek printzipioz ezin dituztela giza gaitasun bereizgarriak simulatu.
Intentzionalitatea aldatu
Pentsamenduek ezaugarri bat dute, termino zientifikoetan azaltzeko zail egiten dituena: pentsamendu bat gertaera bati dagokio eta, beraz, egia-balioa du. Herodoto historialaria zela pentsatzea, adibidez, Herodoto historialaria zela eta egia dela pentsatzea da. Filosofian, pentsamenduen propietate horri "intentzionalitatea" deitzen zaio. Problematikoa dirudi, ez baitago batere argi neurona-prozesu batek nola esan dezakeen gertaera bat. Ondorioz, ez dago argi neurona-prozesu bat egiazkoa edo faltsua izan daitekeen. Prozesu neuronalak lege naturalen arabera "gertatzen" direla dirudi.
Fodor orain intentzionalitatea -eta, beraz, benetako erreferentzia eta balio gaitasuna- kausazko erlazio baten bidez azaltzen saiatzen da. X egoera beti Y-k eragiten badu, orduan X-k ere Y ordezkatzen du. Horrek esan nahi du X-k Y adierazten duela. Hala ere, X Z batek eragiten badu, Y ez denak, desitxuratze baten aurrean gaude eta X faltsua da.
Modularitatea aldatu
Adimenaren modularitateari buruzko tesiarekin, Fodorrek ekarpen bat egin zion zientzia kognitiboaren ikerketa zehatzari. Fodor adimenaren egitura modular batetik abiatzen da, eta, beraz, ez da soilik egitura neuronal definigarriei buru-gaitasunak esleitzeari buruzkoa. Oinarrian, sistema indibidualak, nahiko independenteak, maila abstraktuan deskriba daitezke.
Fodorren arabera, sistema horiek -modeloak- ezaugarri batzuk dituzte. Horietako bakoitzak sarrera espezifiko batera egokitu behar du, elkarreragin gutxi edo batere ez, eta kontrol kontziente baten mende ez egon. Aitzitik, moduluek azkar eta paraleloan lan egin behar dute. Fodorrek esan nahi du moduluak garunaren eremu definigarrietan daudela.
Fodorrek bere modularitatearen teoria frenologiaren tradizioan ere ikusten du. Hala ere, frenologiak porrot egin zuen eta sasizientzia bihurtu zen bitartean, modularitatearen teoria arrakasta handiz erabiltzen da orain. Neuro eta patolinguistikan, adibidez, banakako moduluak bilatzen dira. Abiapuntua da moduluak, sistema autonomo gisa, bata bestetik aparte alda daitezkeela. Bi A eta B gaitasunek bata bestearengandik bereiz huts egin dezaketela egiaztatuz gero, pentsa daiteke gaitasun horiek neurri batean modulu desberdinen lanean oinarritzen direla.
Errealismo intentzionala aldatu
"A Theory of Content and Other Essays" (1990) lanean, Fodorrek errealismo errepresentazionalaren kontzeptuan sakontzen du[7]. Kontzeptu hori funtsezkoa da egoera mentalak pentsamenduaren hizkuntza bezalako egitura sinbolikoen bidez adierazten direla justifikatzeko. "Errealismo estandarra" deritzona kritikatzen du, zeinak egoera mentalen barne-egitura ez-erlazionalak eta isomorfismoa postulatzen baititu eduki mentalen kausa-funtzioen eta sinesmen-sareen artean[7]. Gogoaren filosofo moderno askok azken baieztapen hori onartzen duten bitartean, Fodor ez dator bat, lehenengoa onartuz baina bigarrena baztertuz.
Fodor Daniel Dennett-en instrumentalismoa kritikatzen zentratzen da bereziki[7], zeinak baieztatzen baitu errealista izan daitekeela nahitako egoerei buruz, irudikapen mentalen errealitatearekin konprometitu gabe[8]. Fodorrek argudiatzen du jarrera horrek ez duela azaltzen zergatik den eraginkorra intentzio-estrategia, iragarpenen arrakastak egia esan nahi duelako ustea baitago. Uste horrek sinesmenen eta desioen interpretazioen kontzepzio errealista bultzatzen duela iradokitzen du[9].
Eboluzioa aldatu
Fodor eta Massimo Piattelli-Palmarini “What Darwin Got Wrong” (Zertan erratu zen Darwin) lanaren egilekideak izan ziren 2010ean, eta ikuspuntu neodarwinistak kritikatu zituzten. Diotenez, Darwinen teoriak gehiegi azpimarratzen ditu ingurumen-faktoreak espezieen egituran, eta barne-aldagaien zeregina gutxiesten du. Jerry Coyne biologo eboluzionistak hautespen naturalaren aurkako eraso oker gisa kritikatzen du liburua[10], eta Mary Midgley filosofo moralak, berriz, sinplifikazio neodarwinistak zalantzan jartzeagatik goraipatzen du. William Dembski diseinu adimentsuaren teoriko eta matematikariak ere liburuaren kritika positiboa egiten du[11].
Kritikak aldatu
Hainbat arlo filosofikotako kritikariek zalantzan jarri dituzte Fodorren hainbat ideia. Pentsamenduaren hizkuntzaren (LOT) hipotesiari egindako kritika batek haren beharra zalantzan jartzen du, erregresio amaigabe batera daramala edo erredundantea dela iradokiz. Simon Blackburnek argudiatzen duenez, hizkuntza naturala ikasteko LOT bezalako substratu errepresentazional bat behar bada, LOTek berak beste substratu bat behar izan dezake, eta horrek kate infinitu batera eramango luke.[12] Fodorrek dio LOT sortzetikoa dela eta ez dela aldez aurretik ikasi behar.
Dennettek LOTaren aurkako beste argudio bat aurkezten du, eta iradokitzen du irudikapen esplizitua ez dela beti beharrezkoa jarrera proposizionalak azaltzeko. Berak adierazten du kasu batzuetan jarrera horiek ordenagailuei egozten dizkiegula edo portaera automatikoak ikusten ditugula, barne-irudikapenik onartu gabe[13].
Kritikoek ere zalantzan jartzen dute Fodorren muturreko kontzeptu natibismoa, batez ere semantika lexikoari eta polisemiari dagokienez. Kent Bach Fodorren baieztapenaren aurka dago, "mantendu" bezalako hitzek kontzeptu bakar bat adierazten dutela eta, aldiz, hitzek askotan kontzeptu asko konbinatzen dituztela defendatzen du. Adibidez, "azkar" hitzak hainbat interpretazio izan ditzake testuinguruaren arabera[14]. Fodorrek bere jarrera defendatzen du zenbait kontzeptu primitiboak eta analizaezinak direla esanez, kasu horietan polisemiaren beharra baztertuz.
Erreferentziak aldatu
- ↑ (Ingelesez) Shook, John R.. (2005-01-01). Dictionary of Modern American Philosophers. A&C Black ISBN 978-1-84371-037-0. (Noiz kontsultatua: 2024-04-12).
- ↑ a b (Ingelesez) Fodor, Jerry | Internet Encyclopedia of Philosophy. (Noiz kontsultatua: 2024-04-12).
- ↑ «Emerita/Emeritus Faculty» www.philosophy.rutgers.edu (Noiz kontsultatua: 2024-04-12).
- ↑ «Jerry Fodor» consciousness2007.tripod.com (Noiz kontsultatua: 2024-04-12).
- ↑ (Ingelesez) Fox, Margalit. (2017-11-30). «Jerry A. Fodor, Philosopher Who Plumbed the Mind’s Depths, Dies at 82» The New York Times ISSN 0362-4331. (Noiz kontsultatua: 2024-04-13).
- ↑ (Ingelesez) Mercier, Hugo; Sperber, Dan. (2017-04-17). The Enigma of Reason. Harvard University Press ISBN 978-0-674-36830-9. (Noiz kontsultatua: 2024-04-12).
- ↑ a b c Fodor, Jerry A.. (2002). A theory of content and other essays. (4. print. argitaraldia) MIT Press ISBN 978-0-262-56069-6. (Noiz kontsultatua: 2024-04-13).
- ↑ Tewes, Christian. (2020). «Dennett, Daniel Clement: The Intentional Stance» Kindlers Literatur Lexikon (KLL) (J.B. Metzler): 1–2. ISBN 978-3-476-05728-0. (Noiz kontsultatua: 2024-04-13).
- ↑ (Ingelesez) Fodor, J. A.. (1985). «Fodor's Guide to Mental Representation: The Intelligent Auntie's Vade-Mecum» Mind XCIV (373): 76–100. doi:. ISSN 0026-4423. (Noiz kontsultatua: 2024-04-13).
- ↑ (Ingelesez) whyevolutionistrue. (2010-03-19). «Worst science journalism of the year: Darwin completely wrong (again)» Why Evolution Is True (Noiz kontsultatua: 2024-04-12).
- ↑ «What Darwin Got Wrong | Uncommon Descent» uncommondescent.com (Noiz kontsultatua: 2024-04-12).
- ↑ Blackburn, Simon. (1984). Spreading the word: groundings in the philosophy of language. Clarendon Press ; Oxford University Press ISBN 978-0-19-824650-3. (Noiz kontsultatua: 2024-04-13).
- ↑ Dennett, Daniel C.. (1981). Brainstorms. doi:. (Noiz kontsultatua: 2024-04-13).
- ↑ «CONCEPTS: WHERE COGNITIVE SCIENCE WENT WRONG» web.archive.org 2016-11-05 (Noiz kontsultatua: 2024-04-13).
Kanpo estekak aldatu
Datuak: Q319186
