Wikipedia

Esmeraldazko Taula

Esmeraldazko Taula edo Tabula Smaragdina (arabieraz: لَوْح الزُّمُرُّذ‎, Lawḥ al-zumurrudh) testu Hermetiko kriptiko konpaktu bat da. Islamdar eta europar alkimisten artean euren artearen testu fundatzailetzat hartzen zen. Hermes Trismegisto figura helenistiko mitikoari egozten bazaio ere, testua lehen aldiz arabiar iturrietan agertzen da, Erdi Aroaren hasieran. Ezagutzen diren iturri zaharrenak VIII. mendearen amaierakoak edo IX. mendearen hasierakoak dira. Latinera hainbat aldiz itzuli zen XII. eta XIII. mendeetan. Ondoren, interpretazio eta iruzkin ugari egin zitzaizkion.

Esmeraldazko Taula
Jatorria
Egilea(k)Hermes Trimegisto
Ezaugarriak

Erdi Aroko eta Aro Moderno hasierako alkimistek Esmeraldazko Taula harri filosofalarekin eta urrearen produkzio artifizialarekin lotu zuten. XIX. eta XX. mendeetan okultismoan eta esoterismoan oso testu ezaguna izan da, batez ere bertan agertzen den "goian bezala, behean ere" esaldi apokrifoaren ondorioz, lelo gisa aipatu ohi dena.

Historia aldatu

K. a. II. edo I. mendetik aurrera Ptolomeotar Erresuman Hermes Trismegistoren irudi mitikoari egotzitako greziar testuak agertu ziren, ezagutza guztiaren jabe zena. Testu multzo heterogeneo bat da (Hermetica), batzuetan alkimikoa, baina baita magikoa, astrologikoa edo sendagarria ere, I. edo II. mendeko Corpus Hermeticumeko tratatu mistiko-filosofikoetan amaitzen dena. Horietako batean, Koré Kosmou ("munduaren ikaslea"), Hermesek bere irakaspenak grabatu eta ezkutatzen ditu zerura igo aurretik, "Munduaren ondoren jaiotako belaunaldi bakoitzak bilatu behar izan ditzan"[1].

640an, Egipto, koptoa eta bizantziar agintea tartekatzen zuena, arabiarrek konkistatu zuten, Esmeraldazko Taulan dagoen tradizio hermetiko eta kimikoa betikotu zutenak.

XX. mende hasierara arte, Esmeraldazko Taularen latinezko bertsioak baino ez ziren ezagutzen, horietatik zaharrena XI. mendekoa delarik. E.J. Holmyard (1891-1959) ingeles zientziaren historialaria eta Julius Ruska (1867-1949) alemaniar orientalista izan ziren arabierazko lehen bertsioak aurkitu zituztenak[2].

Arabiar bertsioak aldatu

 
Sekretuen sekretua liburuaren orrialde bat. Taulen sistema batekin zehaztu zitekeen paziente bat bizi edo hilko zen, bere izenaren balio numerikoa aztertuta.

Esmeraldazko taula hainbat bertsiotan dago, antzinako zenbait lan arabiarretan. Bertsiorik antzinakoena, IX. mendean bildua izango zen tratatu baten eranskin bezala agertzen da[3], Sormenaren Sekretuaren Liburua, Kitâb sirr al-Halîka. Testu hau, Apolonio Tianakoaren itzulpen bat bezala aurkezten da, bere arabierazko Balînûs izenarekin[4]. Jatorrizko greziar baten hipotesia litekeena da[5], eskuizkriburik aurkitu ez den arren, Apoloniori esleitzea, faltsua den arren (sasiepigrafikoa), Erdi Aroan magiari, astrologiari edo alkimiari buruzko liburuetan ohikoa da.

Kreazioaren Sekretuaren Liburuaren sarrera, beste gauza batzuen artean, "Gauza guztiak oinarrizko lau printzipioz osatuta daudela" azaltzen duen narrazio bat da, beroa, hotza, hezea eta lehorra (Aristotelesen lau oinarrizko kualitateak), hauen konbinazioek, "Izakien arteko sinpatia eta antipatia erlazioak" azaltzen dituztelarik. Balînûs, "Talismanen eta mirarien maisua", Hermes Trismegistoren estatuaren azpian dagoen kripta batean sartzen da, eta Esmeraldazko Taula, eserita dagoen agure baten eskuetan aurkitzen du, baita liburu bat ere. Liburuaren muina, funtsean, alkimia tratatu bat da, metal guztiak sufrez eta merkurioz eginak dauden ideiaren lehen aipamena barne hartzen duena, Erdi Aroko alkimiaren funtsezko teoria bat[6]. Esmeraldazko Taularen testua amaieran dator, eranskin bat bezala, eta luzaroan planteatu da ea gehigarri bat ote zen, esanahi kosmogoniko hutsa zuena, edo obraren gainerakoarekin osotasun bat osatzen duen, kasu honetan, hasieratik esanahi alkimiko bat duelarik[7].

Esmeralda, tradizionalki, Hermesekin lotua dagoen harria da, merkurioa, bere metala baita; Marte, harri gorriekin eta burdinarekin lotzen da, eta Saturno, harri beltzekin eta berunarekin[8]. Antzinaroan, greziarrek eta egiptoarrek esmeralda deitzen zieten mineral berde gehienei (jaspe berdea eta baita granito berdea ere), eta Erdi Aroan, beira koloreztatuko objektuekin egiten zuten, errege bisigodoen "Esmeraldazko Mahaia"[9] edo Genoako Sacro Catinoa kasu (tradizioaren arabera, gurutzatuek 1011n Zesareako arpilaketan atzemandako plater bat, Sabako erreginari Salomonek eman omen ziona, eta Azken Afarian erabili zena)[10].

Esmeraldaren Taularen bertsio hau, Kitab Ustuqus al-Uss Al-Thani liburuan ere badago (fundamentuen oinarrizko liburua), Europan Geber bezala ezagutzen den VII. mendeko Jâbir ibn Hayyân alkimistari egozten zaiona.

Beste bertsio bat, X. mendeko liburu heterogeneo batean dago, Secretum secretorum (sekretuen sekretua, Sirr al-asrâr), Aristotelesen sasi-gutun bat bezala aurkezten dena Alexandro Handiari Persiaren konkistan zehar, eta politika, morala, fisiognomia, astrologia, alkimia, medikuntza eta abar jorratzen dituena.

Hermesen ezkutuko jakinduriaren aurkikuntzaren topos literarioa, bereziki X. mende inguruko beste testu arabiar batzuetan dago, nabarmen Kratesen Liburuan. Bertan, Serapisen tenpluan otoitz egiten ari zen bitartean, Kratesek, filosofo greziar batek, "Agure bat, gizonik ederrena, pulpitu batean eserita; arropa zuriz jantzita zegoen eta pulpituko ohol bat zuen eskuan. Agure hori nor zen galdetu nuenean, zera esan zidaten: Hau Hermes Trismegisto da, eta aurrean duen liburua gizakiei ezkutatu dizkien sekretuen azalpena duen liburuetako bat da"[11]. Hau da Senior Zadithen Tabula Chemica latinezko izenaz ezagutzen den testuaren kasua, hau da, Ibn Umail alkimista arabiarra, non harrizko mahai bat Hermes Trismegistoren magalean dagoen, piramide baten ganbera sekretuan. Kasu honetan, taula ez dago testu batekin grabatuta, sinbolo "hieroglifikoekin" baizik[12].

Lehen bertsio latinoak aldatu

Sorkuntzaren Sekretuaren Liburua latinera itzuli zuen (Liber de secretis naturae) XII. mendearen hasieran Ugo Santallakoak, baina Esmeraldazko Taularen bertsio hau ez zen oso erabilia izan[13].

Secretum Secretorum latinera Joan Hispalenseak itzuli zuen 1140 inguruan, eta ondoren Filipe Tripolikoak 1220 inguruan, eta Erdi Aroko libururik ospetsuenetako bat da[14].

Latinezko hirugarren bertsio bat, alkimia tratatu batean dago, ziur asko XI. mendekoa (baina XIII. edo XIV. mendea baino lehenagoko eskuizkriburik ezagutzen ez dena), Liber Hermetis de alchimia (Hermesen alkimia liburua). Bertsio hau, "Vulgata" bezala ezagutzen dena, erabiliena da[15]. Bertsio honen itzultzaileak ez zuen arabierazko tilasm hitza ulertu, talisman esan nahi duena, eta latinezko telmus edo telesmum hitzetara transkribatu zuen, eta iruzkingileek modu ezberdinetan interpretatu zuten, "alkimiaren termino bereizgarri eta lausoenetako bat bihurtuz"[16].

Latinezko testua eta euskarazkoa aldatu

« Verum, sine mendacio, certum et verissimum : quod est inferius est sicut quod est superius; et quod est superius est sicut quod est inferius, ad perpetranda miracula rei unius. Et sicut omnes res fuerunt ab uno, mediatione unius, sic omnes res natae fuerunt ab hac una re, adaptatione. Pater ejus est Sol, mater ejus Luna; portavit illud Ventus in ventre suo; nutrix ejus Terra est. Pater omnis telesmi totius mundi est hic. Vis ejus integra est si versa fuerit in terram. Separabis terram ab igne, subtile a spisso, suaviter, cum magno ingenio. Ascendit a terra in caelum, iterumque descendit in terram, et recipit vim superiorum et inferiorum. Sic habebis gloriam totius mundi. Ideo fugiet a te omnis obscuritas. Haec est totius fortitudinis fortitudo fortis; quia vincet omnem rem subtilem, omnemque solidam penetrabit. Sic mundus creatus est. Hinc erunt adaptationes mirabiles, quarum modus est hic. Itaque vocatus sum Hermes Trismegistus, habens tres partes philosophiae totius mundi. Completum est quod dixi de operatione Solis. »


« Eta goian dagoena behean dagoena bezalakoa da, gauza bakar baten mirakuluak egiteko. Eta gauza guztiak bataren bitartez izan eta etorri direnez, gauza bakar horretatik sortu dira gauza guztiak, moldaeraz. Eguzkia da haren aita, ilargia haren ama, haizeak sabelean eraman du; lurra da haren inudea. Mundu guztiaren aita hemen dago. Bere indarra edo ahalmena osoa da, baldin eta lur bihurtzen bada. Lurra sutatik bereiziko duzu, sotila emeki-emeki, industria handiz. Lurretik zerura igotzen da, eta berriro lurrera jaisten da eta goiko eta beheko gauzen indarra hartzen du. Eta horregatik iluntasun guztiak ihes egingo dizu. Indar ororen indar sendoa da, zeren gauza sotil oro garaituko baitu eta gauza sendo oro barneratuko. Horrela sortu zen mundua. Honexetatik, hemen horretarako bide diren egokitzapen miresgarriak izanen dira eta aterako dira. Horregatik deitu zidaten Hermes Trismegisto, mundu guztiaren filosofiaren hiru atal dituena. Eguzkiaren eragiketari buruz esan dudana betea eta betea da. »


Eragina aldatu

 
Heinrich Khunrathen XVII. mendeko bertsioa.

Mendebaldeko hainbat adierazpenetan, Taula Erdi Aroko eta Errenazimentuko alkimiaren zutabe bihurtu zen. Besteak beste, Trithemius, Roger Bacon, Michael Maier, Albertus Magnus eta Isaac Newtonen iruzkinak edota itzulpenak argitaratu ziren. Testu zehatza, printzipio kimikoen laburpen herrikoi bat zen, non, harri filosofalaren sekretuak deskribatzen zirela uste zen.

XIV. mendeko Ortolanus alkimistak (edo Hortulanusek) Hermesen sekretuari buruzko exegesi garrantzitsu bat idatzi zuen, alkimiaren ondorengo garapenean eragina izan zuena. Esmeraldazko taularen eta Ortolanusen iruzkinaren kopia honen eskuizkribu asko kontserbatzen dira, gutxienez XV. mendekoak. Ortolanusek, Albertus Magnusek bezala, taula errezeta kriptiko bezala ikusten zuen, laborategiko prozesuak deskribatzen zituena azaleko izenak erabiliz (edo klabeko hitzak). Hori izan zen XV. mendera arte europarren iritzi nagusia.

XVI. mendearen hasieran, Johannes Trithemiusen (1462-1516) idazkiek aldaketa bat ekarri zuten Esmeraldazko Taularen interpretazioan laborategiaren ikuspuntutik ikuspegi metafisiko baterantz. Trithemiusek, Hermesen gauza bakarra, filosofia pitagorikoko monadarekin eta anima mundi kontzeptukin parekatu zuen. Testu hermetikoaren interpretazio hau John Dee, Heinrich Cornelius Agrippa eta Gerhard Dorn bezalako alkimistek hartu zuten[17].

Herri kulturan aldatu

Dark denboran bidaia telesailean, Noah apaiz misteriotsuak Esmeraldazko Taulen irudi handi bat du, bizkarrean tatuatua. Irudia, Heinrich Khunrath "Betiereko Jakinduriaren Anfiteatroa" liburukoa (1609), kobazuloetako ate metaliko batean ere agertzen da, konplotaren erdian dagoena. Zenbait ezaugarri erakusten dira testuaren kopiei begira. "Sic mundus creatus est" (horrela sortu zen mundua) latinezko bertsioko lerro batek paper garrantzitsua jokatzen du seriean eta lehen denboraldiko seigarren atalaren izenburua da[18].

1974an, Jorge Ben Jor abeslari brasildarrak estudioko album bat grabatu zuen Tábua de Esmeralda izenarekin, Tauletako testutik eta, oro har, alkimiatik zenbait kantutan aipatuz. Albuma "alkimia musikala"ren ariketa gisa definitu da eta Ben Jorren lorpen musikalik handiena bezala ospatu da, samba, jazza eta rock erritmoak elkarrekin nahastuz[19].

As Above, So Below (2014) beldurrezko filmaren izenburua latinezko vulgataren bigarren bertsioaren parafrase herrikoi bat da.

Erreferentziak aldatu

  1. ↑ Faivre 1988, 34 orr. .
  2. ↑ Ruska, Julius. (1926). Tabula Smaragdina: ein Beitrag zur Geschichte der hermetischen Literatur. Winter (Noiz kontsultatua: 2021-09-16).
  3. ↑ Newman, William. (1988-06-01). «Jābir ibn Ḥayyān: Contribution à l'histoire des idées scientifiques dans l'Islam: Jābir et la science grecque . Paul Kraus» Isis 79 (2): 270–271.  doi:10.1086/354703. ISSN 0021-1753. (Noiz kontsultatua: 2021-09-16).
  4. ↑ Kahn 1994, XII-XV orr. .
  5. ↑ Kahn 1994, XV orr. .
  6. ↑ Kahn 1994, XIV orr. .
  7. ↑ Kahn 1994, XVI-XVII orr. .
  8. ↑ Kahn 1994, XVII orr. .
  9. ↑ (Frantsesez) Arié, Rachel. (1990-01-01). Études sur la civilisation de l'Espagne musulmane. Brill Archive ISBN 978-90-04-09116-0. (Noiz kontsultatua: 2021-09-16).
  10. ↑ Lindsay, Jack. (1986). Les origines de l'alchimie dans l'Egypte gréco-romaine. Le Rocher ISBN 2-268-00454-6. PMC 28098592. (Noiz kontsultatua: 2021-09-16).
  11. ↑ (Frantsesez) Livre de Cratès. (Noiz kontsultatua: 2021-09-16).
  12. ↑ (Ingelesez) Holmyard, E. J.. (1935-07). «Three Arabic Treatises on Alchemy by Muḥammad bin Umail (10th century A.D.). Edition of the Texts by M. Turāb 'Alī, M.A. Excursus on the Writings and Date of Ibn Umail with Edition of the Latin Rendering of the Mā' al-Waraqī by H. E. Stapleton, I.E.S., and M. Hidāyat Ḥusain, Shams al-‘Ulamā’, Ph.D. Memoirs of the Asiatic Society of Bengal, Vol. XII (1933), No. 1. 12 × 9½, pp. 1–213. Calcutta. Rs. 9.» Journal of the Royal Asiatic Society 67 (3): 564–565.  doi:10.1017/S0035869X00087621. ISSN 1474-0591. (Noiz kontsultatua: 2021-09-16).
  13. ↑ (Frantsesez) «F. Hudry (ed.), « Le De secretis nature du ps.-Apollonius de Tyane », Chrysopoeia, 6, 1997-1999» 123dok.net (Noiz kontsultatua: 2021-09-16).
  14. ↑ «Qantara - Le Secret des Secrets» www.qantara-med.org (Noiz kontsultatua: 2021-09-16).
  15. ↑ Kahn 1994, XIX orr. .
  16. ↑ Mandosio 2005.
  17. ↑ Clucas, Stephen. (2007-03-01). «Alchemy and Early Modern Chemistry: Papers from Ambix. Edited by Allen G. Debus.» Ambix 54 (1): 87–88.  doi:10.1179/174582307X169890. ISSN 0002-6980. (Noiz kontsultatua: 2021-09-16).
  18. ↑ (Ingelesez) Nguyen, Hanh; Nguyen, Hanh. (2017-12-08). «‘Dark’ Theories and Burning Questions: Jonas’ Fate, the Wallpapered Room, and That Massive Back Tattoo» IndieWire (Noiz kontsultatua: 2021-09-16).
  19. ↑ (Ingelesez) A Tábua de Esmeralda - Jorge Ben | Songs, Reviews, Credits | AllMusic. (Noiz kontsultatua: 2021-09-16).

Bibliografia aldatu

Kanpo estekak aldatu

"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Esmeraldazko_Taula&oldid=8669584"(e)tik eskuratuta